Tíminn - 14.01.1978, Qupperneq 11

10
Laugardagur 14. janúar 1978
Laugardagur 14. janúar 1978
11
Skáldsagan Óttar eftir Erni
Snorrason er ekki mikil að vöxt-
um aðeins 138 siðna bók I litlu
broti. Varla getur þessi skálda-
smiö talizt spennandi lestur enda
er söguþráöurinn ekkert nálægt
þvi að vera klár og kvitt eins og i
leynilögreglusögu. Og ekki er
fyndninni fyrir aö fara i þessari
bók. Manni kemur aldrei bros á
vör við lesturinn, hvaö þá aö
maður skelli upp lir.
En verkiö leynir á sér.
Þetta er yfirleitt tilgerðarlaust
lesmál eðlilegur ritháttur sem
gerir bókina þægilega aflestrar.
Ernir Snorrason bregöur upp
mörgum augnabliksmyndum,
varpar ljósi á einn og einn blett
sögusviösins i einu. En að lokum
hefur lesandinn allt sviöiö greypt
i hugann og sér þaö fyrir sér i
einni heild.
1 bókinni segir frá fslenzkum
menntamanni Óttari Guömunds-
syni sem dvalizt hefur 6 ár á
Frakklandi fyrst viö háskólanám
siöar viö störf hjá auglýsinga-
fyrirtæki. Naumast veröur sagt
aö mikill fjöldi persóna sé
nefndur til þessarar sögu. Og
sögusviöiö er heldur ekki stórt aö-
eins svolitill kragi af lagskiptingu
fransks þjóöfélags. Viö fáum aö
kynnast þeim heimi sem óttar
Guömundsson lifir i þessi 6 ár sin
á Frakklandi. Þaö er ýmist heim-
ur háskólastódenta eöa braut-
skráöra kandidata, sem eru farn-
ir aö vinna fyrir sér i iönaöar-
þjóöfélagi niltimans. óttar Guö-
mundsson er misheppnaö skáld,
bókmenntafræöingur aö mennt,en
um sinn áhugamaöur um stærö-
fræöi. Hann haföi skroppiö til
Parisar fyrir 6 árum (sennilega
tvitugur nýstúdent) til þess aö
skrifa ódauöleg skáldverk. Hann
hefur Ilenzt I Frakklandi eftir
kandidatspróf og vinnur viö aö
„setja saman auglýsingar” sem
er „sæmilega borgaö”. Þegar
sagan hefst er hann I þann veginn
aö snúa aftur heim til íslands.
Sögusviöiö er opnaö meö þvi aö
lesendur fá aö hitta þá óttar og
vin hans Barrois þéttkennda á
gangstéttarveitingastaö i Paris
slöasta dag Óttars I Frakklandi.
Þaöan liggur söguþráöurinn
siöan I mörgum hlykkjum I tima
og rúmi þar til bókin endar i
Luxemborg þar sem Óttar biöur
flugferöar heim til Islands.
Ef einhver spenna er i þessari
sögu felst hún I átökum Óttars viö
sjálfan sig um þaö hvort hann eigi
aö yfirgefa Frakkland þar sem
hann er oröinn hagvanur til þess
aö setjast aö á Islandi sem hann
hefur aö mestu leyti gleymt enda
sér hann Reykjavfk fyrir sér af-
skræmda af ameriskum áhrifum.
Óttar vill aö visu ekki veröa „inn-
lyksa ” á Frakklandi en I huga sér
leitar hann aö átyllu til þess aö
fresta heimferöinni til islands.
Hann freistar þess m.a. aö fá
klausturmunk einn I Clervaux (!)
til þess aö útvega sér ókeypis vist
á kaþólsku fræöasetri i Róma-
borg. Óttar Guðmundsson gæti
vel hugsaö sér aö læra Itölsku
einn vetur. En munkurinn er ófús
til aö gera honum þennan greiöa
enda ekki hægt um vik.
Óttar er tilneyddur aö fara til
lslands.
II
Saga Óttars Guömundssonar er
harmsaga ungs manns. Aö visu er
hann hvergi hruflaöur á lfkams-
heilsu og hann á ekki I fjárhags-
vandræðum. Hann hefur ekkert
af sér brotiö. En Óttar er
óhamingjusamur maöur sikvfö-
inn og reikull i ráöi. Hann er
oröinn hálf-landlaus ef ekki
þjóöernislaus hvorki íslendingur
né Frakki. (Ef til vill tengir hann
ekkert viö ættlandiö annaö en
skuldabréf lánasjóös námsmanna
maöur veit þaö ekki). Hann hefur
engan dug til þess aö svala þörf
sinni til skáldskapar. Hann hefur
enga sinnu á þvi aö taka til hendi
viö skapandi störf. Hann er at-
hafnalitill sveimhugi sem helzt
einbeitir hugarorku sinni aö þvi
aö veröa gjaldgengur sam-
kvæmismaöur. Hann er fljótur aö
aölaga sig framandi umhverfi og
leikur sér aö þvi aö tala frönsku
eins og móöurmáliö.
