Tíminn - 24.01.1978, Blaðsíða 18

18
Þriðjudagur 24. janúar 1978.
Árni Benediktsson:
MILLJARÐAHEIMT
OG MÆLIKVARÐAR
Svar við skrifum
Þjóðviljans s.l. föstu-
dag um fisksöluna
í Bandaríkjunum
Það var ekki átakalaust að afla
markaða fyrir hraðfrystar fisk-
afurðir á fyrstu árum og ára-
tugum hraðfrystingar hér á
landi. Framan af hugöust menn
hasla sér völl á markaði i
Evrópu og gekk þar á ýmsu.
Fyrstu tilraunir til þess að opna
bandariska markaðinn mis-
heppnuðust algjörlega. Það var
ekki fyrr en það gæfuspor var
stigið aö reisa eigin verksmiðj-
ur og koma upp sjálfstæðu sölu-
kerfi i Bandarikjunum að veru-
lega fór að rætast úr i markaðs-
málum og nauðsynleg festa
skapaðist i sölumálum. Þessi
fyrirtæki voru i upphafi reist af
miklum vanefnum, en hafa
smátt og smátt getaö byggt sig
upp og hafa nú orðið viðunandi
aðstöðu. Þau hafa nú viðunandi
afkomu fjárhagslega, eru langt
komin meö að byggja upp fram-
leiðsluaðstöðu sina á þann hátt,
að ekki gerist betra hjá öörum
fyrirtækjum i sömu grein, og
þau hafa byggt upp sölukerfi
sem fuílnægir ýtrustu þörfum.
Að sjálfsögðu hefur þessi
starfsemi orðið fyrir áföllum
öðru hverju. Bandariski mark-
aðurinn er harður samkeppnis-
markaður, þar sem litið má út
af bera. Það eru ekki fátiðar
fréttir frá Bandarikjunum, að
fyrirtækii fiskiðnaöi og fisksölu
veröi gjaldþrota. Islenzku fyrir-
tækin hafa sem betur fer ekki
lent i slikum áföllum og er þess
að vænta að þeim hafi nú báðum
vaxið svo fiskur um hrygg
að ekki þurfi að óttast
um hag þeirra héðan i frá.
Ekki er þó r^ttlætan-
legt að fyllast óeðlilegri
bjartsýni, mistök veröa gerð
eins og alltaf hefur verið iþess-
um heimi og mun væntanlega
alltaf verða, og skiptir þá miklu
máli að undirstaðan sé trygg.
Tilgangur og starfsemi
islenzku fisksölufyrir-
tækjanna í Bandarikj-
unum.
tslenzku fisksölufyrirtækin i
Bandarikjunum eru stofnuð
með það meginhlutverk i huga
að skila hæsta fáanlegu verði
fyrir fiskafurðir hingaö heim.
Þetta hafa þau gert svikalaust
og með þvi er stöðugt fylgst af
Viðskiptaráðuneytinu og að
sjálfsögöu fylgist Gjaldeyris-
eftirlitSeðlabankansmeð þvi að
peningarnir komi hingað heim
og er þar ekkert undanfæri.
Vitaskuld hafa fisksölufyrirtæk-
in orðið að lúta bandariskum
lögum. Bandaríkjamenn hafa
að sjálfsögðu lög og reglur um
starfsemi erlendra fyrirtækja
eins og allar aðrar þjóðir, þar á
meðal við íslendingar. Það
hefur borið nokkuð á þvi hjá
mönnum af þrælakyni, aö gera
ætti kröfur um aö sérstakar
bónbjargarreglur ættu að gilda
fyrir okkur Islendinga
i samskiptum við Banda-
rikjamenn. Fram á slíkt
hefur ekki verið farið né verður
farið I sambandi við fiskvið-
skipti, og munum við þvi una
þvi, aö um okkar viöskipti gildi
sömu reglur og fyrir aðra.
