Tíminn - 09.09.1977, Side 9

Föstudagur 9. september 1977
9
1925. Siöar fór hann til búnaöar-
náms i Landbruksskola Dalum i
Danmörku. Búskap hóf hann að
Efri-Hólum 1931, en haustiö áöur
kvæntist hann Guðbjörgu Jóns-
dóttur frá Brekku i Presthóla-
hreppi.
Búskapur Sæmundar stóö i 10
ár, eöa til ársins 1941. Aö
eðlisfari var Sæmundur góöur
bóndi, forsjáll, gætinn og hafði
ágæta hæfileika til að tileinka sér
nýjungar i bústörfum og hvers
konar umbótum á jörðinni. En
hann lét af búskap vegna heilsu-
bilunar konu sinnar og flutti þvi
til Reykjavikur svo auöveldara
væri að ná til læknishjálpar.
Arið 1936 fór Sæmundur til
Englands og dvaldi nokkra
mánuöi þar til að kynns sér
verkun og mat á freðkjöti. Hann
gerðist yfirkjötmatsmaður á
Norðaustur og Austurlandi 1933
og hélt þvi starfi til 1947 og mótaði
að verulegu leyti þaö kjötmat
sem verið hefur i gildi siðan.
Hann tók þátt i félagsmálum
heimabyggðar sinnar og sat m.a.
i hreppsnefnd og skattanefnd
Presthólahrepps i 8 ár. Þá var
hann trúnaðarmaður Búnaðar-
félags Islands i Norður-
Þingeyjarsýslu 1932 - 1945.
Eftir að Sæmundur flutti til
Reykjavikur gerðist hann fram-
kvæmdastjo'ri sauðfjárveiki-
varnanna strax 1941 og hélt þvi
starfi til sjötugsaldurs og vel það.
Það kom i hlut Sæmundar að
standa fyrir og skipuleggja fjár-
skipti vegna útrýmingar mæði-
veikinnar á svæðinu frá Jökulsá á
Fjöllum vestur um allt Norður-
land, á Vestur-og Suðurlandi
austur af Mýrdalssandi, að
Vestfjörðum undanskildum.
1 þessu starfi komu fram fá-
gætir skipulagshæfileikar
Sæmundar. Hann þurfti að sam-
eina bændur meö ólik sjónarmið
til samstarfs. Það þurfti að
tryggja útrýmingu sjúka fjárins
áður en heilbrigt fé var keypt og
flutt inn á sýktu svæðin. Það
þurfti að semja við þá sem áttu
heilbrigt fé um að selja það á
niðurskurðarsvæðin og skipu-
leggja flutninga á þvi og sann-
gjörn skipti þess á milli bænda.
Um þetta þurfti að setja fjöl-
þættar reglur og Sæmundi var
ætlað það hlutskipti að deila
takmörkuðum fjárveitingum
rikisins til þessa verks á
milli kaupenda fjárins. Oft
komu upp deilur um ýmsa
þætti þessara framkvæmda og
ófyrirsjáanlegir erfiðleikar, en
aldrei brást rólyndi Sæmundar og
meðfæddur hæfileiki til að sjá úr-
ræði, sem allir gátu sætt sig við og
leyst gat þá hnúta sem upp komu.
Viðbrugðið er forsjálni Sæ-
mundar i þessum vandasömu
málum>og hversu vel hann hélt á
takmörkuðu fé til stuðnings
þessum framkvæmdum. Að
sjálfsögðu naut hann stuðnings i
verki margra mætra manna um
land allt og allir treystu forsjálni
hans.
Fjárskiptin stóöu yfir 11 ára
timabil 1944 - 1954.Sæmundur tók
að sér sem aukastarf að vera
framkvæmdastjóri Stéttar-
sambands bænda áriö 1947 og hélt
þvi starfi til þess tima að hann
veiktist s.l. vor. Jafnframt var
hann fundarritari á öllum
stjórnarfundum Stéttar-
sambandsins og á fundum
Framleiðsluráðs landbúnaöarins
og einnig Grænmetisverzlunar
landbúnaöarins eftir aö bændur
tóku við rekstri hennar 1956 .
