Tíminn - 14.06.1978, Qupperneq 6

6
Miövikudagur 14. júni 1978
Árangur af margra ára
Dómsmál I
undirbúningsstarfi kemur nú í ljós
Dómsmál hafa verið meira til
umræöu nú aö undanförnu en
oftast nær áður. Sú umræða hef-
ur þvi miður snúizt um einstök
mál, jafnvel hlutaöeigandi ein-
staklinga. Aftur á móti hefur
minna borið á þvi að fjailað væri
almennt og málefnalega um
þennan mikiivæga málaflokk .
I þessari grein og öðrum.er á
eftir fylgjapverð«r leitazt við að
gera i stuttu máli grein fyrir þvi
sem gert hefur verið til úrbóta á
sviði eiginlegra dómsmála hin
siðustu ár. Að lokum verður þó
drepið á einstök dómsmál sem
veriðhafa i sviðsljósinu og skýrt
frá gangi þeirra.
Tólf á móti einu
Það er almennt viðurkennt að
i þau sjö ár sem Ólafur
Jóhannesson hefur gegnt emb-
ætti dómsmálaráðherra hafi
hann beitt sér fyrir viðtækari
endurbótum á sviði dómsmála
en flestir, ef ekki allir, fyrir-
rennarar hans i þvi starfi.
Nefna má sem dæmi, að á
siðustu sjö árum svo nefndrar
viðreisnarstjórnar (sem Sjálf-
stæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn áttu aðild að) var
aðeins lagt fram eitt stjórnar-
frumvarp á þingi sem fól i sér
verulega breytingu á skipan
dómsstóla eða réttarfars hér á
landi. Þar var um að ræða
frumvarp til laga um svonefnd
áskorunarmál. A siðustu sjö ár-
um hafa aftur á móti verið flutt
alls tólf stjórnarfrumvörp, sem
hvert um sig marka þáttaskil á
þessusviöi. Flestþessara frum-
varpa (1—10) eru þegar orðin að
lögum, en önnur (11—12) biöa
enn afgreiðslu þingsins.
Frumvörp þessi eru:
1. Frumvarp til laga um lög-
reglumenn.
2. Frumvarp til laga um
framkvæmdeignarnáms.
3. Frumvarp til laga um
fangelsi og vinnuhæli.
4. Frumvarp til laga um breyt-
ing á lögum um Hæstarétt
tslands.
5. Frumvarp til laga um sér-
stakan dómara og rannsókn-
ardeild i ávana- og ftkni-
efnamálum.
6. Frumvarp til laga um
rannsóknarlögreglu rikisins.
7. Frumvarp tillagaum breyt-
ing á lögum um meðferð
opinberra mála.
8. Frumvarp til laga um skot-
vopn, sprengiefni og
skotelda.
9. Frumvarp til gjaldþrota-
laga.
10. Frumvarp til þinglýsinga-
laga.
11. Frumvarptil lögréttulaga.
12. Frumvarp til laga um breyt-
ing á lögum um meðferð
einkamála i héraði.
Þetta eru aðeins þau frum-
vörp um dómstólaskipan,
réttarfar og löggæzlu, sem
veigamest má telja. Auk þeirra
hefur fjöldi annarra frumvarpa
verðið lagður fram af hálfu
dómsmálaráðherra, en of langt
mál yrði að greina frá þeim á
þessum vettvangi.
Þáttur réttar-
farsnefndar
Rúmu ári eftir að Ólafur
Jóhannesson tók við embætti
dómsmálaráðherra/eða þann 7.
október 1972 skipaði hann nefnd
„til að endurskoða dómstóla-
kerfí landsins á héraösdóms-
stiginu og til að kanna og gera
tillögur um hvernig breyta
mætti reglum um málsmerðferð
i héraði til þess aö afgreiðsla
mála yrði hraöari”. t nefndina
voru skipaðir: Björn
Sveinbjörnsson, nú hæstaréttar-
dómari, Björn Fr. Björnsson,
fyrrum sýslumaður, Sigurgeir
Jónsson, bæjarfógeti og Þór
Vilhjálmsson, nú hæstaréttar-
dómari.
Nefnd þessi, sem kölluð hefur
verið réttarfarsnefnd, hefur
samið eða látið semja fjölda
lagafrumvarpa á sviði dóm-
stólaskipunar og réttarfars.
Merkustu frumvörpin eru:
Frumvarp til laga um
rannsóknarlögreglu rikisins,
Frumvarp til laga um breyting
á lögum um meðferð opinberra
mála, Frumvarp til lögréttu
laga og Frumvarp til laga um
breyting á lögum um meðferð
einkamála i heraði. Þessi fjögur
frumvörp ásamt frumvörpum
til gjaldþrotalaga og þinglýs-
ingarlaga gera ráð fyrir veiga-
miklum breytingum á islenzku
réttarfari, fyrst og fremst i þá
átt að hraða málsmeðferö og
gera dómstóla og lögreglu fær-
ari um aðafgreiða þau mál sem
þessum aðilum erætlaðaöleysa
úr.