Annar mikilvægur þáttur i
starfsemi fisksölufyrirtækjanna
er sú þekking, sem fæst af á-
standi og horfum i markaðs-
málum hverju sinni, en það er
þekking, sem aldrei næst Ur
fjarlægð. Þetta veröur til þess
að hægt er að þróa framleiðslu-
vörur með tilliti til markaðsá-
stands á hverjum tima og oft er
hægt að sjá þróunina fyrir og
Einnig gefur þetta dýrmæt
tækifæri til þess að kanna stöö-
ugt möguleika á sölu nýrra
fram leiðslutegunda.
I þriðja lagi kemur svo sú
starfsemi, sem ekki er sizt
mikilvæg, en það er aö vinna
markað fyrir þær vörutegundir,
sem við hér heima viljum fram-
leiða.en markaöurinn hefur ekki
áhuga á að taka á móti. Á þessu
sviöi hefur veriö unnið gifurlegt
starf, og ég held að fullyrða
megi að langmestur hluti
starfstima sölumanna okkar
vestra hafi farið i það. Oft á tið-
um er um vörutegundir aö ræða^
sem alls ekki seldust ef viö hefð-
um ekki okkar eigin sölufyrir-
tæki i Bandarikjunum, sem
gegna þessu sérstaka hlutverki.
I fjórða lagi er svo þess að
geta, að vegna fyrirtækja okkar
i Bandarikjunum er sölukostn-
aður við fiskafurðir okkar
aðeins brot af þvi, sem annars
væri. Sölukostnaður freðfisks
frá Islandi er löngum á bilinu
frá einu að einu og hálfu pró-
senti af verðmæti og er það
langt undir þvi, sem annars
staðar þekkist. Og þó er ekki i
þeim kostnaði falin ýmisleg
þjónusta, sem ekki heyrir beint
undir sölukostnað, og er óviða
annars staðar i heiminum innt
af hendi af söluaðilum. Má þar
til nefna ýmsa tækniþjónustu.
Ekki veit ég hvað kann að vera
meðaltal sölukostnaðar i heim-
inum. Um það hef ég engar
staðfestar uppiýsingar. Hins
vegar eru þær tölur, sem ég hef
upplýsingar um yfirleitt á bilinu
frá fimm til sex prósent og hæst
tiu prósent, en nokkru lægri hjá
þeim þjóðum, sem hafa valið
svipaö sölufyrirkomulag og við,
en þó verulega hærra en hér.
Meginástæðan fyrir þessum
lága sölukostnaði er sú, að jafn-
framt þvi að sölumenn okkar
vestra eru sölumenn fýrirtækj-
anna i Bandarikjunum og taka
laun hjá þeim, eru þeir i reynd
sölumennokkarhérheima. Með
öðrum orðum, með þessu skipu-
lagi sleppum viðúr einum múli-
lið.
Árásir á sölustarfsem-
ina i Bandarikjunum.
Þess hefur gætt að undan-
förnu að ýmsir hafi fundiö hjá
sér hvöt til þess að hnýta i þessa
starfsemi, og keyrir um þver-
bak sl. föstudag, en þá um
morguninn birtist á forsiðu
Þjóöviljans rosafrétt: „Hvað
var um milljarðana 26?”, þar
sem gefið er i skyn að sölufyrir-
tækin vestra hafi ekki skilað
hingað heim 26-27 milljörðum
króna, eða að sú fjárhæð hafi að
minnsta kosti ekki komið fram.
Þessari frétt er svo fylgt eftir i
leiðara, þar sem krafizt er opin-
berrar rannsóknar. Um hádeg-
isbilið tisti svo Visir undir með
grein, sem bar höfundarnafnið
Svarthöfði.
Þó aö þær blekkingar, sem
fram eru settar I frétt Þjóðvilj-
ans og leiðara, séu neöan við allt
velsæmi, verður ekki hjá þvi
komiztaðfara um þær nokkrum
orðum, þar sem augljóst er að
þær eru ekki settar fram af
þekkingarskorti, heldur eru þær
þrauthugsaðar bæöi um efni og
samsetningu, tilreiddar vitandi
vits sem beita ástriðuveiði-
mannsins, sem fiskar á grugg-
uðu vatni. Ég segi vitandi vits,
vegna þess að allar réttar upp-
lýsingar um þetta tilbúna mál
eru fyrir hendi á ritstjórn Þjóð-
viljans, i opinberum gögnum frá
Þjóðhagsstofnun, Hagstofu og
Seðlabankans. Gögnum, sem
send eru jafnharðan til allra
fjölmiöla á íslandi. Um grein
Svarthöfða i Visi gegnir öðru
máli. A hana þarf ekki aö eyða
orðum. Hún er gjörsamlega vit-
vana og þar að auki tilfinninga-
snauð, fyrir utan illgirnina, sem
er þó sennilega upplogin.