1 sögunni er lesandinn leiddur
inn i umhverfi þar sem Óttar
eyöir ævinni meöan á Frakk-
landsdvölinni stendur, heim há-
skóiastúdenta og heim vinnandi
menntamanna, þegar háskólaár-
um er lokiö. Þetta eru innbyröis
samtengdir heimar en annars
lokaöir. Fólkiö sem sýnt er á
sögusviðinu, fólkiö i þessu um-
hverfi á áreiöanlega hvergi ann-
ars staöar heima. Hegöun þess og
Hfsmáti er úr öllum tengslum viö
alþýölegan veruleika og verö-
mætamat, — lifsskilning, — hvort
heldur er i andlegum eöa verald-
legum efnum. Þetta fólk býr sér
ekki aðeins til gerviþarfir hiö ytra
heldur eyöir þaö leiöindum sinum
meö þvi aö smiöa sér gervihug-
sjónir. Auömannsdóttirin Odile
sem nemur viö sama háskóla og
Óttar Guömundsson er góöur full-
trúi fyrir leikaraskapinn og
meiningarleysiö i hugsjónum
þessa fólks. Hún er vinkona Ótt-
ars raunar ástkona einnig.
Skyndilega upptendrast hún af
ást á Francois nokkrum, upp-
reisnargjörnum stúdent og marx-
ista komnum af fátæku Gyöinga-
fólki. Hann er mælskumaöur
mikill og „aktivisti” og vinnur
sér það til ágætis aö eiga aö sinu
leyti hlut aö frægum stúdenta-
uppþotum I landinu. Odile veröur
barnshafandi af völdum Francois
og þau giftast. Hún yfirgengur
fljótlega mann sinn og alla aöra I
róttækni, svo i skrifum sinum og
ræöum sem I athöfnum. Róttækni
hennar sveigist inn á nokkuö
óvæntar brautir en óneitanlega
frumlegar. Hún fórnar sér fyrir
málstaðinn meö þvi aö hafa sam-
farir viö sem flesta karlmenn
hvern á fætur öörum. En hún
hefur þann hátt á aö sofa aldrei
herólnneytandi (enda passar þaö
I kramiö) og hverfur þannig út af
sögusviöinu.
Saga Francois er harmsaga.
III
Saga fólksins sem viö kynn-
umst á vettvangi „brauöstrits-
ins” eftir aö Óttar er farinn aö
vinna viö auglýsingafyrirtækiö er
e.t.v. ekki harmsaga I venjuleg-
um skilningi. Allir hafa nóg aö
bíta og brenna og flestir miklu
meira en þaö. Þar er enginn
maöur drepinn. Samkvæmis- og
skemmtanallf þessa fólks á sér
óendanlega fjölbreytni.
Hjúskaparllfinu er lifaö I ein-
drægni viöurkennds framhjá-
halds. Fjöldi ástarævintýra svo
og tilefni og tlöni kynmaka ræöst
af llkamsþreki og þeim tóm-
stundum sem hægt er aö verja til
slikrar afþreyingar. Siöfágun
þessa fólks er aödáunarverö.
Maöur fær ekki betur séö en aö
liferni þess sé velheppnaö til-
raunallkan af kenningu Odile um
lögskyldu fjöldasamfara til þess
að betrumbæta þjóðfélagið. Ef til
vill hefur Odile rétt fyrir sér?"
En þegar betur er aö gáö þá
dylst ekki aö kreppingur er I
þessu notalega sambúöarkerfi.
Þar gerast e.t.v. einnig harmsög-
ur. Þvl fer t.a.m. fjarri aö þarna
rlki jafnrétti kynja og persóna.