Þvi hefur verið hreyft að
breytingar þær sem gerðar hafa
verið á dómstólaskipan og
réttarfari i tið núverandi dóms-
málaráðherra eigi rót sina að
rekja til þeirrar umræðu um
dómsmál sem áður er getið.
Þetta er hins vegar ekki rétt.
Réttarfarsnefnd var, svo að
dæmi sé tekið, sett á stofn árið
í næstu grein
verður m.a.
fjallað um
fangelsi og
vinnuhæli og
lýst marg-
víslegum úr-
bótum sem
gerðar hafa
verið á
því sviði
dómsmála
1972, en dómsmálaumræðan
hófst fyrst fyrir alvöru i árs-
byrjun 1976. Það er árangur af
margra ára undirbúningsstarfi
sem hefur veriðaðkoma i ljósað
undaförnu, en ekki afrakstur
fljótfærnislegra og óttabland-
inna viðbragða eins og ýjað er
að.
Hér á eftir verður gerð grein
fyrir efni þeirra frumvarpa sem
áður er getið. Samhliða verður
svo skýrt frá framkvæmd
þeirra frumvarpa sem hafa orð-
ið að lögum.
Löggæzlan flyzt til
rikisins
Arið 1972 voru samþykkt á
Alþingi lög um lögreglumenn.
Með lögunum tók rikið við allri
löggæzlu i landinu. Aður höfðu
sveitarfélög kostað eigin lög-
reglu, en nú tók rikið við þeim
rekstri.
Þessi skipan tiðkast i flestum
nágrannalöndum okkar og þótti
hagkvæm af tveimur ástæðum:
Talið var óeðlilegt að lögreglu-
stjórar, yfirmenn lögreglu,
heyrðu alfarið undir rikið,
meðan lögreglumenn væru
launaðiraf sveitarfélögunum og
ætlunin var að gera löggæzluna i
landinu sveigjanlegri, þá án til-
lits til marka einstakra sveitar-
félaga. Segja má að rikið hafi
ekki notfært sér kosti þess að
hafa tekið við rekstri löggæzl-
unnar úr hendi sveitar-
félaganna. Enn miðast hún i of
rikum mæli við mörk sveitar-
félaga, til dæmis hér á höfuð-
borgarsvæðinu, en þessu þyrfti
að breyta.
A vegum dómsmálaráðuneyt-
isins er nú unnið að heildar-
endurskoðun á skipulagi lög-
gæzlu i landinu, meðal annars
meðþaðfyrir augum að breyta
löggæzluumdæmum. Jafnframt
þarf að athuga hvort ekki sé
unnt að gera löggæzluna hag-
kvæmari, en kostnaður við
þennan mikilvæga þátt rikis-
valdsins hefur vaxið hröðum
skrefum siðustu ár.
Viðreisnarstjórnin lagtM á árunum 19*4—1971 fram EITT frumvarp
á þingi sem fól I sér verulega breytingu á sviði dómstólaskipunar og
réttarfars. A árunum 1971—1978 hafa aftur á móti TÓLF slik frum-
vörp veriö lögö fram.
Hrafn á miðvikudegi
Eikarævintýri Geirs í Efraímskógi
Okkur rekur minni tii þess,
sem segir um Absalon i biblíu-
sögunum. Hann var á flótta i
Efraimskógi og fór óvarlega á
flóttanum. Hann reið múlasna
undir iim stórrar eikar, og þar
festist hann á hárinu. Múlasninn
hljóp sina leið, cn Absalon hékk
þar, sem hann var kominn.
Absalon hefur haft góðan hár-
vöxt eins og Birgir ísleifur og
Davið Oddsson. Um sjálfan Val-
föður, Geir Hallgrimsson, er
aftur á móti það að segja, að
hann er afarsnyrtilega klipptur,
og skiptir i vinstri vanga. Samt
hefur honum farið ekki óáþekkt
og Absalon.
Hann er næstum þvi kon-
ungssonur eins og Absalon, ,og
hann virðist vera á heldur
skipulagslitlu undanhaldi með
liösitt. Flokkur hans hefur borið
fram þá hugmynd að lama svo
byggðasjóð, að hann geti ekki
gegnt hlutverki sinu í þágu at-
vinnulif s og alþjóöar, og Sverrir
Hermannsson, sem finnur ann-
an vænginn klipptan af sjáifum
sér, hefur hefnt þess á Aust-
fjörðum, sem misgert er af
ráöinu mikla i Ueykjavik, með
þvi að snúasl til andstöðu við
efnahagsráöslafanirnar, sem
hann gaf sina hægri hönd i
vctur, og bráðabirgðalögin frá i
vor. Þannig er liðið komið á
tvist og bast.
