Mánudagsblaðið - 27.04.1970, Blaðsíða 5

\
tánudagur 27 april 1970
Mánudagsblaðið
íslenzk verzlun í pólitískri úlfakrenpu
Eftirfarandi grein birtist í 3. tbl. 30. árgangs Frjálsrar verzl-
unar. Ritstjórn blaðsins leyfði okkur góðfúslega að endur-
prenta hana, því hún lýsir tvímælalaust hinni almennu skoðun
verzlunarmanna á afstöðu hins opinbera til viðskipta almennt.
Um leið og við vekjum athygli á greininni, þá má geta þess að
í sama tbl. Frjálsrar verzlunar, eru viðtöl um sama efni við
ýmsa kunnustu leiðtoga í verzlunarstétt. — Ritstj.
Verzlunar- og þjónustustarfsemi
okkar íslendinga hefur nú í 33 ár
búið við strangar verðlagshömlur
auk alls kyns annarra hafta og
hamla, þar af í 26 ár undir fána
lýðveldis — og frelsis. Aðstæður
verzlunarinnar hafa þó að sjálf-
söglu verið breytilegar innan þess
ramma, aldrei fullnægjandi en oft
hraklegar.
Verðlagshömlurnar voru fyrst
settar 1937, þegar innflutningur
var takmarkaður, og þá vafalaust
talið nauðsynlegt að sporna við ó-
eðlilegum hækkunum vegna ónógs
vöruframböðs. Því ástandi Iauk
skömmu eftir stofnun hins íslenzka
lýðveldis, eftir heimsstyrjöldina
síðari og síðan hefur nær óslitið
verið fullnægjandi vöruframboð á
íslenzkum markaði. Engu að síður
hefur verðlagshömlunum verið
beitt allt til þessa dags. Á sér það
enga hliðstæðu í víðri veröld
frjálsra menningarþjóða.
En hvers vegna hefur þetta geng
ið svo til? í ljósi sögunnar og reynsl
unnar finnst aðeins eitt svar við
því: íslenzk verzlun hefur Ient í
þeirri ógæfu, að verða leiksoppur
í þeim pólitízka darraðardansi um
efnahagsmál þjóðarinnar, sem tröll-
riðið hefur þjóðarbúskapnum alla
ævi lýðveldisins. Vöruverðlagi hef-
ur verið stiílt á bekk öndvert við
kjör Iaunþega og það notað á eins
konar vegasalt í tekjuskiptingu
þjóðarinnar. Það er því mála sann-
ast. að íslenzk verzlun sé í póli-
tískri úlfakreppu.
A.f því sem hér hefur verið sagt,
má ljóst vera, að verðlagshömlun-
um hefur ekki aðeins verið beitt
þvert ofan í ríkjandi markaðsástand
heldur einnig þvert ofan í efna-
hagskerfið. Verðlagsþróunin hefur
ekki verið metin með hag verzl-
unarinnar, sem þjónustuatvinnu-
vegar í huga heldur á þeirri for-
sendu, að stjórn hennar væri tæki
til að hafa jákvæð áhrif á kjör
launþega Nú hefur svo hrapalega
til tekizt, að framkvæmd verðlags
hamlanna hefur haft þverö.fug á-
hrif. í reynd hafa þau, ásamt öðrum
ráðstöfunum, s. s. í tolla-, skatta-
og lánamálum, verið undirrót ó-
hagkvæmra innkaupa og þar með
hærra vöruverðs en ella, lakari
þjónustu en við eðlilegar aðstæður,
hrikalegra skakkafalla af gengis-
fellingum og loks beint viðskiptum
úr landi langt umfram nauðsyn.
Þetta ófremdarástand hefur sett
verzluninni stólinn fyrir dyrnar og
verkað sem hvati á smárekstur, sem
reglu en hemill á í aðalatriðum
stærri, hagkvæmari og þróttmeiri
rekstur
Þannig hafa verðlagshömlurnar
verkað beinlínis til að rýra kjör
Iaunþega á margvíslegan hátt, og
þjóðarbúið hefur beðið stórtjón af,
sem seint verður metið til fjár.
Það er óhrekjanleg staðreynd,
að góð aðbúð, velgengni og traust-
ur hagur atvinnulífsins er forsenda
þess, að þjóðin búi við góð kjör, og
þróunin stefni fram á við. Þetta
á að sjálfsögðu eins við hér á
landi og hvarvetna annars staðar,
og þetta á jafnt við um íslenzka
verzlun og aðra íslenzka atvinnu-
vegi, auk þess sem flestir aðrir at-
vinnuvegir eiga að verulegu leyti
viðgang sinn undir því, að verzlun-
in standi fyrir sínu. Tekjur sínar
fær verzlunin sem hluta af verði
þeirra vöru, sem um hana fara,
en aðbúð hennar er að öðru leyti
háð sömu ögmálum og annarra
atvinnuvega. Kjör verzlunarinnar
verður því að meta á þeim grund-
velli, að hún þjóni tilgangi sínum
sem einn af máttarstólpum þjóðfé-
lagsins.
Þetta hefur ekki verið gert nú
um áratugaskeið, og er raunar ekki
svo um atvinnuvegina yfirleitt, þótt
mismikið hafi brostið á eftir ýms-
um atvikum. Enginn atvinnuvegur
hefur þó verið knésettur svo sem
verzlunin með opinberum aðgerð-
um, og má vissulega segja, að þar
hafi höggvið sá er hlífa átti, því
hlutverk hins opinbera gagnvart at
vinnuvegunum er að sjálfsögðu að
stuðla að sem jafnastri og mest
hvetjandi réttarstöðu og viðunandi
aðbúð. Það er frumskylda stjórn-
valda á hverjum tíma.