I rosafrétt Þjóðviljans segir:
Fyrir þremur árum seldu þessi
fyrirtæki fyrir 24-25 milljarða
króna, og hefur þvi heildarsölu-
verðmætið meira en tvöfaldast
á þremur árum, og á siðasta
ári fékkst 26-27 milljörðum
króna meira fyrir fiskinn, sem
fór á Bandarikjamarkað, heldur
en 1974. Er þá mælt i dollurum i
báðum tilvikum miðað við nú-
verandi gengi krónunnar.”.
Ennfremur segir: „Svo gifurleg
hefur hækkunin verið, og hér er
ekki um neina marklausa
krónutölu að ræða, heldur
hækkun i dollurum, sem flokka
má til raunverulegra verð-
mæta, Mest stafar þessi hækkun
af hækkun söluverðs á hverja
einingu, en einnig er um nokkra
magnaukningu að ræða. Það er
furðulegt til þess að hugsa, að
þrátt fyrir þessa gifurlegu
hækkun heildarsöluverðmætis á
aðalútflutningsmarkaði okkar,
þá skuli laun fólksins, sem hér
vinnur við framleiðsluna hafa
verið alls ekkert hærri 1977 en
1974, jafnvel heldur lægri, eins
og opinberar tölur sýna. Þess
vegna er spurt: Hvað varð um
allt þetta fjármagn? Um þessi
mál er fjallað i leiðara Þjóðvilj-
ans i dag, og þar er borin fram
krafa um opinbera rannsókn”.
1 leiðaranum er svo að sjálf-j
sögðu hnykktá öllu saman enda^
á að lesa það upp i útvarpinu:
„Þessar auknu sölutekjur hafa
að sjálfsögðu verið greiddar I
dollurum, i. raunverulegum
verðmætum, en ekki hrapandi
islenzkum krónum”. „Hvað
varð um alla þessa peninga?’
Það væri fróðlegt að fá itarlega
skýrslu um það”. Tilvitnunum i
Þjóðviljann lýkur hér með.
Það er rétt, að sala islenzku
fyrirtækjanna i Bandarikjunum
hefur rúmlega tvöfaldazt i doll-
urum frá 1974 til 1977. Um doll-
arann sem raunverulegt verð-
mæt kann aö orka meira tvi-
mælisoger langt síðan dollar-
inn hefur fengið jafn afdráttar-
lausa traustsyfirlýsingu, og
vonandi endist doliaranum
traust Þjóðviljans til þess að
hætta að falla. Þessi söluaukn-
ing á sér eftirfarandi orsakir: t
fyrsta lagi hefur meöalverð á
einingu hækkað um 59% frá
meðaltali ársins 1974 til meðal-
tals ársins 1977, reiknað i dollur-
um. Sé aftur á móti reiknað frá
ársbyrjun 1974 til ársloka 1977
hefur hækkunin orðið rúm 35%.
I raun og veru hefur hækkunin
verið verulega minni en þetta,
vegna þess að þær einingar,
sem nú eru seldar á Banda-
rikjamarkað, er i sjálfu sér
verðmætari nú. Lögð hefur
verið meiri áherzla á fram-
leiðslu flaka og annarra verð-
mætari pakkninga en áður var.
Þessi þróun hefur að sjálfsögöu
komið fram i hærra verði á
framleiðslunni og meiri vinnu
hér heima, og þar með hærri
launagreiðslum. Einnig hefur
það komið fram i hráefnisverði
hér innanlands. Verðhækkanir
miðaðar við sambærilegar
pakkningar eru yfirleitt um það
10% lægri en framangreindar-
tölur.
I öðru lagi hefur orðið fram-
leiðsluaukning á þessu timabili.
