Tíminn - 16.03.1976, Side 6

A TÍMINN Þriöjudagur 16. marz 1976
LEONID BREZNJEV varaði ný-
iega i ræðu við skelfilegum fram-
tiðarvopnum. Hann var greini-
lega þeirrar skoðunar, að I fram-
tlöarstyrjöld geti stórveldin
breytt loftslaginu á jarðkringl-
unni til þess að gera andstæðing-
unum miska. Nú eru veðurfræð-
ingar teknir að hafa áhyggjur. Er
s'lik tilraunastyrjöld þegar komin
I gang? Sú gæti verið skýringin á
duttlungum veðráttunnar siðustu
árin.
Veðurfræbingar viða um heim
hafa áhyggjur út af tlðarfarinu.
Það hefur verið óeðlilegt um árs-
skeið, og hefur slegið met, sem
erfitt er að útskýra. Langa, heita
sumarið I Evrópu er eitt þeirra.
Janúar 1975 setti hitamet, þurrka
timabilið i Evrópu i fyrrasumar
var það lengst i 200 ár.
Starfsfólk ýmissa veðurfræði-
stofnana hefur látið að þvi liggja i
viðtölum, að i raun og veru sé
eitthvaðveriðað „fikta við veðrið
af hálfu Bandarikjamanna og
Rússa. Hér sé um að ræða ein-
hvers konar rannsóknir og kann-
anir I þeim tilgangi að komast að
raun um, hvernig hafa megi áhrif
á efri lögin i loftinu til þess að
eyðileggja loftslagið hjá óvina-
þjóð i hernaði.
Stig Uffe, cand. scient., hjá
veðurfræðistofnuninni i Kaup-
mannahöfn, segir:
— Einsoger trúum við þvi, að hér
sé aðeins um tilviljanir að ræða,
enda þótt það sé eftirtektarvert,
að þurrkatimabil geti varað svo
lengi i Afriku, og það er furðu-
legt, að okkar hluti af Evrópu
skuli hafa sett öll þessi met. Og
okkur helur ekki reynzt unnt að
lita fram hjá þeirri staðreynd, að
rússneski flokksleiðtoginn Brez-
njev minntist nýlega á veðrið i
ræðu, og varaði við vopni, sem
væri miklu öflugra en vetnis-
sprengjan. Hann átti augsýnilega
við veðurfræðilega vopnið, og
þegar menn I æðstu stöðum fara
að minnast á slik vopn, hlýtur að
vera talsverður sannleikur i
þessu. Við drögum ekki þá álykt-
un, að i rauninni sé verið að
ráöskast með veðrið. En margir
okkar eru þeirrar skoðunar, að
það megi ljóst verða, að hér er
verið að fikta við hluti, sem ekki
er hægt að stjóma, og afleiðing-
arnar eru ófyrirsjáanlegar fyrir
þá, sem hrundu þessu af stað.
Nixon og Breznjev
Umræðurnar um veðrið sem
hernaðartækni komust á skrið
eftir fund Nixon, þáverandi for-
seta, og Breznjevs i hitteðfyrra.
Þeir ákváðu að komizt yrði að
samkomulagi, sem kvæði á um
það, að bannaðar yrðu veður-
breytingar sem liður i hernaði.
En- það upplýstist nýlega, að i
samkomulagi þessu, sem nú hef-
ur verið samið, er leyfilegt að
hafa áhrif á veðrið að vissu
marki. Er hér átt við að mynda
regn og þoku á litlum svæðum.
Það er sem sagt hægt að segja
sem svo, að leyfilegt sé að breyta
veðrinu, enda þótt þaðsé bannað i
hernaðartilgangi.
1 bandariskum blöðum hefur
verið varað við þessari aðgrein-
ingu á umfangsmiklum og tak-
mörkuðum veðurfarsbreyting-
um. Hvar liggja mörkin?
Washington Post hefur i leiðara
krafizt þess, að samkomulagið
banni slikar breytingar með öllu.
Svo virðist, sem enginn, utan
sérfræðinga i stórveldunum
tveim viti, hversu langt áleiðis
veðurvopnið er komið. Ákveðnir
hópar i Bandarikjunum óttast
bersýnilega, að Rússar séu
komnir lengra en Bandarikja-
menn. Sumir eru þeirrar skoðun-
ar’að orð Bréznjevs/þegar hann
varaði við þessu skelfilega vopni,
beri að skilja á þann vega, að
hann með orðbeitingu vilji koma
i veg fyrir, aðBandarikjamenn nái
eins langt og Rússar. Aðrir eru
þeirrar skoðunar, að þróun
- veðurvopnsins i Rússlandi hafi
leitt i ljós, að það sé ómögulegt að
ráða neitt við það. Þau geta fyrir-
hitt sjálfan lærling meistarans.
Breznjev minntist ekki beint á
veðurvopnið. Hann sagði aðeins:
vesturs umhverfis hnöttinn. Ef
Bandarikjamenn hygðust til
dæmis hafa áhrif á veðurfar I
Sovétrikjunum, gætu þeir tekið til
sinna ráða, meðan þessi efri lög
væru yfir Bandaikjunum. Þetta
gæti átt sér stað með hvers kyns
lofttegundum eða krystöllum.