Þó aö George vinnufélagi Óttars
sé mátulega mikil undirtylla til
þess aö gera sér vergirni konu
sinnar aö góöu svo aö hann er
aö komast áfram I svo framandi
landi svo framandi þjóöfélagi. A
endanum er auövelt aö fara I
hundana á svona staö. Óttar sér
sem er aö hann hefur lifað yfir-
boröslegu llfi hann hefur veriö á
Frakklandi 6 ár og ekki kynnzt
ööru en þeim sérstaka heimi sem
háskólaborgarar búa sér svo inn-
an háskólanna sem utan (aö
sumu leyti til þess aö drepast ekki
úr leiöindum) en fyrst og fremst
til þess aö skapa sér öryggi I
stéttaþjóöfélaginu, finna leiö til
aö sjá sér farboröa meö störfum
sem talin eru hæfa stétt þeirra:
milliliðastarfsemi, auglýsinga-
iönaöi, rannsókna- og visindadútli
og skriffinnsku I óteljandi mynd-
um. Óttar hefur aldrei fengiö aö
kynnast hversdagsllfi þeirra sem
vinna höröum höndum I frönsku
þjóöfélagi: Verkamannanna
búöarfólksins, bændanna, bll-
stjóranna og buröarkarlanna.
Þetta fólk er i hæsta lagi abstrakt
hugtak en afleitt til samneytis.
Óttinn við aö hrapa niöur á stig
þessa fólks hrekur menn út I aö
flýja land ef þess er kostur. Þar
getur ísland jafnvel oröiö undan-
komuleiö. A Frakklandi er
viövarandi atvinnuleysi ekki
slður hjá skólagengnu fólki og
menntamönnum en öörum. Sam-
tlmis er flutt inn vinnuafl” frá
Suöur-ltaliu, Portúgal Spáni
Tyrklandi, Grikklandi og
Júgóslavíu til þess aö vinna
nauösynleg störf i verksmiðju- og
byggingariönaöi og ýmsum
kynnast heiminum og finna hvöt
hjá sér til þess aö flytja heims-
menninguna til Islands. Hún er
áminning um að ætla sér af I svo
viöurhlutamiklu verki.
V
En þó aö svona sé talaö er ákaf-
lega fjarri mér aö mæla meö þvl,
aö Islendingar veröi girtir af inn-
an þjóöernislegrar gaddavlrs-
giröingar af ótta viö siöspillandi
áhrif sem kynnu aö berast utan-
lands frá. Og ekki litist mér á þá
kenningu, ef uppi væri aö meina
Islenzkum stúdentum aö nema
viö erlenda háskóla. Vona ég aö
ég veröi aldrei vændur um sllkan
hugsunarhátt. Þvert á móti er ég
sannfærður um að viðhald og
vöxtur íslenzkrar menningar get-
ur þvi aöeins átt sér staö aö hún
fái frjóvgun frá erlendum
menntastraumum og þjóöfélags-
kenningum. Enda sýnir sagan —
fyrr og slöar — aö Islenzkar
menntir og framfarir i atvinnu-
og efnahagsmálum hafa þvi aö-
eins náö aö eflast aö íslendingar
hafi átt fjörug samskipti viö aör-
ar þjóöir sótt menntun og þekk-
ingu út fyrir landsteinana. Varla
þarf aö taka þaö fram aö fslenzk
þjóömenning er sérstæö og bund-
in ákveönu landi og þjóð. Hún er
og á aö vera á sfnum staö. Eigi aö
slöur er hún hluti af Evrópu-
menningunni og hefur ætiö hlotiö
llfsnæringu úr þeirri átt. Fyrir
þær sakir hljótum viö aö rækja
Ingvar Gíslason, alþm:
í SAMFÉLAGI VIÐ
ODILE OG LÖWENSTEIN
Hugleiðing um bók eftir Erni Snorrason
hjá sama manni nema einu sinni.
Hún fær þá hugmynd aö þaö ætti
aö lögskylda kvenfólk til þess aö
sofa hjá a.m.k. fjórum ókunnug-
um karlmönnum á viku koma þvl
þannig fyrir „aö I lokin hafi allir
sofiö hjá öllum.” Um þetta
hugöarefni sitt skrifar hún grein I
sellublaöiö. Þegar hún segir Ótt-
ari Guömundssyni Islendingi frá
þessari hugmynd sinni svarar
hann aöeins : „Mjög athyglis-
vert”. Og þannig bregzt um-
hverfiö viö hverjum fáránlegum
leikaraskap og vitleysisuppá-
komu sem aö höndum ber. Allt á
rétt á sér. Allt er „mjög athyglis-
vert”, ef þaö einungis gengur
nógu augljóslega i berghögg viö
þann sálarvoöa sem kallast
„borgaraleg meöalhegöun”.
Odile er skynsöm, en kaldlynd og
purkunarlaus. Hún nýtur þess aö
hafa félaga sina aö leiksoppi og
vita þá dýrka loddaraskapinn.
