Tíminn - 12.07.1977, Blaðsíða 17

Þriðjudagur 12. júli 1977
17
Fátækt fólk — athugasemd
Kápuauglýsing á bókinni
„Fátækt fólk” eftir Tryggva
Emilsson endar á þessum orBum:
,,Fáar bækur munu betur til
þess fallnar aö miöla raunsærri
og ófegraöri mynd af lifsháttum i
upphafi þessarar aldar.
Fraáagnargáfa höfundar er ein-
stæö og bókin fulltrúi hins besta i
alþýölegri, islenskri frásagnar-
list.”
Ég keypti þessa bók og vænti
mér ánægju af lestri hennar þar
sem ég þekki til fólks og staö-
hátta, sem bókin fjallar um. En
égvarö fyrir vonbrigöum, þvi svo
vlöa er réttu máli hallaö og sagt
alrangt frá. Þar sem bókin hefur
vakiö mikla athygli og um hana
hafa veriö skrifaöir lofsamlegir
ritdómarog höfundur hefur veriö
1 viötalsþætti i útvarpi vegna bók-
arinnar, hann hefur einnig veriö
heiöraöur af verklýössamtökun-
um og fengiö þaöan álitlega f jár-
upphæö vegna þessararbókar, þá
getég ekkistillt mig um aö benda
á örfá atriöi af þeim mörgu, sem
ég veit aö höfundurinn fer ekki
rétt meö. Ég minnist hins forn-
kveöna: „Hafa skal heldur þaö
sem sannara reynist”.
Mér fellur illa aö sagt sé rangt
frá okkar samtiö og samtiöar-
mönnum og þvi fremur sem þaö
er gert á miöur skemmtilegan
hátt. Ég hef aldrei kynnzt
Tryggva pesónulega og á engar
sakir viö hann, og þó ég segi eitt-
hvaö um hann og þaö sem honum
viökemur og kann aö mislika, þá
hlýtur hann aö þola þaö, ekki
hlifisamari en hann hefur veriö
viö aöra.
Ég byrja þar sem Tryggvi fer
aö Drafiastööum. Sjálfsagt hefur
ekki veriö gott fyrir drenginn aö
hafast við milli klyfjanna á leið-
inni fram Eyjafjörö, en sennilega
hefur Kristján ráöiö hann I þess-
ari ferö og þvi ekki haft lausan
hestmeö handa honum. Talsvert
mun vegalengdin fram i Drafla-
staöi vera ýkt. Ég tók eftir þvi aö
fyrsta næringin, sem hann fékk á
Draflastööum, var gulur drafli,
sem hann slafraöi i sig vegna
hungurs. Þaö vitum viö sem alin
vorum upp á þessum tima, aö
drafli var meö þvi bezta sem
framleitt var úr mjólk. — Auövit-
að var drafli gulur þar sem
mjólkin var seydd og sér i lagi
þegar þetta var i gróindunum.
Drafli var mesti kostamatur. Þó
má vera aö drengur, nýlega kom-
inn Ur Reykjavik, óvanur öllu i
sveit, hafiekkihaft geö á honum.
Sjálfsagt hefur honum brugöiö
viö margt. Óyndi, istööuleysi og
sjálfsmeöaumkun hafa þjáö hann
og gert honum lifið leitt og erfitt.
Útfrá þessu sjónarmiöi er svo öll
frásögnin máluö dökkum litum.
Ég hef umsagnir eldri Eyfiröinga
sem ekki kannast viö lýsingu
Tryggva á þessu heimili, og
heimasætan, hún Guörún, sem
versta lýsingu fær, var mesta
myndar- og sæmdarkona.
Svo fer Tryggvi aö strjúka og
faöir hans sækir hann og flytur
hann heim til sin á Eyrina, en
ekki viröist hagurinn batna mikiö
viö aö koma i kjallararæksnið,
sem sjálfsagt tel ég aö taka þá
lýsingu ekki of bókstaflega.
Búskaparhugurinn gripur
Emil og hann tekur Bakkasel á
leigu og fær sér nýja bústýru,
Pálinu Magnúsdóttur, „ættaöa af
Langanesi”, segir höfundur, en
hvaðan hefur hann þaö? — Ég
þekkti Pálinu og veit um ætt
hennar. Móöir hennar hét Sigriö-
urog var ættuö úr Skagafjaröar-
dölum, af Skatastaöaætt. Faöir
Pálinu var frá Syöri-Bægisá I
öxnadal. Þá stendur I bókinni:
„Emilia var Pálinu eina barn”
En Pálina átti þrjú önnur börn,
sem ölleru á lifi enn, komin á efri
ár og eiga afkomendur. Hvers
vegna lætur Tryggvi svona vit-
leysu frá sér fara?