Þegar svo loftslög, sem baukað
hefði verið við, væru siðan komin
inn yfir Sovétrikin, gæti breyting-
in, sem fyrirhuguð var, hafa
breiðzt út og niður I andrúmsloft-
ið.
Viðkvæmt
Tiltölulega einföld breyting á
hitajafnvæginu gæti haft geysi-
mikil áhrif, ef hún væri réttilega
útreiknuð — og hin hroðalegustu
áhrif, sem einnig kæmi niður á
þeim, sem breytingarnar fram-
kvæmdi, ef eitthvað mistækist.
Tilgangurinn gæti verið sá, að
eyðileggja landbúnaðinn hjá
óvinunum, koma i veg íyrir rign-
ingar meðan gróðurinn er að
koma upp, eða ' drekkja
uppskerunni i rigningum og
flóðum.
Viðkvæmni andrúmsloftsins
sést bezt af þvi til dæmis, að snjó-
föl, sem liggur mánuði lengur en
eðlilegt er, getur breytt lægðar-
svæðum svo rækilega, að hita-
lægðir, sem koma sunnan að nái
ekki eins langt norðureftir og
venjulega. Afleiðingin yrði miklir
þurrkar. Loftslagið myndi breyt-
ast af völdum þess, sem gerðist
mörgum mánuðum áður.
Hin alþjóðlega veður-
fræðistofnun WHO hefur innan
sinna vébanda starfshóp, sem
einbeitir-gér að loftslagsbreyting-
um af manna völdum. Hann skrá-
ir staðreyndir, sem fyrir liggja,
en hefur ekki aðgang að hern-
aðarleyndarmálum. Þessi hópur
fullyrðir, að veðurvopnið sé að
likindum aðeins á skipulagn-
ingarstiginu i dag. Hann er þeirr-
ar skoðunar, að menn þekki svo
sem aðferðirnar, en hafi ekki enn
ráðizt i að gera þetta kerfi not-
hæft.
Pukur með
tilraunir
Það er vitað mál, að banda-
riska varnarmálaráðuneytið ver
tveim milljónum dollara árlega
til veðurfarsrannsókna. Þessi
upphæð er afskaplega lág,
Enginn veit, hvort til eru leyni-
samningar uppá miklu hærri
milljónaupphæð varðandi veður-
vopn I Bandarikjunum.
Menn vita lika afskaplega litið
um, hvað Rússarnir eru að gera á
þessu sviði. Nýlega sagði rúss-
neskt blað frá þvi i grein, að það
væri ómögulegt að útiloka það, að
veður yrði notað sem vopn. Blaðið
benti á, að bandariskir visinda-
menn hefðu til dæmis sannað, að
unnt væri að breyta rafmagni
loftsins á þann veg áð heilastarf-
semi manna yrði torveldari.
1 Rauðu stjörnunni, blaði rauða
hersins var nýlega varað við um-
hverfisbreytingum i hernaðar-
skyni, sem gætu skapað hættu
fyrir gjörvallan heiminn.
í rússneskum umræðum um
jietta efni hefur verið bent á, að
óvinir gætu pukrazt við það árum
saman að ráðskast með veður-
farið án þess að þeir, sem fyrir
þessu verða, geri sér ljóst, að þau
veðurfarslegu vandræði, sem yfir
dynja, séu af manna völdum.
Þar sem fellibylir, flóðbylgjur,
þurrkar og jarðskjálftar eru tið
fyrirbrigði á vissum stöðum, væri
það harla erfitt að greina eðlileg
fyrirbrigði frá tilbúnum að þvi er
segir I einu rússnesku blaði.
' Umræðunum um veðurfar sem
vopn er haldið áfram i Rússlandi
og Bandarikjunum. Hvorugt stór-
veldið hefur opinberlega viður-
kennt, að það komi til með að nota
önnur vopn en þau, sem eru stað-
bundin, og búa til eða hindra regn
eða þoku á litlum svæðum.
Nýjasta dæmið um slikt varð
uppvist, þegar Bandárikjamenn
komu i veg fyrir þrumuveður,
sem var i aðsigi yfir Cape Cana-
veral, meðan undirbúningur stóð
yfir að þvi að senda Appollo-eld-
flaugina á loft til móts við Sojus-
eldflaug Rússa i júlimánuði
siðastliðnum.
(Þýttog endursagt: B.H.)
Eru stórveldin
umast til að
veðrinu ?
— Rannsóknir og tækni nútim-
ans hafa náð það langt, að við
blasir alvarleg hætta á, að mað-
urinn geti búið til vopn, sem sé
enn hættulegra en kjarnorku-
vopnin.
Honum fannst útilokað annað
en reisa óyfirstiganlegar hindr-
anir gegn framleiðslu slikra
vopna.