Fórst honum þetta einstaklega
vel úr hendi, þvi hann var mjög
málhagur og _ glöggur á að
sia aðalatriðin frá aukaatriðum
og bóka það sem máli skipti, en
oft er það vandasamt þegar mörg
mál eru afgreidd á skömmum
tima. Til viðbótar þessum
störfum öllum tók hann aö sér
umsjón og framkvæmdastjórn
við byggingu Bændahallarinnar
1956 og haföi það starf á hendi
meðan á byggingu hennar stóö og
reikningshald fyrir rekstur
hennar til siðast vors. Nákvæmni
hans i fjármálum og bókfærslu
var eins og bezt verður á kosiö og
verður skarð hans i þessum störf-
um vandfyllt.
Sæmundur sótti flesta aðalfundi
Norræna bændasambandsins
(NBC) frá 1952, sem fulltrúi
Stéttarsambands bænda.
Sæmundur átti tvær dætur með
konu sinni er heita Guðrún og
Jóna. Konu sina missti hann árið
1949.
Þetta er i stórum dráttum ævi
og athafnasaga hins fallna
heiðursmanns. Bændur landsins
þakka honum að leiðarlokum far-
sælt starf og margháttuð sam-
skipti og leiðsögn um lausn
vandasamra mála.
Stéttarsamband bænda á honum
stóra þakkarskuld að gjalda.
Stjórn þess og fulltrúafundir hafa
átt hauk i horni þar sem hann
hefur verið s.l. 30 ár.
Honum var send eftirfarandi
kveðja i upphafi siöasta aðal-
fundar:
Þökkum fylgd um farinn veg
farsæl störf og kynni
Ellin væg og vinsamleg
veri heilsu þinni.
(GÍK)
Sæmundur þurfti ekki að glima
viðellina. Sá alþekkti með ljáinn
sá fyrir þvi. Ég flyt honum hug-
heilar þakkir að leiðarlokum frá
Stéttarsambandi bænda og
sjálfur þakka ég honum vinsemd,
hjálp og leiðsögn i mörgum
vandasömum störfum á undan-
gengnum árum, þeim sem ég hef
verið formaður Stéttar-
sambandsins.
Að lokum votta ég dætrum hans
og vandamönnum öllum samúð
mina.
Gunnar Guðbjartsson
t
Sæmundur Friðriksson frá
Efri-Hólum i Núpasveit lézt aö
heimili sinu i Reykjavik 30. ágúst
siöastliðinn á 73. aldursári. Hann
haföi um skeið ekki gengið heill til
skógar. Löngum og erfiöum
starfsdegi er lokið, þá er hvildin
góð.
Sæmundur var fæddur og upp
alinn aö Efri-Hólum en þar
bjuggu foreldrar hans, Friðrik
Sæmundsson og Guðrún Hall-
dórsdóttir, á fyrsta þriðjungi
aldarinnar. Með hagsýni, fyrir-
hyggju og dugnaöi höfðu þau hjón
gert Efri-Hóla að stórbýli á þeirra
tima visu, og viöa noröanlands
fór orð af fyrirmyndar búskap
þeirra hjóna.
Sæmundur mun snemma hafa
ákveöið að gerast bóndi. Hann
lauk skólavist á Hvanneyri með
glæsibrag og dvaldi siðan við einn
þekktasta búnaðarskóla Dana i
Dalum á Fjóni.
Sæmundur hóf búskap á Efri-
Hólum og bjó þar arðsömu búi i
rúman áratug. Árið 1941 varö
hann að láta af búskap, er konu
hans, Guðbjörgu Jónsdóttur frá
Brekku i Presthólahreppi, brást
heilsa til að geta þolað það erfiði
sem jafnan fylgir störfum hús-
móöur á stóru og umsvifamiklu
sveitaheimili. A þeim árum veitti
hinn hviti dauði sjaldnast nein
griö, og Guðbjörg lézt árið 1949,
harmdauði öllum kunnugum.