Hún er gædd þessum skelfilegu
hæfileikum margra lýöskrumara.
Hún missir aldrei stjórn á skapi
slnu eöa vitsmunum ef hægt er aö
nota svo sterkt orö um gáfnafar
fólks af þessu tagi. Barrois segir
aö hún sé blóösuga en samt er
hann undir áhrifavaldi hennar og
myndi hlýöa henni ef hún kallaöi
til hans.
En eiginmaður Odile byltinga-
maöurinn og marxistinn Fran-
cois, reynist veikgeöja og eins og
kvoöa f höndum konu sinnar.
Hann hefur ærlegar taugar en
skapleysi hans og ódugur veröa
honum aö fótakefli. Odile hæöir
ást hans á barni þeirra og storkar
honum meö kynmökum sinum út
um hvippinn og hvappinn viö hina
óllklegustu menn. Einhver heföi
kannski rifið sig upp úr þessum
fáranleika og fariö sina leiö. En
þaö gerir Francois ekki llklega
vegna þess aö þaö heföi veriö brot
á samskiptareglum fólks I þessu
umhverfi aö láta sér bregöa viö
smámuni. Þess i staö gerist hann
Ingvar Gislason
álitinn hetja I hópnum eftir aö
hann kom aö henni I fangi annars
manns, — þá hefur maöur hugboö
um aö dr. Löwenstein háskóla-
kennari og ráöamaöur I aug-
lýsingafyrirtækinu myndi ekki
sætta sig viö aö vera kallaöur
hetja af állka tilefni.
Dr. Löwenstein er vin-
gjarnlegur maöur á miöjum aldri
sem dedúar þannig viö útlit sitt aö
hann sýnist mörgum árum yngri
en hann er. Ekki fer miklum sög-
um af vísindaafrekum hans I
eölisfræöi en meira er af þvl látiö
hversu umgengnisgóöur hann er
viö undirmenn slna. Kona hans
frú Klara Löwenstein, er aö vísu
þokukennd persóna I sögunni en
þaö sem séö veröur fellur hún
eins og flls viö rass að notaleg-
heitum eiginmanns slns. Þaö litla
sem reynir á sjálfstæöa hugsun
hjá henni þá er hún eins og hugur
manns. Þaö leynir sér ekki aö dr.
Löwenstein á skilningsríka eigin-
konu.
Dr. Lövenstein er slikur af-
bragösmaöur aö um hann veröa
naumast sögö hnjóösyröi. Samt
er hann svo mannlegur, aö þaö
getur kostaö fórn aö njóta góö-
vildar hans. „Kerling vill hafa
nokkuö fyrir snúö sinn”. Angela
heitir ung og falleg kynblendings-
stúlka frá Dóminikanska lýö-
veldinu ( um þaö land má lesa I
The Statesman’s Year Book eöa
Encyclopaedia Britannica). Hún
á atvinnu sina sem aöstoöarkenn-
ari (viö háskólann I Strassborg?)
undir þvi aö sofa hjá dr. Löwen
stein þegar honum þykir henta.
Hún gengur að þess háttar em-
bætti sem sjálfsögöum hlut, enda
bætir hún sér upp vanaverkin
meö þvl aö velja sér ástmenn
eftir eigin þörfum og smekk.
Angela er sögö dugandi kennari
og „kraftmikil stúlka.” Þó aö hún
sé komin langa leiö vestan um haf
er hún enginn eftirbátur Óttars
Guömundssonar íslendings I þvl
aö aölaga sig umhverfinu gera sig
franskósa. Angelu er raunar
vorkunnarmál þó aö hún dragi á
langinn heimferö til
Dóminikanska lýöveldisins þar
sem hennar biöi varla annaö en
eymd I eymdarlandi. Þar gæti
hún e.t.v. haldiö sjálfstæöi sínu
meö þvl aö vinna fyrir sér sem
skyndikona auðugra feröalanga.
Hlutskipti hennar á Frakklandi er
aö þvl leyti til skárra aö þar þarf
hún ekki aö selja sig nema einum
manni til ársins gegn þvl aö fá
annars sómasamlega atvinnu,
sem hún hefur menntun til aö
inna af höndum. Sá er munurinn
að á Frakklandi getur hún látið
sér nægja að hafa vændi sem
aukastarf (smábitling) en heima
á sólareynni i Karabiska hafinu
yröi hún llklega aö lifa af vændinu
einu saman. Það fer e.t.v. eftir
geðslagi hvers og eins hvort hann
álltur lifsaöstöðu Angelu harm-
ræna eöa ekki.En öörum þræöi er
saga hennar het jusaga. Hún lætur
ekkert beygja sig. Hún hefur sitt
lag á því aö pretta dr. Löwen-
stein. Maöur getur sér þess til aö
hún sé aö blöa einhvers færis.