Geir Hallgrimsson sat fjögur
ár á stóli forsætisráðherra án
þess að fyllast hinum helga
móði vegagerðarmannsins sem
gengi galvaskur i lið með þeim,
sem beittu sér fyrir átökum i
vegagerðarmálum, enda hafði
hann þungan fjármálaráðherra
i taumi, þar sem er Matthias
Mathiescn. Þess vegna kom
vegagerðaráætlunin sæla ekki
úr undirdjúpunum fyrr cn á
elleftu stundu, þegar Sjálf-
stæðisflokkurinn hafði fundiö
jörðina dúa undir fæti. Þess
vegna verður Geir Hallgrims-
son að skokka á múlasna sinum
gegn um dimma skóga. Kosn-
ingavegirnir hans og Pótemkin-
brautirnar hafa svo mikinn
skyld leika við grænu byltinguna
i Rcykjavik, að próséktin
gagnast ilia.
Og nú hefur hann Geir okkar
lent i þessu sama og Absalon,
sem við lærðum ung að þekkja.
í gær ber hann fram grafal-
varlega spurningu i Morgun-
blaöinu, nýjasta tillag sitt i
ko sningabaráttunni:
„Hvernig liði okkur, ef meira .
cn fimm þúsund vinnufærra
manna gengju hér atvinnulaus-
ir?”
Jafnvel Geir Hallgrfmsson
getur ekki oröa bundizt um
glapræöi viöreisnarstjórnarinn-
ar og minnir á hættuna, sem þvi
er samfara, ef viðreisnarflokk-
arnir fengju tækifæri til þess að
jarma sig saman.
Vissulega er þetta harla al-
varleg spurning. En það getur
hent, að hlátur setji að mönnum
andspænis hinni mestu alvöru.
Og hér vill svo til, að menn hafa
fengið að reyna, hvernig þeim
liður i miklu atvinnuleysi, og
það ekki alls fyrir löngu. Þcir
muna það mætavel i kaupstöð-
unum, þar sem fólk gekk slyppt
frá öllu sinu, þeir muna það á
Stór-Reykjavikursvæðinu, þar
sem heilar atvinnugreinar voru
lamaöar og þeir muna það
kannski allra bezt, er i örvænt-
ingusinni flúðu tilSviþjóðar eða
Astraliu.
Allt þetta gerðist undir
viöreisnarstjórn — á sjöunda
áratugnum, þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn og Alþýöuflokkurinn
réöu landi og þjóð. Allt þetta
gerðist þegar Geir var sjálfur
borgarstjóri i Reykjavik, og
iærifeður hans og meistarar
stunduðu lækningar sinar á
þjóöarmeinsemdunum meö hóf-
legu atvinnuleysi, eins konar
kreósóti keimliku þvi sem
maður nokkur trúði einu sinni,
að væri hin mikla heiisulind
manna og dýra.
Og svo vill til, að tölur um
þetta þarf ekki að sækja til
þeirra, sem grunaðir verða um
ama á Sjálfstæðisfiokknum. i
forustugrein i Morgunblaðinu,
sjálfri meginstoð og styttu
viðreisnarstjórnarinnar, var
hinn 8. marz 1978 borið vitni um
þetta, þótt liðan manna, sem
Geir Hallgrimsson spyr núum,
væri látin liggja milli hluta.
,,i lok janúarmánaðar 1969
varð atvinnuleysið mest en þá
voru 5500 manns atvinnulaus-
ir”, segir þar.
Geii' Hallgrímsson hefði átt að
nefna ofurlitið hærri tölu, ef
hann hefði viljað vera nákvæm-
ur i upprifjun sinni á viðreisnar-
afrekunum. En það má ekki
gera of miklar kröfur til manns
á tvisýnu fcrðalagi um myrka
sligu. En áminningin er söm
samt sem áður. Þessu mættum
við búast við á ný, ef gömlu
viðreisnarflokkarnir, Sjálf-
stæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn, fengju bolmagn til
þe ss að stjórna landinu á ný.
Þetta er það, sem alvöru-
þrungin spurning Geirs
Hallgrimssonar um hug fólks til
atvinnuleysis, minnir okkur á,
framar öllu öðru. Hann hangir
þarna á hárinu i eikinni, alþjóð
til viðvörunar.
Eikarævintýri Absalons end-
aði á þá lund, að þrjú spjót voru
rekin i gegnum hann. Svoleiðis
grimmdarverk vinna islend-
ingar ekki. Það er alveg nóg, að
fólk sé fastheldið á atkvæðin við
Sjálfstæðisflokkinn og Alþýðu-
flokkinn ef þvi stendur stuggur
af nýrri viðreisnarstjórn sem
hefur gömlu atvinnuleysis-
uppskriftina i kokkabókum sín-
um. Hrafn.