En svo ég haldi áfram meö
þáttinn af Emiliu, sem er mjög
fallega skrifaöur út af fyrir sig,
þótt dimmir skuggar séu á bak
við frásögnina. Þá vik ég aö þvi
þegar Emil kemur meö barniö
heim frá skirninni I Bægis-
árkirkju, þá er þvl holaö niöur i
rúmbæliö hjá Tryggva. Guðnýju
er ekkert um barniö gefiö og vill
sem minnst skipta sér af þvi,
stingur aöeins upp i þaö dúsunni
þegar mest þurfti meö. Þaö kem-
ur þvi I Tryggva hlut aö annast
það. Emilia vex lftiö vegna
mjdlkurleysis og illrar að
búöar, og þegar liöa tekur aö jól-
um fer henni aö hraka verulega.
Aö aflíöandi miöjum vetri fer
Emil, eftir itrekaöar áskoranir, i
póstsslóöina til aö leita læknis.
Hann er ekkert aö flýta sér, en
skreppur um leið fram i Eyja-
fjörð, og þegar 'hann kemur heim
meö dropana frá Gook, er barniö
dáiö, en úr hverju? „Magakvef”,
segir höfundur að standi i kirkju-
bókinni.
1 sambandi viö skdlagöngu
Tryggva aö Þverá, dettur mér i
hug þaö sem áöur segir um hve
ósegjanlega mikiö Emil hafi
langaö til aö læra, þegar hann var
ungur. Ætli hann hafi veriö búinn
aö gleyma þvi þegar hann sótti
um konungsleyfi til aö flýta ferm-
ingu Tryggva, svo hann þyrfti
ekki aö hafa hann nema þessar
sex vikur I skóla.
Þá vik ég aö fermingardegin-
um. Ef sú lýsing á aö tákna
heildarmynd af fermingardögum
barna á þessum tima, þá er lýs-
ingin i mesta máta fráleit. þvi
aldrei hef ég heyrt getiö um aö
fermingarbarn hafi verið sent eitt
sins liös og svona illa búiö til
fermingar. Hvers vegna fór Emil
ekki meö syni sinum til ferm-
ingarinnar eins og allir reglulegir
feður geröu? Þótt hann heföi
varöstööu á heiöinni fyrir sjálfan
sig og aöra óxndæli, þá veit ég aö
einhver annar úr dalnum heföi
faigist til aö fara á heiöina þenn-
an dag og taliö þaö sjálfsagt þeg-
ar svona stóö á. Hvers konar f aöir
var Emil?
Eitt atriöi i frásögn höfundar af
fermingardeginum vil ég taka til
sérstakrar athugunar, þvi þaö
sýnir hvelétthanná meö aö gripa
til skáldskaparins. Hann segir aö
presturinn hafi látiö börnin lesa
upp úr barnalærdómnum I ferm-
ingarathöfninni, og hann tilgrein-
ir hina óskiljanlegu sálma sem
hann læröi á Draflastööum og
segist hafa lesiö. Nú vill svo til aö
séra Theódór fermdi mig árí fyrr
á Bægisá og ekki lét hann mig eöa
min fermingarsystkini lesa úr
fermingarlærdómnum á ferm-
ingardaginn. Ég var oft viö ferm-
ingar hjá séra Theodóri og man
aldrei eftir aö hann léti börnin
lesa eða spyröi þau viö ferm-
ingar. Ég hef fært þetta I tal viö
fleiri á minu reki tU aö ganga úr
skugga um aö ég muni þetta rétt,
og ekki muna fermingarsystur
Tryggva eftir þvi aö þau ferm-
ingarbörn væru látin lesa þennan
dag (Bjarni er dáinn). Ég veit aö
þessi frásögn, þótt fallega sé orö-
uö, er ósönn. Ég veit aö börnin
voru fyrir eina tið látin lesa viö
fermingar, en sú tiö var liöinþeg-
ar þessar fermingar fóru fram.
Voriö 1916 er mesta snjóavor
sem ég man eftir. öxndælir ráku
þá fé sitt vestur á vestanveröa
Oxnadalsheiöi, i Skógahliö, mig
minnir frá fjórum bæjum. Emil
rekur sinar ær 27. april, sam-
kvæmt frásögn höfundar, þá aö
sjálfsögðu mikiö til heylaus.
Þetta finnstmér dálitiö torskiliö,
þegar ég athuga ásetninginn frá
haustinu áöur: Eitt hundraö hest-
ar af góðu útheyi handa 35 ám og
einum hesti var mjög góöur
ásetningur og þaö fóöur átti aö
geta enztlangtfram á vor. Þá eru
til 60 hestar af tööu handa þrem
geitum — á öðrum staö segir:
handa nokkrum geitum — og
pósthestunum, ekki litiö hey og
þaö þótt pósthestarnir væru
þurftarfrekir. Einhvers staöar er
skekkja i dæminu. Svo eru þaö
óendanlegar ýkjur, þó að vont
væri, aö nokkurs staöar 1 öxnadal
væri jarölaustfram i júnilok enda
heföu öxndæiir ekki smalaö fénu
af heiöinni og fariö meö lambféö
noröur seint i júni heföi snjór-
inn ekki veriö tekinn upp.
