Fréttablaðið - 11.12.2005, Side 8

11. desember 2005 SUNNUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 – prentmiðlar RITSTJÓRI: Kári Jónasson FRÉTTARITSTJÓRI: Sigurjón M. Egilsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Jón Kaldal FRÉTTASTJÓRI: Arndís Þorgeirsdóttir VARAFRÉTTASTJÓRI:
Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Guðmundur Magnússon RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Steinunn Stefánsdóttir RITSTJÓRN OG AUGLÝSINGAR: Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík AÐALSÍMI:
550 5000 SÍMBRÉF Á FRÉTTADEILD: 550 5006 NETFÖNG: ritstjorn@frettabladid.is og auglysingar@frettabladid.is VEFFANG: visir.is UMBROT: 365 – prentmiðlar PRENTVINNSLA:
Ísafoldarprentsmiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Daginn sem heimurinn minntist þess að liðinn er aldarfjórð-ungur frá ótímabæru andláti bítilsins Johns Lennon kom hin nýja yfirstétt á Íslandi með Ólaf Ragnar Grímsson
forseta í broddi fylkingar saman á lokuðum sinfóníutónleikum
í Háskólabíói til að halda upp á hve það getur verið notalegt að
vera ríkur og frægur – og fá að njóta velgengninnar í friði fyrir
alþýðunni. Forsetinn, nýkominn af krýningarhátíð Alberts fursta
í stórveldinu Mónakó, bauð enskri barónessu á tónleikana og í
veisluna sem í kjölfarið fylgdi og lét að auki fljúga hingað með
óperusöngvarann Bryn Terfel sem Morgunblaðið, fullt aðdáunar,
sagði að hefði sungið „guðdómlega“ fyrir hina útvöldu. Því miður
fékk almenningur ekki að hlusta nema heima í stofu og gat því
ekki klappað söngvaranum lof í lófa á staðnum. En vonandi hefur
yfirstéttin „látið hringla í skartgripunum“ svo vitnað sé til fleygra
ummæla Lennons af svipuðu tilefni.
Ólafur Ragnar Grímsson forseti er fyrirmannlegur á velli,
með ríka sjálfsvitund og metnað. Hann prýða margir kostir sem
geta gert hann að góðum forseta. Hermt er að hann – og ekki síður
forsetafrúin Dorrit Moussaieff skartgripahönnuður – veki athygli
hvar sem þau fara utan landsteinanna. Þau eru áberandi í sam-
kvæmislífi frægðarfólks eins og blaðalesendur hafa í Séð og heyrt.
Ýmsum þótti þó sem forsetinn væri kominn á hálan ís þegar hann
fyrir nokkru sendi Margréti Danadrottningu ljósmynd af föður
sínum að gjöf. Slíkar gjafir tíðkast að jafnaði einungis meðal
aðalsfólks. En á það var að vísu bent að drottningin átti enga slíka
mynd svo að gjöfin var áreiðanlega með þökkum þegin.
Það heyrast sums staðar efasemdaraddir um framgöngu for-
setahjónanna en þær eru ekki háværar. Engu að síður er það
eðlileg og réttmæt spurning hvort hjónin á Bessastöðum séu að
stíga eða hafi nú þegar stigið skrefi of langt og hugsanlega skaðað
forsetaembættið með áberandi þátttöku sinni og forystu um sam-
kvæmislíf innanlands og utan sem í margra augum einkennist af
hreinum hégóma, snobbi og tildri. Ein hlið þess máls er óhófleg-
ur og ört vaxandi kostnaður forsetaembættisins við ferðalög og
veislustand, en sú hlið er þó hreint aukaatriði miðað við það tjón
sem fylgja mun minnkandi virðingu fyrir embættinu.