Henni er gefin þolinmæöi hins
kúgaöa kynstofns sem aldrei
missir vonina.
Óttar og Angela eru innvigö I
helgi þess samfélags sem dr.
Löwenstein ræöur fyrir og stjórn-
ar af miklum þægilegheitum. En
eigi aö slöur eru þaö aöskotadýr
sem finna til framandleikans.
Milli þeirra myndast trúnaöar-
vinátta sem á ekkert skylt viö
skáldlega samræöulist eöa full-
nægingu kynhvatar, sem annars
er aflvaki mannlegra samkipta I
félagsskap dr. Löwensteins. Ef
Óttar og Angela eru athuguö út af
fyrir sig, eru þau einhvers konar
Hans og Gréta saklaus systkin I
tröllahöndum. Manni kann þó aö
finnast fljótt á litiö aö tilvera
þeirra sé óllk barnanna sem biöu
þess aö lenda I steikarofni skess-
unnar. En ekki er þaö alveg vist.
Kviöinn og rótleysiö sem yfir-
skyggir llf Óttars frá byrjun
sögu hans til enda likist feigðar-
grun, óttanum viö þaö aö veröa
útskúfaö úr söfnuöi dr. Löwen-
steins hrakinn I útlegö þar sem
dauöinn og djöfullinn bíöa eftir
honum.
Óttar hefur enga löngun til aö
fara til tslands. Hann unir vel þvl
ljúfa llfi sem franskt stórborgar-
umhverfi getur boöiö ungum lífs-
nautnamanni sem lagar sig aö
gerö þess. A hinn bóginn er óttar
svo fyrirhyggjusamur og fram-
sýnn aö hann ákveöur meö sjálf-
um sér aö veröa ekki „innlyksa”
á Frakklandi.
Af hverju?
Af þvl aö þaö er áhættuspil. Af
þvl aö hann finnur aö hann er
utanveltu i þessu samfélagi.
Hann er útlendingur. Hann veit
aö hann er ekki nógu klár til þess
öörum atvinnugreinum. Og þaö
má sjá flngert fólk langt austan
úr Asíu trltla I þjónustuhlutverk-
um um veitingasali og anddyri
lúxushótela. Myndi ekki eitthvaö
af þessu fólki vera háskólamenn
sem uröu „innlyksa”?
IV
Ernir Snorrason hefur skrifaö
bók sem margir munu ímynda
sér aö fjalli um efni og atvik sem
komi Islendingum ekki viö. En
þaö er misskilningur. Umhverfiö
er aö visu framandi og fólkiö sem
um er fjallaö, þekkist yfirleitt
ekki, — enn sem komiö er — innan
Islenzkrar landhelgi. Þó er þetta
fólk og þetta umhverfi ekki eins
fjarlægt og ætla mætti. Sviöiö er
alþjóölegt, umhverfiö og fólkiö
finnst um allan hinn vestræna
heim. Eitthvaö þessu llkt er
Þýzkaland svona er ástandiö I
Svlþjóö og Danmörku. Þaö er I
umhverfi af þessu tagi sem
hundruö íslenzkra námsmanna
sækja á ári hverju sveitabörn, full
af gáfum og næmi, — einnig góö-
um áformum — en áhrifagjörn og
hneigö til aölögunar jafnvel aö
úrkynjuöum smáborgaraskap
eins og söguhetjan okkar, Óttar
Guömundsson. Þarna eiga þessi
börn sér aösetur á aöalmótunar-
skeiöi ævinnar og þaö er undir
hælinn lagt hvort þau hafa skap-
styrk og þroska til þess aö láta
ógert aö ánetjast þeirri yfirborös-
menningu og gervihugsjónum,
sem svo auövelt er aö tileinka sér
á feröalögum, hvort sem ferðin
varir sex daga eöa sex ár.
Ernir Snorrason hefur unniö
þarft verk meö því aö kynna
tslendingum llfsreynslu Óttars
Guömundssonar skálds. Þessi
bók á erindi viö alla sem nenna aö
hugsa lengra en til næsta dags.