Nú grip ég niður i bókina þar
sem segir frá snjóflóöinu á Geir-
hildargöröum, en sá atburöur
mun hafa gerst þegar Tryggvi
var á Gili: „Litla stúlkan sem
stóö uppi á boröinu hét Helga,
bóndinn Kristján” o.s.frv. —
Furöuleg frásögn þaö. Þaö sanna
er aö þá bjuggu Jón Baldvinsson
og Guörún Hallgrimsdóttir á
Geirhildargöröum, en litla stúlk-
an, dóttir þeirra, hét Þorbjörg.
Jón er dáinn fyrir mörgum árum,
Guörún er á elliheimilinu á Akur-
eyri, en Þorbjörg er húsmóöir á
áJiureyri.
Þaö er ekkert einsdæmi að vit-
laust sé fariö meö nöfn I bókinni,
t.d. hét maðurinn, sem bauö
Tryggva inn á Bakka á
fermingardaginn Þór en ekki
Þórir, kona Sigvalda á Rauöalæk
hét Guörún en ekki Guölaug.
Þá er rétt aö bæta þvi viö aö
snjóflóöiö braut bæinn á Geirhild-
argörðum furöulitiö niöur, en
töluveröur snjór komst inn um
glugga sem brotnuðu.
Þá heföi veriö betra fyrir
Tryggva aö minnast ekki á
trippamáliö, svo mikiö er þar
málum blandað og vil ég benda
mönnum á aö lesa heldur þaö sem
annars staöar hefur veriö um þaö
mál ritaö, t.d. i öldin sem leiö
1871. Ég held aö þaö sé óhætt aö
slá þvi föstu, aö i Trippaskálina
hefur Tryggvi aldrei komiö.
Sagnir höfundar um drauga og
forynjur eru 'íuröulegar og þeim
trúi ég ekki, aörir ráöa hvaö þeir
gera.
Þá vik ég aö atburöinum, þegar
Jónas I Bakkaseli kom úr kaup-
staöarferðinni og bar klyfjarnar
yfir öxnadalsá. — óliklegt er aö
Jónas hafi fariö fimm ferðir til aö
bera tvær klyfjar. Svo er það
vegalengdin frá ánni undan
Varmavatnshólum aö Bakkaseli.
Höfundur segir hana vera sex
tima lestagang, en hún mun ekki
vera meira en 3-4 km enda var
Jónas ekki kominn aö ánni fyrr en
dimmt var oröið, en er þó kominn
heim þegar liöur á vöku. Viöar
mun valt aö treysta aö rétt sé far-
iö meö vegalengdir, t .d. mun vera
hálftima gangur milli gamla
Bakkasels og Gils. Beriö þaö
saman viö þaö sem Tryggvi talar
um mjólkurferöir sinar að Gili.
Siðar er þaö svaröarburöurinn
heim aö Gili. Annars hefur þaö
veriö meiri molbúahátturinn aö
bera svöröinn á bakinu þar sem
hestur var til á heimilinu.
Þó þaö sé ef til vill einhver fótur
fyrir frásögnunum af Jóni Sigur-
björnssyni I Fagranesi, þá skyldi
enginn efa aö þær eru ákaflega
ýktar.
Stefán Bergsson hreppstjóri,
sem höfundur segir aö hafi andað
til sin köldum gusti, var vel met-
inn meöal öxndælinga.
Þá segirfrá visu sem Emil orti
um nágranna sina. Þá visu hef ég
lengi kunnaö og alltaf fundist hún
ómakleg. Hvaö sem ööru liöur
held ég aö Emil heföi ekki átt aö
yrkja skæting um Gloppufólk,
sem ól son hans upp — aö likind-
um —fyrir litla eöa enga borgun.
Mér hefur alltaf fundizt — og
finnst ekki siöur nú — aö visan
heföi veriö nær sönnu, ef einu oröi
1 fyrstu hendingu heföi veriö
breytt og hún þá oröiö þannig:
Ég er sóöi á eina hlíö....