Í nýútkominni bók Guðna Th. Jóhannessonar sagnfræðings um
stjórnarmyndanir á áttunda áratugnum er dregin upp athyglis-
verð mynd af hugsunarhætti og framgöngu Kristjáns Eldjárn
þáverandi forseta Íslands. Hógværð, einlægni og siðferðileg
alvara einkenndi allt starf hans í embætti. Samanburður við
nútímann með skrumi sínu, skarti og innantómu lofti er íhugunar-
verður. Ólafi Ragnari Grímssyni verður að vísu ekki einum kennt
um hina nýju ásýnd forsetaembættisins. Þjóðin, sem á sínum tíma
hafði í hávegum skáld, hugsuði og menntafrömuði, hefur líka
breyst. Íslendingar, sem fyrir örfáum áratugum voru bókhneigðir
sveitamenn, eru orðnir heimsborgarar. Fylgikvilli þeirra skjótu
umskipta er hins vegar rótleysi sem birtist stundum í heldur
leiðinlegri og sjálfhverfri yfirborðsmennsku. Þjóðin hefði þurft
að hlusta betur á Halldór Laxness sem var sannur heimsborgari.
Hann kvað: „Ég ætla að tala við kónginn í Kína / og kannski við
páfann í Róm. / Og hvort sem það verður til falls eða frægðar / þá
fer ég á íslenskum skóm.“ Sárt yrði að glata forsetaembættinu í
hít hégómleikans en sárara er þó ef þjóðin hefur í þokkabót misst
tilfinninguna fyrir muninum á því sem er ekta og hinu sem er
hjóm eitt.
SJÓNARMIÐ
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON
Forseti Íslands býður til „Séð og heyrt“-tónleika.
Hringlar í
skartgripunum
Þegar við heimsóttum Moskvu
fyrr í vetur sögðu næstum allir
þeir sem við töluðum við í borg-
inni að lýðræðið í Rússlandi sé á
undanhaldi. Samt sem áður eru að
mörgu leyti minni höft á samfélagi
og hagkerfi landsins en nokkru
sinni fyrr. Heimsókn okkar sann-
færði okkur um kraft og mögu-
leika rússneskra félagasamtaka
sem ekki heyra undir ríkisvaldið
og svipar til þeirra samtaka sem
svo margir Vestur-Evrópubúar og
Bandaríkjamenn þekkja af eigin
raun. Að slíkum samtökum, sem
meðal annarra eru mannréttinda-
samtök, náttúruverndarsamtök,
stofnanir sem rannsaka stefnu rík-
isstjórnarinnar og samtök á sviði
heilbrigðisþjónustu, steðjar nú
mikil hætta.
Nýjasta áskorunin á hendur
borgaralegu samfélagi í Rússlandi
er til komin vegna lagafrumvarps
sem stjórnmálaflokkur Vladimírs
Pútín forseta og aðrir flokkar hafa
lagt fram í Dúmunni, neðri deild
rússneska þingsins. Verði laga-
frumvarpið samþykkt felur það í
sér að erlendum samtökum sem
ekki eru rekin í hagnaðarskyni
verði meinað að vera með skrif-
stofur í landinu auk þess að koma í
veg fyrir að erlendir aðilar veiti fé
til rússneskra samtaka sem grunuð
eru um að taka þátt í „óskilgreindri“
pólitískri starfsemi. Jafnvel þeir
styrkir sem samtökunum leyfist að
taka við ef lagafrumvarpið verður
samþykkt verða skattlagðir á sama
hátt og gróði fyrirtækja er skatt-
lagður eða allt að því 40 prósent.
Lagasetningin mun bitna á nánast
öllum samtökum í landinu sem
ekki eru rekin í hagnaðarskyni.
Dúman hefur samþykkt frum-
varpið með yfirgnæfandi meiri-
hluta atkvæða eða 370 á móti 17.
Frumvarpið þarf samþykki meiri-
hlutans tvisvar í viðbót áður en það
verður að lögum. Næsta atkvæða-
greiðsla verður haldin þann 16.
desember.
Ef frumvarpið verður að lögum
mun það koma niður á menningar-
legri fjölhyggju í Rússlandi sem
og samskiptum við önnur lönd.