Framleiðslan 1977 er um 20%
meiri en framleiðslan 1974. Sú
framleiðsluaukning kemur
óhjákvæmilega fram i aukinni
sölu sölufyrirtækjanna fyrir
vestan, þvi að vist þarf að selja
framleiðsluna.
I þriðja lagi var veruleg sölu-
tregða árið 1974, einkum fram-
an af árinu, eða þangað til verð-
ið féll. Þetta varð til þess, að
minni hluti framleiðslu þess árs
seldistá þvi sama ári, heldur en
æskilegt hefði verið, t.d. voru 9
mánaða birgðir af flökum þess
árs óseld hjá Iceland Products i
árslok, ogvafalausthafa birgðir
einnig aukizt hjá Coldwater
þetta ár. Þessi sölutregða hefur
siðan komið fram i aukningu á
sölu á þeim árum, sem siðan eru
liðin,og um siðustu áramót eru
birgðir i lágmarki.
I fjórða lagi hefur svo verið
lögð meiri áherzla á Banda-
rikjamarkað en áður. Árið 1977
var framleitt og útflutt til
Bandarikjanna verulegt magn
af karfa, sem áður fór næstum
eingöngu á annan markað, og
einnig hefur verið lögð meiri
áherzla á framleiðslu ufsa á
Bandarikjamarkað,en áður var,
og kemur þetta að sjálfsögðu
fram i hækkuðum sölutölum
fyrirtækjanna fyrir vestan.
Þar að auki eru sölutölur
fyrirtækjanna i Bandarikjun-
um ekki að fullu sambærilegar
við framleiðslutölur frá íslandi,
þar sem bæði fyrirtækin annast
sölu á öðrum vörum. Coldwater
annast sölu á færeyskum fiski
og Iceland Products framleiðir
önnur vörumerki en islenzk i
þeim vörutegundum þar sem is-
lenzk framleiðsla er ekki nægi-
leg til þess að halda uppi eðli-
legri markaðsstarfsemi, og ég
hygg að Coldwater geri slikt hið
sama.
Og hvar eru þá millj-
arðarnir?
Að mati þessarar frettar og
leiðara Þjóðviljans er dollarinn
„raunverulegt verðmæti”. Ég
segi þessarar fréttar og leiðara
vegna þess að Þjóðviljinn notar
ekki alltaf þennan mælikvarða,
heldur aðeins þegar þaö hentar
honum. Hann skiptir um
mælikvaðra þegar jafnvægislist
blekkinganna býður. Laun I al-
mennasta taxta fiskvinnslu var
1.1. 1974 1.93 dollarar á klst. en
var um siðustu áramót 3.13 doll-
arar, eða hafa hækkað um 62% I
dollurum, „raunverulegum
verðmætum”, samkvæmt ein-
um mælikvarða Þjóðviljans. En
nú hentar þessi mælikvarði ekki
lengur og Þjóðviljinn skiptir um
fót. A þann mælikvarða sem nú
hentar að mæla hljóðar þetta
svo i Þjóðviljanum: „Eitt er
vist: ekkert, alls ekkertaf þeim
(þ.e. milljörðunum) kom i hlut
þess fólks, sem vinnur I i hrað-
frystihúsunum hringinn i kring-
um Island” Laun starfsfólks i
fiskiðnaði hafa eins og áður er
sagt hækkað um 62% I dollurum
á þessu timabili, þar að auki
hefur vinnumagnið i hraðfrysti-
húsunum aukizt vegna fram-
leiðsluaukningar og einnig
vegna vinnufrekari pakkninga,
þannigaðfrystihúsingreiða nú i
laun yfir 90% meira i dollurum
„raunverulegum verðmætum”,
heldur en i ársbyrjun 1974.
Hráefnisverð á fiski hér inn-
anlands hefur hækkað frá árs-
meðaltali 1974 umreiknað i doll-
ara miðað við meðalútflutnings-
gengi 1974 og gengis um síðustu
áramót,um 57% Þegar við bæt-
ist hráefnisaukningin greiða
frystihúsin nú á milli 80 og 90%
meira fyrir hráefni en þau geröu
árið 1974. Þannig hafa allir
kostnaðarliðir hraðfrystihús-
anna hækkað um eitthvað svip-
að og tekjurnar, nema vextir
hafa hækkað miklu meira. Enda
er heildarniðurstaðan sú, að
rekstur hraðfrystihúsa er ennþá
vonlausari nú.en hann var árið
1974, og var þó nógu svart I álinn
þá.