En hún á ekki slzt erindi viö okkar
gáfaöa og framsækna námsfólk
og menntamenn sem þrá aö
sambandiö viö Evrópumenning-
una og heimsmenninguna yfir-
leitt. íslenzk saga er heldur ekki
einangraö fyrirbæri. Vissulega er
hún sérstæö fyrir íslenzku
þjóöina, en hún er einnig hluti af
sögu heimsins, tengd viöburöarás
mannkynssögunnar beggja vegna
Atlantshafsins. Um þetta mætti
nefna mörg dæmi. Fátt sýnir bet-
ur samband Islenzkra þjóömála
viö umheiminn og heimsástandiö
á hverri tlö heldur en saga ís-
lenzkrar sjálfstæöisbaráttu allt
frá þvl um 1830 fram til þessa
dags þegar landhelgismáliö er
komiö á lokastig. I allri okkar
sjálfstæöis- og landhelgisbaráttu
höfum viö veriö háöir stefnum og
straumum samtlmans. Þaö
breytir engu I þvi efni, þótt segja
megi meö sanni aö Islendingar
hafi veriö I fararbroddi hvaö
snertir stefnumótun I hafréttar-
málum slöasta aldarfjóröung.
Þaö sýnir aöeins aö Islendingar
eru hlutgengir I alþjóöa samstarfi
og geta haft áhrif á þróun alþjóö-
legra stjórnmála%ef svo ber undir.
En jafnfjarri fer þvl,aö þeir hafi
slik mál i hendi sér.
VI
£g nefni þessi dæmi til þess aö
sýna fram á,aö Islendingar vinna
sér ekki gagn meö einangrunar-
stefnu hvorki I mennta- og
menningarmálum né I alþjóöa-
stjórnmálum. Okkur ber aö taka
meö eölilegum hætti þátt I alþjóö-
legu samstarfi. Viö eigum m .a. aö
fylgjast vel meö svonefndum
heimsstjórnmálum af sjálfs-
dáöum og fyrir eigin sakir. Viö
eigum aö láta eins og allur
heimurinn komi okkur viö enda
gerir hann þaö.
En samt veröum viö aö ætla
okkur af.
1 þessum efnum veröum viö aö
beita málefnin og okkur sjálf
fullri gagnrýni. Og til þess þarf
tegund grundvallarmenntunar,
þarf ekki aö óttast um þá þætti
fræöslumála, sem lúta aö verk-
menntun og starfsþjálfun eöa sér-
kunnáttu á ýmsum sviöum. í
mörgu tilliti er hagnýt þjálfun til
starfa á vinnumarkaöi miklu auö-
veldari I framkvæmd en almennt
(húmaniskt) nám. Fer sennilega
bezt á þvi framvegis sem hingaö
til aö menn læri til verka sem
mest á vinnustööunum sjálfum á
sjó og landi viö sem eölilegust og
lifrænust skilyröi. Þaö er aftur
fyrirkomulags- og fjárhagsatriöi,
hvernig sllk tilhögun verknáms
tengist fræðslukerfinu. Mun ég
ekki gera þvl nein frekari skil aö
þessu sinni.
IX.
Þessi hugleiöing mín, sem þeg-
ar er oröin lengri en ég ráögeröi I
fyrstu, er sprottin af lestri bókar
eftir ungan rithöfund, sem aö
mlnum dómi skrifar af alvöru um
alvarlegt mál. Bók Ernis Snorra-
sonar um Óttar Guömundsson er
raunaleg lýsing á heimi mennta-
fólks, sem oröiö hefur aö bráö þvl
tilfinningaleysi, getuleysi og
gervimennsku, sem margir nefna
á fræöimannlegu máli firringu,
en er I rauninni allsherjaruppgjöf
og hræösla viö lífiö sjálft, hrörn-
unareinkenni menningarskeiös.
Látum svo vera aö þarna sé lýst
tilveru franskra ’smáborgara. En
ég óttast og hef raunar sagt þaö,
aö svipaö ástand sé aö finna I
fleiri Evrópulöndum. Af öllu
þessu er ástæöa til aö vara ungt
t menntafólk viö óeölinu og úrkynj-
! uninni, sem einkennir hugsun og
athafnir þess fólks, sem ýmist
'lætur stjórnast af duttlungum
Odile eöa mókir I hlýjunni I kring-
um dr. Löwenstein.
• $1
Frá blaöa mannafundi Landverndar. Lengst til vinstri er Þorleifur
Einarsson jaröfræöingur, þá Vilhjálmur Lúöviksson
efnaverkfræöingur, Stefán Bergmann menntaskólakennari og
Haukur Hafstaö framkvæmdastjóri Landverndar.
Tlmamynd: Gunnar.