Það mun vera brot á því loforði
sem Pútín hefur gefið mörgum
þjóðarleiðtogum á Vesturlöndum
um aukin samskipti við önnur
lönd. Við samþykkt frumvarpsins
mun einnig koma upp sú undar-
lega staða að forseti Rússlands
verður gestgjafi á G-8 fundinum
næsta sumar, þar sem leiðtogar
átta stærstu iðnríkja heims koma
saman til viðræðna, á sama tíma og
ríkjandi lög í landi hans koma í veg
fyrir samskipti við alþjóðasamfé-
lagið. Ef þetta gerist gæti andstað-
an við G-8 fundinn sem haldinn
var síðasta sumar í Gleneagles á
Skotlandi ekki verið meiri, en þar
leiddu sjálfstæð félagasamtök alls
staðar að úr heiminum baráttuna
um að heita því að útrýma fátækt í
heiminum. Það mun því styrkja rök
þeirra sem telja að Rússland hafi
ekkert í G-8 að gera til að byrja
með.
Rússneskir embættismenn og
þingmenn hafa svarað gagnrýni
á frumvarpið með þeim orðum
að þeir reyni einungis að koma í
veg fyrir afskipti erlendra aðila
af rússneskum innanríkismálum.
Þrátt fyrir að þetta svar beri með
sér óþægilegan samhljóm við ríkj-
andi viðhorf í Soveríkjunum sálugu
hefur rússneska ríkisstjórnin lög-
mætan hag af því að vernda stjórn-
skipunina í landinu. Þegar upp er
staðið er takmark allra þjóða hið
sama en aðrar þjóðir ná þessu tak-
marki sínu án þess ganga á grund-
vallarréttindi manna eða koma í
veg fyrir samskipti landanna við
umheiminn.
Í raun er tilgangurinn með
umræddu lagafrumvarpi miklu
víðtækari. Háttsettir rússnesk-
ir embættismenn hafa lýst sjálf-
stæðum samtökum sem „fimmta
valdinu“ í rússnesku samfélagi og
jafnvel sem yfirvarpi fyrir erlend-
ar njósnaþjónustur. Ef frumvarpið
verður að lögum mun ríkisstjórnin
hafa vald til þess að loka skrifstof-
um samtaka sem ekki eru rekin í
hagnaðarskyni vegna þess eins að
þeim finnst starfsemi og sjónarmið
þeirra vera óheppileg.
Þetta frumkvæði rússnesku
ríkisstjórnarinnar varpar ljósi á
það að rússneskir ráðamenn eru
ekki reiðubúnir að samþykkja þá
hugmynd að í borgaralegu sam-
félagi fara þeir ekki einir með
stjórnina. Fyrir Evrópubúa og
Bandaríkjamenn er þetta grund-
vallarlögmál; það er ekki hægt að
vera nútímalegt ríki án þess. Þeir
sem styðja aukin samskipti við
Rússland og trúa því að í landinu
sé hægt að koma upp nútímaleg-
um pólitískum, efnahagslegum og
félagslegum stofnunum þurfa að
senda frá sér ótvíræð skilaboð: slík
lagasetning gerir þessi markmið
fjarlægari. Bush forseti talaði víst
um þetta atriði við Pútín er hann
fundaði með honum í Suður-Kóreu
í síðasta mánuði, og við ætlumst til
að hann og ríkisstjórn hans haldi
því áfram.
En Pútín ætti ekki aðeins að fá
að vita sjónarmið leiðtoga Banda-
ríkjanna. Stjórnmálaleiðtogar í
Evrópu, bæði þeir sem eru í ríkis-
stjórnum og utan þeirra, hafa jafn
mikilla hagsmuna að gæta í þessu
máli og Bandaríkjamenn. Evrópsk
samtök hafa byggt upp virk og
árangursrík samskipti við sjálf-
stæð samtök í Rússlandi. Í raun má
segja að sambönd margra Evrópu-
landa við Rússland væru ekki eðli-
leg ef slík samskipti væru ekki til
staðar.
Pútín hefur sagt að hann muni
íhuga breytingar á lagafrumvarp-
inu vegna þess að frumvarpið
„megi ekki koma niður á borgara-
legu samfélagi Rússlands“. En það
sem er að lagafrumvarpinu er ekki
að einstök ákvæði þess séu óæski-
leg. Hið raunverulega vandamál
er tilgangurinn með frumvarpinu,
og það er vandamál sem ekki mun
finnast lausn á.