Síðasta áratuginn hefur efna-
hagsmálastefnan miðazt m.a. við
aukið viðskiptafrelsi. í því efni
hefur margt og mikið áunnizt, sem
viðurkenna ber. Nægir þar að nefna
síðustu aðgerðir til aukinna og
bættra viðskipta út á við, sem
stjórnarflokkarnir voru einhuga
um. Það kom því vissulega mjög
á óvart, að ráðherra Alþýðuflokks-
ins skyldi fella rækilega undirbúið
stjórnarfrumvarp um verðgæzlu og
samkeppnishömlur, sem í megin-
atriðum var sniðið eftir Iögum um
sama efni hjá nánustu frændþjóð-
um. Gætir í þessu gapandi ósam-
ræmis, sem skrifa verður á reikn-
ing Alþýðuflokksins. Þá var það
ekki síður undrunarefni, að þing-
menn Framsóknarflokksins skyldu
einhuga snúast gegn frumvarpinu,
gegn stefnu flokksins, enda for-
sendur þess eðlis, að nánast var um
fyrirslátt að ræða. Athugasemdir
Framsóknarmanna hefðu vissulega
haft jákvæðari áhrif á breytingatil-
Iögunum við frumvarpið. Frum-
varpið féll því annarsvegar af ó-
trúlegum tvískinnungi Alþýðu-
flokksins, hins vegar af einskon-
ar loddaraleik Framsóknarflokks-
ins.
Það er því ekki ofsögum sagt, að
verzlunin sé í pólitískri úlfakreppu.
Eftir efnahagserfiðleikana 1967
og 1968 með tveim gengifelling-
um, sem með sérstökum verðlags-
hömlum voru látnar éta upp það
litla fjármagn, sem verzlunin hafði
undir höndum, og nú fall verð-
gæzlufrumvarpsins, sem m. a. var
ætlað það hlutverk, að koma inn-
anlandsverzluninni á eðlilegan
grundvöll, stendur íslenzk verzlun
uppi fjármagnslaus, án nokkurrar
teljandi uppbyggingarmöguleika,
og jafnvel að verulegu Ieyti á helj-
arþröm. Hún getur því ekki að
óbreyttum aðstæðum gegnt því
hlutverki sínu, að sjá íslenzkum
neytendum fyrir fullnægjandi vöru
úrvali á lægsta verði og véitt þeim
eðlilega þjónustu. Hún getur ekki
heldur verið íslenzkum framleiðslu
atvinnuvegum sá stuðningur, sem
ella væri og nauðsyn ber til ein-
mitt nú og aldrei fremur en nú. En
óbreyttar aðstæður þýða einnig aft-
urför frekar en orðið er síðustu
misserin. Það er útilokað að íslenzk
verzlun geti nú svarað þeim auknu
kröfum, sem til hennar eru gerðar,
bæði vegna almennrar þróunar og
meiri og minni nýrrar samkeppni
við verzlun annarra þjóða, vegna
inngöngunnar í EFTA, verzlun sem
býr við gjörólíkar aðstæður á flest-
um sviðum og hefur afl til fram-
kvæmda.
Fram hjá þessu verður ekki geng
ið, hvað sem öllum hráskinnaleik
líður.
Hér þarf skjótar ákvarðanir og
snör handtök. Það er í fyrsta lagi
nauðsynlegt, að upplýsa hver til-
gangur verzlunarinnar er, hver þátt
ur hennar er í þjóðarbúskapnum,
hvaða aðstöðu hún býr við og hver
þörf hennar er, svo að hún geti fyr-
ir sitt leyti stuðlað að framförum
og bættum Iífskjörum þjóðarinnar.
Það þarf að vinda að því bráðan
bug, að kljúfa blekkingarvofuna,
sem grúft hefur yfir verzluninni í
áratugi í herðar niður. Og það verð
ur einungis gert með sameinuðu og
kröftugu átaki verzlunarinnar sjálfr
ar og þeirra aðila, sem gera sér
grein fyrir eðli málsins. Þetta er
frumnauðsyn, eins og á stendur og
vegna framtíðar íslenzks atvinnu-
lífs í heild. En það verður einnig
að taka upp þráð verðgæzlufrum-
varpsins á ný og það án tafar með
ótvíræðum aðgerðum, og jafnframt
að koma fram leiðréttingum á öðr-
um sviðum. Hvort tveggja er vandi,
sem ekki verður skorazt undan, ef
við ætlum að halda áfram að vera
sjálfstæð þjóð í sókn til betri lífs-
kjaxa.
Þeir, sem vilja
koma greinum i
Mánudagsblaðið
hafi samband
við ritstjóra eigi
síðar en mið-
vikudag næstan
á undan útkomu-
degi
tustt j
Leicht und schneH
zum Selbermachen:
#JMÖDE
fOrden
STRAND
URLAUB
t Rezepte im Mai:
Spargei, Bmvíen,
ddikato Salate
t Gasuctrt:Diateste
i Kobiiy-Schneiderin
WortvoSe Preise!
iS
MAI1B70
v!

atk'ins peir sem eiga mitki
aöalvinningur
. társins:
" - EINBYLISHUS
AÐ BRÚARFLÖT 5,
GARÐAHREPPI
ÁSAMT TVÖFÖLDUM BÍLSKÚR
205,5 FERM. FULLGERT
SÖLUVERÐ
UM 3 MILLJÓNIR KR.