Nýtt rit Landverndar:
Fæðu-
búskapur
— er fimmta ritið auk
annarrar útgáfustarfsemi
þekkingu. Ef nokkru sinni er þörf
á þvl aö kanna skil góðs og ills þá
er 'þaö i öllu sem varðar erlend
samskipti og aðflutt áhrif þ.á.m.
alls kyns kenningar skoöanir og
viöhorf til menningar og stjórn-
mála að ógleymdum atvinnu- og
efnahagsmálum. Nú kemur ekki
til greina I samfélagi frjálsra
manna aö setja skoöanahöft á
málefni af þessu tagi. Hinn eini
skoðanavörður sem hægt er að
viðurkenna I þessu tilfelli er al-
mennt menntunarástand þjóöar-
innar og þá ekki sixt menntun og
dómgreind þeirra sem eru i for-
ystu og hafa áhrifaaöstöðu á vett-
vangi stjórnmála og fjölmiðl-
unar, að ekki sé minnzt á þá sem
starfa á sviði uppfræðslu s.s. inn-
an kirkju og skólakerfis.
VII
Sú spurning sækir að mörgum
hvort íslenzk menntastefna þ.e.
opinber stefna I uppeldis- og
skólamálum sé þess umkomin aö
búa fólk undir aö meötaka heim-
inn eins og hann er á okkar tíö.
Eru skólarnir t.d. færir um aö
skapa þaö menntunarástand þá
almennu dómgreind sem gerir
fólki kleift aö greina gott frá illu
hugsa sjálfstætt og láta ekki rugla
sig meö auglýsingamennsku, lýö-
skrumi, æsifréttaiöju og heimsk-
andi innrætingu af ýmsu tagi? Er
stefnan I uppeldis- og skólamál-
um þess umkomin aö styrkja svo I
mönnum beinin aö þeir þoli góöa
daga? Eöa gerum viö e.t.v. of
miklar og ósanngjarnar kröfur til
skólanna? Ráöa skólarnir viö
þann vanda sem orsakast af van-
rækslusyndum foreldra og fjöl-
skyldullfs? Vanmetum viö gildi
kirkjulegs starfs og trúrækni?
Ég hef aö sjálfsögöu engin al-
gild svör viö þessum og þvíllkum
spurningum. En ef þaö er
staöreynd sem sagt er aö viö
veröum aö búa viö illkynjaöa
fréttamennskui auglýsingaskrum \
heimskandi áróöur, forsómun
sammannlegra dygöa og fjár-
málaspillingu, — þá er ekki
ósanngjarnt aö ætlast til þess aö
uppeldis- og fræöslustofnanir ein-
beiti sér aö þvl aö snúa hug nem-
enda gegn þess háttar fyrirbær-
um. Raunar á ég ekki von á ööru
en aö skólamenn og uppeldis-
frömuöir séu önnum kafnir viö
sllk verkefni.
Eigi aö slöur hljótum viö aö
spyrja: Hvar erum viö stödd I
skólamálum? Hvar erum viö
stödd I uppfræöslumálum yfir-
leitt? Hvaö er menntun? Hvaö er
uppfræösla? Er uppfræösla inn-
ræting eöa innræting uppfræösla?
VIII
Þaö oröalag hefur boriö hátt I
umræöum um skóla- og fræöslu-
mál um alllangt skeiö, raunar
alla tiö, aö menntun eigi aö vera
„gagnleg fyrir þjóöfélagiö”. Fer
ekki milli mála aö margir skilja
þetta oröalag sem svo, aö
menntunin eigi aö veröa „at-
vinnulífinu” aö augljósu gagni.
Má I þvl sambandi minna á al-
kunnugt vigorö, sem mjög var
hampaö fyrir nokkrum árum, aö
menntun væri „aröbær fjárfest-
ing”.
Þessi skilningur er auövitaö
réttur,svo langt sem hann nær, en
heldur ekki meira. Aö sjálfsögöu
riöur þjóöfélaginu á aö fólk sé
þjálfaö til þeirra nauösynja-
verka, sem inna þarf af höndum.
Verkkunnátta er svo dýrmæt
þjóöareign, aö hún veröur ekki I
tölum talin. Verkkunnátta er sá
þáttur þjóömenningar, sem
mestu ræöur um efnahagslega af-
komu þjóöfélagsins. Þaö er vinn-
an, sem skapar auöinn. En samt
hættir mönnum stundum til of-
mats á auögildi hlutanna, menn
hyllast til aö meta allt til fjár. Þaö
er erfitt aö meta menntun til fjár.