Ég læt hér staöar numiö, hef
drepiö á nokkur atriöi i sem fæst-
um oröum til aö leiðrétta nokkrar
ósannar frásagnir 1 bókinni, þó
eitthvaö væri fleira hægt aö tina
til En þetta nægir sem ábending
til fólks um aö taka ekki frásagnir
bókarinnar og lýsingar á mönn-
um og málefnum sem raunsann-
ar. Og höfundinum vil ég ráö-
leggja aö gefa ekki út fleiri bækur
meö svona ósönnum og villandi
frásögnum, en snúa sér þá heldur
aö skáldskapargerö, þvi þar get-
ur hann látiö gamminn geisa og
Blaöinu barst þessi grein
fyrirnokkru og biöst velvirö-
ingar á þvi aö tafizt hefur aö
hún birtist. Þaö er ekki aö
undra aösittsýnist hverjum
um ýmis atriöi i sjálfsævi-
sögu Tryggva Emilssonar,
og er sjálfsagt aö þaö komi
fram. Hinser þó rétt aö geta,
aö Tryggvi gekk ekki frá bók
sinni sem sagnariti, heldur
sem ævisögu sinni. Hann lýs-
ir þar dögum sinum eins og
þeir koma honum 'sjálfum
fyrir sjónir, eins og venju-
iegast er i sjálfsævisögum og
mun seint geta oröiö á annan
hátt. Um frásagnarhæfileika
hans þarf ekki aö fjölyröa, en
heiöarleiki hans verður i
sjáifu sér ekki dreginn I efa
af þvi einu aö aörir hafi aöra
sögu aö segja, þvi aö aldrei
er sama sinniö hjá tveim.
JS
þar mundu frásagnarhæfileikar
. hans njóta sin.
Skrifað 29. april 1977.
Steindór Pálmason
frá Garðshorni.
E.S.
Eftir aö ég haföi gengiö frá þess-
ari grein komu mótmæli gegn
frásögn Tryggva um Drafla-
staöaheimiliö frá nokkrum
Eyfiröingum sem þekktu þar vel
til. Þau birtust i Degisem kom út
4. mai sl. og siöar i fleiri blööum.
Þessar greinar viröast hafa verið
samdar um likt leyti, án þess aö
höfundur annarrar vissi um um
hina. Mér finnst þessar greinar
geti stutt hvor aðra og sannaö
mönnum óumdeilanlega hversu
fráleitt þaö er aö taka bókina
„Fátækt fólk” sem einhverja
sagnfræöi. — S.P.
Leikrit vikuimar
Fimmtudaginn 14. júli kl. 20.25
verður flutt leikritiö „Heimilis-
faöirinn” eftir Peter Albrechtsen.
Þýðinguna geröi Torfey Steins-
dóttir, en Klemenz Jónsson er
leikstjóri. Leikendur eru Gisli
Halldórsson, Nina Sveinsdóttir,
Sigriöur Hagalin, Lilja Þórisdótt-
ir, Randver Þorláksson, Guörún
Stephensen og Guömundur Páls-
son.
Leikritiö segir frá fjölskyldu,
sem hefur mun meiri áhuga á
knattspyrnugetraunum en vinn-
unni. Einkum er þaö amma
gamla, sem lifir og hrærist i
heimi veömálanna. Ekki er hún
heldur frábitin fjárhættuspili og
ööru þvi, sem henni vinnst eitt-
hvert „púöur” i. Ýmis vandamál
steöja aö heimilinu, og sent er eft-
ir felagsráögjafa til aö reyna aö
bjarga þvi sem bjargaö veröur.
Peter Albrechtsen er fæddur
áriö 1924 og vinnur viö stórt oliu-
fyrirtæki i Kaupmannahöfn, en
notar tómstundirnar til aö skrifa
leikrit. Hann sækir efniö vana-
lega I lif danskrar millistéttar,
dregur fram þaö smáborgara-
lega, en reynir aö foröast þaö sem
veldur óþægindum. 1 „Heimilis-
fööurnum” slær hann á létta
strengi og skapar skemmtilegar
og eftirminnilegar persónur,
einkum ömmuna, sem „slær öll
met”. útvarpiö hefur áöur flutt
eftir hann „Rasmussen og timans
rás” 1972.
Til söiu
frambyggður rðssa-
jeppi árgerð 74 ekínn
44 þúsund km. með
sætum og gluggum,
toppgrind og stereo út-
varpi, volgu vél. Opið
kl. 7-11 e.h.
Bílasala Selfoss,
sími 99-1416.
Hringið -
og við
sendum
blaðið
um leið
>••••••••«
••••••••••••
Í AuglýsidT
i Tímanum
.♦••••••••••••
Lokað vegna
sumarleyfa
GM-bílaverkstæðið verður lokað 18. júlí
til 15. dgúst (bdðir dagar meðtaldir) vegna
sumarleyfa.
Varahlutaverzlunin verður opin á þessum
tíma eins og venjulega.
SAMBANDIÐ VÉLADEILD
ÞJÓNUSTUMIÐSTÖÐ
HÖFÐABAKKA 9. Simar Verkst.: 85539 Verzl:84245-84710