Sæmundi mun hafa verið það
mjög nauðugt að veröa aö bregða
búi á Efri-Hólum svo mjög var
hugur hans alla tið tengdur bú-
skap og sveitalifi.
Meöan Sæmundur bjó á Efri-
Hólum hlóöust á hann ýmis
trúnaðarstörf fyrir sveit sina og
sýslu, auk þess var hann
trúnaöarmaður Búnaðarfélags
Islands i N-Þingeyjarsýslu og
yfirkjötmatsmaöur fyrir land-
búnaðarráðuneytiö á Noröaustur-
og Austurlandi.
A árunum kringum 1930 var
unniö að þvi að breyta meöferö á
kindakjöti hér á landi. Af
markaðsástæðum var horfiö frá
saltkjötsverkun, en tekin upp
frysting i þess stað. Slikar
breytingar á framleiðsluháttum
hafa jafnan i för með sér ýmsa
erfiöleika. Sæmundur var kvadd-
ur til leiðbeiningar og eftirlits-
starfa á þessu sviöi og tókst hon-
um á furðu skömmum tima að
vanda og samræma vinnubrögö
viö kjötverkun á útflutningshöfn-
um austan og norðaustanlands
svo mjög að islenzka dilkakjötið
var talið i sérflokki á enska
markaðinum á árunum fyrir
heimsstyrjöldina, bæði fyrir góöa
verkun og meöferð. Mun óvist
hvort útflutningskjöt hafi I annan
tima verið betur verkað hér á
landi.
Viö þessi erfiðu störf komu
skýrt I ljós samstarfshæfileikar
Sæmundar og skipulagsgáfa,
lagni hans og lipurö þar sem viö
andstöðuog skilningsleysi var að
etja.
Löngu siöar haföi Sæmundur
stundum orð á þvi að þessi ár,
sem hann vann aö vöruvöndun á
einni helztu söluvöru bænda hefðu
verið sér drjúgur skóli og lær-
dómsrikur.
Þegar Sæmundur varö að hætta
búskap að Efri-Hólum var hann
ráðinn framkvæmdastjóri Mæði-
veikinefndar er svo var nefnd.
A kreppuárunum þegarbændur
urðu hvað hraðast úti fjárhags-
lega, varaf stjómarvöldum leitaö
ýmiss konar ráða, er bætt gætu
afkomu þeirra. Ein tilrauna sem
gerð var i þvi skyni var að flytja
til landsins karakúlfé frá Þýzka-
landi, og átti þaö að vera undir-
staða að loöskinnaframleiðslu.
Fé þetta kom til landsins
sumarið 1933 en svo hörmulega
tóksttil að með þvi bárust alvar-
legir smitskjúkdómar og hér
óþekktir. Af þessum sjúkdómum
var borgfirzka mæðiveikin mest
áberandi i byrjun en siðar kom til
þingeyska mæöiveikin mest áber-
andi I byrjun en siöar kom til
þingeyska mæöiveikin og garna-
veikin. Þessir nýju lungnasjúk-
dómar breiddust furðu ört Ut og
lögðu sauðfjárbúskap I rúst aö
kalla I stórum landshlutum.
Þegar sjúkdómar þessir fóru að
gera usla voru menn óviöbúnir að
mæta slikri plágu. Erlendis var
þekking manna á þeim mjög tak-
mörkuð, svo þaöan var litinn
fróðleik eða stuðning að fá, allra
sizt við það búskaparlag sem þá
tiðkaöist hér á landi meö sauðfé.
Þegar sýnt var h vilikir vágestir
voru hér á ferð, voru fljótlega sett
lög sem miðuðu að þvi að hefta
útbreiðslu þeirra. Sérstakri nefnd
og framkvæmdastjóra var faliö
það hlutverk aö stjórna fram-
kvæmdum þeim sem lögin gerðu
ráð fyrir.