Rússland stendur frammi fyrir
vali á milli þess að ganga til liðs
við meirihluta landanna í hinum
nútímalega heimi eða loka sig af
í hringiðu afturhaldsemi og ein-
angrunar. Fyrir þá Evrópumenn
og þá Bandaríkjamenn sem vilja
að Rússland gangi til liðs við lönd-
in sem tilheyra hinum nútíma-
lega heimi, og sem hafa trú á því
að fyrir því séu margar ástæður,
er lagafrumvarpið sem bíður nú
samþykkis í Dúmunni alvarleg við-
vörun um hvorn valmöguleikann
ríkisstjórn landsins hefur ákveðið
að taka. Rétta ráðið handa Pútín er
augljóslega að láta lagafrumvarpið
ofan í skúffu og hefjast handa við
að semja nýtt.

Höfundar eru stjórnarformenn
í starfshópi um stefnu Bandaríkja-
stjórnar í garð Rússlands.
Rauða torgið í Moskvu er autt
Í DAG
LÝÐRÆÐI Í RÚSSLANDI
JOHN EDWARDS OG JACK KEMP
Þetta frumkvæði rússnesku
ríkisstjórnarinnar varpar ljósi
á það að rússneskir ráða-
menn eru ekki reiðubúnir að
samþykkja þá hugmynd að
í borgaralegu samfélagi fara
þeir ekki einir með stjórnina.
Launaleynd
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir og sjö aðrir
þingmenn Samfylkingarinnar hafa lagt
fram á Alþingi frumvarp sem felur í sér
að launaleynd verði bönnuð. Er lagt til
að svohljóðandi ákvæði verði
bætt inn í lög um jafna stöðu
og jafnan rétt kvenna og karla:
„Launamanni er hvenær sem
er heimilt að veita þriðja aðila
upplýsingar um laun og önnur
starfskjör sín.“ Með þessu eru
samningar á milli atvinnurek-
enda og launþega, sem fela í
sér að launþegar megi ekki veita
öðrum upplýsingar um laun
og hlunnindi, í reynd gerðir að
engu. Ákvæði um launaleynd
munu vera orðin mjög algeng
í ráðningarsamningum á vinnu-
markaði og því snertir frumvarpið
fjölmennan hóp fólks.
Í þágu jafnréttis
Flutningsmenn virðast einkum með í
huga það sem þeir telja vera skaðleg
áhrif launaleyndar á launajafnrétti. Segja
þeir að leyndin komi „í veg fyrir að
samstarfsmenn á vinnustað
geti borið saman kjör sín og
þar með verður illmögulegt
að komast að því hvort fyrir-
tæki mismuna starfsmönnum
sínum, m.a. á grundvelli
kynferðis, og gerast með
þeim hætti brotleg við
ákvæði jafnréttislaga“. „En
hjálpar svona lagasetningin
einhverjum?“, spyr unga
konan, Rúna Malmquist, í
pistli á vefritinu Deiglunni.
„Fólk lítur á launamál
sem einkamál og þó að
launaleynd verði afnumin
þá er ekki þar með sagt að
fólk gefi vinnufélögum upplýsingar um
sín launamál. Launa- og starfsmanna-
mál eru mjög viðkvæm mál. Þau eru
líka mjög mismunandi. þ.e.a.s. á meðan
einn kýs að hækka laun sín í beinhörð-
um peningum getur annar samið um
aukið sumarfrí. Því getur verið erfitt fyrir
starfsmenn að bera saman kjör sín og
misskilningur orðið.“
Skoða skattskrána
Niðurstaða Rúnu er þessi: „Ég tel
að þessi lagabreyting sé óþörf og
fyrirtækjum og einstaklingum eigi að
vera heimilt að semja um launaleynd
sín á milli. Ef náunganum leikur mikil
forvitni á launum mínum þá bendi ég
á að árlega í ágústbyrjun liggur frammi
hjá skattstjóra álagningarskrá með þeim
upplýsingum. En það er nú annað mál
hvort að það sé réttlætanlegt?“
gm@frettabladid.is