Menntun er fyrst og fremst þekk-
ing, sem þroskar siögæöi og dóm-
greind, þ.e. vitsmunallfiö I vlöri
merkingu. Ekki efast ég um aö
hagnýt verkmenntun á aö skipa
veglegan sess I fræöslukerfinu.
En ég held samt aö grundvallar-
atriöi skólamenntunar eigi aö
vera almenn fræöslaum manninn
sjálfan og sögu hans, tengsl hans
viö umhverfi sitt, náttúrulffiö og
umheiminn. Undir þetta aöal-
markmiö heyrir aö sjálfsögöu vit-
neskjan um nauösyn þess aö
varöveita og ávaxta þjóölega
menningu og uppfræöslu um þaö,
hvernig sllkt má veröa. Ef skóla-
kerfiö getur rækt meö sóma þessa
KEJ — Landvernd hefur nú gefiö
út fimmta ritiö I flokknum Rit
Landverndar, en I ritum þessum
eru teknir til umræöu helztu
þættir umhverfismála og þá
gjarnan vakiö máls á nýmælum
sem mikilvæg geta talizt fyrir
verndun og mótun islenzks um-
hverfis. Fimmta ritiö I flokknum,
sem nú er nýúkomiö, heitir Fæöu-
búskapur.
Um ritið segir á aftari kápu, aö
Landvernd vilji meö útgáfu þess
„vekja athygli á þýöingu hinna
lifandi auölinda lands og sjávar
til framleiðslu á fóöri og matvæl-
um og nauösyn þess aö vanda
meöferö okkar á þessum viö-
kvæmu en mikilvægu landkost-
um.
1 bókina skrifa 13 séfróöir menn
og leitast viö aö skýra samhengi
þeirra þátta sem ráöa afkasta-
getu og afrakstri auölindanna.
Einnig benda þeir á hvernig megi
auka nýtingu auölindanna meö
skynsamlegum ráöstöfunum sem
byggöar eru á rannsóknum og
þekkingu.”
I tilefni útkomu ritsins hélt
Landvernd blaöamannafund til
aö kynna útgáfustarfsemi slna.
Kom þar fram, aö auk ritanna
fimm, hefur Landvernd gefiö út
lesarkir, einkum ætlaöar fyrir
skóla, skyggnur meö myndskýr-
ingum, einnig fyrir skóla, og þá
hefur Landvernd sent frá sér
veggspjöld á hverju ári I slðast-
liöin átta ár.
Hjá framkvæmdastjóra Land-
verndar, Hauki Hafstaö kom
fram aö þessi fimm rit Land-
verndar, hafa veriö gefin út I 2000
eintökum og eru tvö þau fyrstu nú
aö veröa uppseld. Sagöi Haukur
aö greinilegt væri aö salan gengi
betur á nýjum ritum meö hverju
árinu, sjálfsagt vegna þess aö
menn væru komnir á bragöiö,
heföu lesiö fyrri ritin og llkaöi vel.
Þáværiljóst, sagöi hann, aö ritin
færu töluvert I skólana og væri
þaö vel.
Vilhjálmur Lúövlksson geröi á
fundinum grein fyrir ráöstefnum
sem haldnar heföu veriö árlega á
vegum Landverndar um nokk-
urra ára skeiö og heföu gefizt
vel. I framhaldi af þeim hafa
ritin siöan yfirleitt veriö gefin út.
Fyrsta ráöstefna var haldin áriö
1971, um mengun, en fyrsta ritiö I
flokknum Rit Landverndar kom
slöan út tæpu ári siöar og innihélt
erindi flutt á þessari ráöstefnu,
ritiö bar nafniö Mengun.
Slöasta ráöstefnan fjallaöi um
útillf, og er nú I undirbúningi nýtt
rit um sama efni I framhaldi af
ráöstefnunni.
A blaöamannafundinum geröi
Stefán Bergmann, grein fyrir út-
gáfu Landverndar á lesörkum
fyrir skólana, en tvær slikar eru
komnar út og fjalla um llfrlki
fjörunnar og vistfræöi hafsins. Þá
geröi Þorleifur Einarsson grein
fyrir útgáfu litskyggna um land-
eyöingu og landgræöslu og mynd-
un og mótun landsins. Sagöi hann
aö skyggnurnar væru einkum
ætlaöar kennurum sem hjálpar-
tæki viö kennslu og þá til aö llfga
kennsluna. Skyggnurnar væru
einkum landslagsmyndir og
skýringarmyndir sem auövelda
ættu kennurum aö lýsa þeim
kröftum sem búa á bak viö mótun
landslags.