Þegar Sæmundur gerðist fram-
kvæmdastjóri Sauöfjárveiki-
varna 1941 stóð baráttan við þess-
ar sauðfjárpestir hvað hæst.
Hundruðum kilómetra af varnar-
giröingum hafði verið komið upp
ogfjöldi manna störfuðu við fjár-
vörzlu og eftirlit svo i mörg horn
var að lita.
Eftir þvi sem menn kynntust
betur eðli þessara sjúkdóma og
hve furöulega hægt þeir bjuggu
um sig oft á tiðum, náðist betri
árangur af varnaraögerðum.
Þegar fram kom að ógerlegt
var að búa til lengdar við vanhöld
þau sem fylgdu mæöiveikinni var
hafinn undirbúningur aö fjár-
skiptum.
Kom það i hlut Sæmundar að
skipuleggja fjárskipti á öllu
svaeðinu frá Mýrdalssandi vestur
og norður að Jökulsá á Fjöllum.
Aldrei fyrr haföi veriö ráðizt i
jafn risavaxnar og erfiðar sótt-
varnaraðgerðir hér á landi. Þar
við bættist svo að þekking á
mæðiveikinni var takmörkuð og
margir bændur- voru andsnúnir
fjárskiptum ýmist vegna þess að
þeir höfðu ekki trú á að þau
myndu takast eða þá að þeir
höfðu ekki enn oröið fyrir barðinu
á veikinni og sáu eðlilega eftir
niðurskurði á heilbrigðum eða litt
sjúkum fjárbúum.en eittvarð yf-
ir öll fjárbú aö ganga á fjár-
skiptasvæðunum.
En ekki var annarra kosta völ og
þvi varð að takast á viö erfiöleika
og andstöðu, og þaö kom mjög i
hlut Sæmundar.
Aöalfjárskiptin voru svo gerð
aö mestu leyti á árunum 1944 til
1953. öll stjópn þessara risavöxnu
og margþættu framkvæmda
hviidi fyrst óg fremst á heröum
Sæmundar, þó að hann heföi að
sjálfsögðu aö bakhjarli Sauðf jár-
sjúkdómanefnd og samráð viö
landbúnaðarráöuneyti og rann-
sóknarstofuF. Þetta starf út-
heimti óhemju vinnu, skipulag og
fyrirhyggju. Má segja að Sæ-
mundur legði nótt viö dag á þess-
um árum og þó sýndist mér hann
aldrei flýta sér, heldur vann hann
rólega, án alls fums og hávaða.
Oftreyndimikiðá þolinmæði og
lagni Sæmundar þegar koma
þurfti málum fram sem skiptar
skoðanir voru um. Hann hafði þá
oft þann hátt á aö láta menn deila
án þessaö leggja sjálfur mikið til
mála. Er menn geröust þreyttir á
deilunum kom Sæmundur fram
með tillögur sinar, sem hann
hafði þá þaulhugsað og rökstutt.
Brást þá varla aö hann gæti talið
menn á sitt mál.
A þessum árum þurfti stundum
aö gera allt i senn á fáeinum
haustvikum, smala og farga
gamla fénu, kaupa liflömb og
flytja þau landshluta á milli á fá-
einum dögum, og koma þeim til
hinna nýju eigenda. Sum haustin
voru veður válynd en slik gifta
fylgdi Sæmundi við stjórn þess-
ara mála að það kom varla fyrir
að lömb færust i flutningum.
Þó að aðalfjárskiptum tæri lok-
ið árið 1953 kom mæðiveikin upp á
ný á nokkrum stöðum. Voru það
að sjálfsögðu vonbrigði þvi að þá
varð hiklaust að gripa til fjár-
skipta á nýjan leik. Gengu þær
aðgerðir viða mjög nærri bænd-
um og voru á margan hátt erfið-
ari i framkvæmd en hin fyrstu
fjárskiptin.
Aldrei varð ég var við að Sæ-
mundur kvikaði frá settu marki
við þessi öhöpp, kjarkur hans og
æðruleysi var alltaf hið sama á
hverju sem gekk.