Veðurfarsvopn
Meðal þeirra veðurfarsvopna,
sem þegar er vitað að unnt er að
beita eru þessi:
1) Staðbundnar breytingar á
veðurfari, eins og til dæmis að
skapa regnskúri á sama hátt og
Bandaríkjamenn gerðu á Hó-Chi-
Minh-stignum i Vietnam, þar
sem regnið átti að breyta vegin-
um I forarsvað, svo að vopna-
flutningar óvinanna gætu ekki átt
sér stað. Þessi aðferð er vel þekkt
og er einnig notuð i þeim tilgangi,
að búa til regn yfir gróðurmold.
Silfurjódiði er dreift yfir ský, en
við það þéttist rakinn og verður
að dropum.
2) Þoka leyst upp svo að
til dæmis fáist betra skyggni á
flugvöllum. Þessari aðferð beittu
Englendingar á árum siðari
heimsstyrjaldarinnar. Þeir kyntu
bál við enda flugbrautanna, og
við hitann, sem myndaðist, eydd-
ist þokan.
3) Stjórn á hvirfilbyljum. Þetta
er þannig gert, að á hafflötinn er
stráð þunnu lagi af kemisku efni,
eða með þvi að dreifa silfurjódiði
i andrúmsloftið. Nýlega hefur
forstöðumaður landfræðistofnun-
ar við háskólann i Mexico City,
Jorge A. Vivo, sakað veðurfræði-
stofnun Bandarikjanna um það,
að hafa valdið dauða 8000 manna
með þvi að taka i sinar hendur
stjórn á hvirfilbylnum Fifi, svo að
honum var haldið kyrrum yfir
Honduras i stað þess að láta hann
deyja út yfir Rio Panuco. Vivo
segir:
— Án þess að taka tillit til ann-
arra landa á svæðinu reynir
bandariska veðurfræðistofnunin
kerfisbundið að leiða hvirfilbylji
á brott frá strandlengjú Banda-
rikjanna.
4) Breyingar á loftsiagi. Það
hefur verið reiknað út að með þvi
að bræða isinn á heimskautunum
með atómsprengingum, sé með
skjótum hætti hægt að breyta
loftslaginu á norðurhveli jarðar.
En slikt myndi hins vegar hafa i
för með sér, að yfirborð sjávar
hækkaði um marga metra i
heimshöfunum. Heilu strand-
héruðin myndu fara undir sjó, og
til dæmis myndi Danmörk að
mestu leyti færast i kaf.
5) Búa til flóðbylgjur með þvi
að sprengja atómsprengjur á
meginlöndunum. Það liggur ljóst
fyrir, að flóðbylgjurnar, sem.
stafa af jarðskjálftum, geta haft
hroðalegar afleiðingar i strand-
rikjum.
6) Búa til jarðskjálfta með ná-
kvæmlega útreiknuðum, minni
háttar sprengingum undir jörð-
inni, þúsundum kilómetra frá
þeim stað. þar sem jarðskjálftinn
verður, Meðal annars gæti óvina-
riki eyðilagt San Fransisco i
Bandarikjunum, af þvi að þessi
borg stendur i miklu óróasvæði,
landfræðilega séð.
7) Eyðileggja ósón-lagið i
himinhvolfinu. Ef þetta lag rofn-
ar, getur það haft hinar skelfileg-
ustu afleiðingar, vegna þess- að
sólargeislarnir komast þá óhindr-
að að yfirborði jarðar gegnum
„gluggann”, sem gerður hefur
verið I ósón-lagið. Menn og skepn-
ur á þessu svæði myndu hrynja
niður. Siðar myndi glugginn lok-
ast af sjálfu sér.
Loftslagsbreytingar
Visindamenn i Austri og Vestri
hafa á seinustu árum rætt lofts-
lagsbreytingar, sem ekkert eiga
skylt við hernað. Það hefur verið
rætt um að breyta stefnu Golf-
straumsins. Þetta myndi þó hafa I
för með sér mikinn háska fyrir
þær þjóðir, sem i dag njóta góðs
af hlýjunni frá honum.
Það hefur lika verið rætt um að
breyta farvegi stórfljótanna i
Siberiu, þannig að þau rynnu
suður á bóginn i staðinn fyrir að
renna norðureftir. Þessi breyting
gæti haft það i för með sér, að
stórir landflákar yrðu frjósamir,
þar sem fljótin renna nú um
svæði, sem eru svo köld, að vatnið
gerir ekki sama gagn i fæðuöfl-
unarskyni. Þá myndi breytingin
hafa i för með sér stórbreytingar
á loftslaginu á jörðinni.
Ótti veðurfræðinga um heim
allan vegna alls þessa tals um
breytingar á loftslagi og veður-
fari byggist á þvi, að þeir gera sér
betur grein fyrir þvi en aðrir, hvi-
lik hætta er á þvi að veðurfarið
gangi af göflunum, og ekki verði
unnt að koma þvi nokkru sinni
aftur i það horf, sem það áður
var.
Afskiptum af hitajafnvægi and-
rúmsloftsins er þannig lýst: í efri
hlutum andrúmsloftsins eru á
hreyfingu straumar frá austri til
!
>
t
r