Sem sagt, einsog Þjóðviljinn
veit mætavel, og þarf ekki ann-
að en að lita i sinar eigin skrif-
borðsskúffur til þess að full-
vissa sig um, söluaukning is-
lenzku sölufyrirtækjanna i
Bandarikjunum hefur öll komið
til skila, og hefur öll og meira til
komið til greiðslu hér innan-
lands. Það þarf þvi ekki frekari
leit að þessum 26 milljörðum og
hefur aldrei þurft. En ekki veit
ég hvers vegna Þjóðviljinn
snýr að þessu sinni geiri
sinum að islenzku sölu-
fyrirtækjunum i Banda-
rikjunum, en til þess hlýt-
ur að vera einhver sérstök
ástæða. Það var nefnilega alveg
eins hægt aö snúa þessum talna-
blekkingum upp á ýmsa aðila I
þjóðfélaginu, t.d. Flugleiðir, Al-
veriði Straumsvik, Kisiliðjuna,
alveg eftir þvi hverjum þótti
henta að ná sér niðri á. Það var
meira að segja hægt að reikna
út sams konar dæmi fyrir Þjóð-
viljann, en þess var varla að
væntaað hann gerði það. En hin
raunverulega ástæða á væntan-
lega eftir að koma i ljós.
Milljarðarnir, sem
hafa týnzt.
Annað mál er svo það, að við
höfum týnt mörgum milljörðum
á undanförnum árum. Innflutn-
ingur okkar á sl. ári var um 40
milljörðum dýrarien hann hefði
orðið á siðasta verðlagi fyrir
oliukreppu. Allir þeir, sem hafa
verið með einhverju lifi nú sið-
ustu árin vita mætavel hvað
hefur verið að gerast i verðlagi I
heiminum nú siðustu árin. Stór-
hækkun hefur orðið á oliu, nátt-
úrugæði verða sifellt torsóttari
og kostnaöarsamara að afla
þeirra, náttúruverndarsjónar-
mið þau, sem hafa verið að festa
rætur að undanförnu, hafa vald-
ið verðhækkunum og munu
valda enn meiri verðhækkun-
um, sama er að segja um meng-
unarvarnir, nema að þær hafa
fram til þessa valdið ennþá
meiri verðhækkunum. Og siðast
veldur sókn þriðja heimsins
eftir auknum hlut i lifsgæðum
heimsins verðhækkunum hér
um slóðir, en þetta veldur
minnstum hluta af hækkunun-
um, enda gengur sú sókn grát-
lega seint.
Alls hefur þetta kostaö okkur
verðhækkanir upp á 40 millj-
arða. Ég veit ekki betur, en að
Þjóðviljinn hafi stutt öll þau
sjónarmið, sem þessum verð-
hækkunum hafa valdið, þar
sem þvi hefur verið við komið.
Hins vegar hefur Þjóðviljinn
annan mælikvarðaþegar kemur
að afleiðingunum, þá er þetta
allt saman vont og vondri rikis-
stjórn á Islandi að kenna. Sama
er að segja um verðbólguna.
Þjóðviljinn styður undantekn-
ingarlaust allar kröfur, sem
leiða til verðbólgu, en i verð-
bólgunni töpum við þó nokkrum
milljörðum á ári. Hinn mæli-
kvarði Þjóðviljans er að verð-
bólga sé vond og islenzkum
stjórnarvöldum að kenna.
Svona eru baráttuaðferðir Þjóð-
viljans, og ég held að beri að
harma það. Ég held aö lifskjör á
Islandi væru ennþá betri, ef
stjórnmálabaráttan væri ekki
háð á röngum vettvangi, en rit-
stjórar Þjóðviljans verða að
sjálfsögðu að meta það sjálfir,
hvað þeim þykir mest um vert.
Grein þessi er send Þjóðvilj-
anum, Morgunblaðinu og Tim-
anum til birtingar.
Árni Benediktsson.