Árið 1965 var siöasta fjárbúið
fellt vegna mæðiveiki. Siöan hef-
ur veikinnar ekki oröið vart.
Baráttan við mæöiveikina hafði
þá staöið i rétt 30 ár og kostað
gifurlegar fjárhæðir, auk þess
óbeina tjóns og erfiðis sem bænd-
ur urðu fyrir.
Ég hefi gerzt nokkuö langorður
um útrýmingu mæöiveikinnar
vegna þess að Sæmundur eyddi
bestu starfsárum sinum i þeirri
baráttu — og sigraði.
Þaö var mikil gæfa fyrir bænd-
ur landsins og þjóðina alla að Sæ-
mundur skyldi veljast til þessara
ábyrðarmiklu og vandasömu
starfa, fáir hefðu leyst þau af
hendi jafnvel og hann, varla
nokkur betur.
Um fjölda ára átti ég nána
samvinnu við Sæmund. Kynntist
ég honum þá allvel og mat hann
þvi meir sem ég kynntist honum
betur.
Sæmundur var yfirlætislaus
maður, óvenju raunsær um flest
mál, háttvis og traustvekjandi i
viökynningu. Hagsýnn var Sæ-
mundur og úrræöagóður umfram
flesta menn og hann vann ávallt
með sömu árvekni og atorku i
annarra þágu eins og um hans
eigin hag væri að tefla. Starfs-
þrek hans var með ólikindum
lengst af. Þvi voru honum falin
ýmis trúnaöarstörf auk þeirra
sem áður eru talin. Hann var
framkvæmdastjóri Stéttarsam-
bands bænda um langt skeið,
framkvæmdastjóri viö byggingu
Bændahallarinnar og siðar i
stjórn hennar, ritari Fram-
leiösluráðs og Grænmetis-
verzlunar landbúnaðarins og svo
nokkuð sé nefnt.
011 störf leysti Sæmundur af
hendi m.eð nákvæmni og þeirr
snyrtimennsku sem honum var
svo eiginleg. Með honum var gott
að vinna.
Með Sæmundi er fallinn frá
maður sem ég hygg að allir hafi
borið virðingu fyrir og veriö hlýtt
til sem kynntust honum eitthvað
að ráði. Þvi sakna hans nú marg-
ir.
Dætrum hans tveim, Jónu og
Guörúnu, og öðrum þeim sem nú
eiga um sárt aö binda sendi ég
hugheilar samúðarkveöjur.
PállA.Pálsson
Húseigendur
í Hveragerði —
á Selfossi —
i Þorlákshöfn
— á Stokkseyri — á Eyrarbakka og ná-
grenni.
Þéttum sprungur i steyptum veggjum og
þökum með Þan-þéttiefni, áralöng reynsla
i meðferð og þéttingum með Þan-þéttiefni.
Látið þétta húseign yðar fyrir veturinn og
verjið hana fyrir frekari skemmdum.
Leitið upplýsinga i sima 3863 Þorlákshöfn.
Gullsmiðurinn s.f.
Þj ónusfa
fyrir landsbyggðina
•h
Sendið okkur (í ábyrgð) þá skartgripi
sem þér þurf ið að láta gera við, ásamt
smálýsingu á því sem gera þarf,
heimilisfangi og simanúmeri. Að af-
lokinni viðgerð, sem verður innan 5
daga frá sendingu.sendum við ykkur
viðgerðina í póstkröfu. Allar viðgerðir
eru verðlagðar eftir viðgerðaskrá
Félags Tsl. Gullsmiða.
Stækkum og minkum hringi (sendum
málspjöld), gerum við armbönd, næl-
ur, hálsmen, þræðum perlufestar.
Sendum einnig t póstkröf u allar gerðir
skartgripa.
Fljót, góð og örugg þjónusta. Hringið
og leitið upplýsinga.
Gullsmiðurinn s.f.
Frakkastíg 7 101
Reykjavík
Sími (91) 1-50-07.