Tíminn - 31.12.1978, Blaðsíða 1

Sunnudagur 31, desember 1978
Hvitabjöminn er eins konar tákn
hins dulúðuga heims villtra dýra
á norðurhjara. Höfundur þessar-
ar greinar, Thor Larsen, hefur ef
tíl vill átt nánari samskipti við
þessi merkilegu dýr en nokkur
annar og i bók hans The World of
the Polar Bear er margar merkar
upplýsingar að finna um háttu
þeirra. Þessi grein er i tveim
hlutum, sem báðir birtast hér og
er fyrst rætt um þjóðsögur og
munnmæli tengd isbjömum, en i
siðari hlutanum er sagt frá nú-
tima leiðangri,sem farinn var til
athugana á þeim.
Allt frá þvl er menn fyrst tóku
aö feröast um noifturslóöir,
hefur hvltabjörninn veriö eftir-
sótt bráö og þá fyrst og fremst
vegna hins fagra og þykka felds
sins. A timum vlkinga voru
bjarnarskinn talin konungsger-
semi. Þá þóttu þau og einstakir
gripir á miööldum. Asamt meö
rostungstönnum, grænlenskum
fálkum og skinnum ýmissa dýra
voru bjarnarskinnin talin verö-
mætasta Utflutningsvara af-
komenda Eiriks hins rauöa.
Ariö 1274 ritaöi arabiski höf-
undurinn Ibn Said um Grænland
á þessa leiö:
,,Þar fyrir vestan (vestan
Danmerkur) er eyja hinna hvltu
fálka... og þar eru fálkar veiddir
handa soldáninum I Egypta-
landi sem greiöir 1000 denara
fyrir hvern þessara gersemis-
fugla..og hér hitta menn hvltu
birnina fyrir. Skinn þeirra er af-
ar mjúkt og flytja menn þaö til
Egyptalands til gjafa...”
Meira aö segja I Noregi töldu
menn bjarnarskinnin afar
fáséna metgripi. Troel Lund
ritaöi: ,,..þaö varliáttur manna
aö senda erkibiskupinum I
Þrándheimi Isbjarnarskinn sem
þakkargjöf. Þvl voru bjarnar-
skinn frammi fyrir ölturum 1
öllum helstudómkirkjum svo aö
klerkum yröi ekki kalt á fótum
þegar þeir syngju messur á
köldum morgnum.”
Lifandi bjarndýr voru talin
óvenjulegar gersemar og þau
voru geymd konungum og
keisurum. 1 ýmsum fornsögum
er sagt frá þvi er birnir voru
fluttir til konunga og gefnir
þeim eöa seldir.
A fyrri tímum og enn I dag
hefur þaö veriö taliö hámark
allra afreka i veiöimennsku á
Grænlandi aö fella björn.
Sagt er aö Eiríkur rauöi hafi
lent I stælu viö einn vin sinn,
vegna þess aö hann bar
öfundarhug til hans, vegna
þeirrar sögu aö maöurinn heföi
fellt björn. Um 1060 kom Is-
lendingur, Auöunn hinn vest-
firski.til Grænlands og gaf al-
eigu slna fyrir lifandi bjarndýr
sem hann haföi meö sér til þess
aö gefa Sveini Danakonungi.
Launaöi konungur Auöuni rlku-
lega.
A miööldum munu birnirnir
hafa veriö sóttir meö spjótum
llkt og tltt var viö veiöar á
skógarbjörnum eöa tigrisdýrum
og ijónum i öörum heimshlut-
um. Eskimóar höföu til siös aö
nota hunda viö bjarnarveiöarn-
ar. Kæmi björn i sjónmál eöa
sæjust ný spor eftir björn.var
hundunum sleppt lausum og
væru þeir vel þjálfaöir var þess
ekki langt aö bíöa aö þeir um-
kringdu bangsa Viö sllkar aö-
stæöur var björninn neyddur til
þess aö slást viö hundana meö
voldugum hrömmunum og
reyndi hann aö koma á þá höggi
eöa klóra í þá. Meöan björninn
átti fullt i fangi meö hundana sá
veiöimaöurinn sér færi á aö
laumast nærri honum meö spjót
sitt eöa lensu og stinga dýriö til
dauöa.
Isbirnirnir eru ótrúlega viö-
bragösskjót og sterk dýr og
veiöar sem þessar gátu veriö
hættulegar, þvl veiöimaöurinn
átti fárra kosta völ.dytti birnin-
um skyndilega I hug aö hlaupa á
hann. Thule-Eskimóar á Græn-
landi halda þvl fram aö Isbirnir
geti aöeins slegiö meö vinstri
hramminum. Af þeim sökum sé
hættuminna fyrir veiöimanninn
aö nálgast dýriö frá vinstri.
Eskimóar segja þvl aö myndin á
skjaldarmerki Konunglegu
Grænlandsverslunarinnar sé
ekki rétt, þar sem björninn á
merkinu hafi rétt fram hægri
hramminn eins og til þess aö
greiöa högg meö honum.
Enn þann dag I dag nota Eski-
móarnir hunda viö bjarnar-
veiöar, en i staöspjóta og lensu
hafa þeir tekiö upp byssur. En
þótt veiöiaöferöirnar hafl tekiö
breytingum og þjóöllf og menn-
ing meöal Eskimóa hafi breytst.
er þaö enn álitin karlmannleg
dáö aö vinna hvitabjörn. Fram
á siöustu tima þótti ungur
maöur ekki tækur sem tengda-
sonur mikils veiöimanns nema
hann heföi fellt björn. Bjarnar-
stúnnin eru enn notuö 1 buxur
hjá eskimóum og til geröar
fleiri hluta,en mikiö af skinnum
er þó selt loöskinnakaupmönn-
um ogferöamönnum. Eskimóar
segja aö engin gerviefni nálgist
bjarnarskinnin, þegar búa skal
til sterk.hlý og endingargóö
klæöi fyrir heimskautaferöalög
og veiöar á þeim slóöum.
Isbjörninn skipar sérstakan
sess 1 þjóötrú og menningu
Eskimóa. Ýmiss konar álög
voru honum tengd eins og eftir-
farandi dæmi sýna:
Eskimói segir svo frá: „Is-
björninn er hættuleg skepna.en
viö þurfum á honum aö halda.
Viö veröum aö elta hann og vei-
ða en viö veröum jafnframt aö
hafa gæturá.aö sál bjarnarins
snúi ekki til baka og vinni okkur
grand. Birnirnir heyra allt og
vita allt sem maðurinn er aö
tala um. Þegar bjarnarbani
kemur heim til sln veröur hann
að fara meö bjarnarskinniö inn I
hús sitt og setja þaö I skrlnuna,
þar sem fóöur hundanna er
geymt.
Séum karldýraö ræöa.veröur
aö hengja upp streng yfir trýn-
inu á birninum og i strengnum
skal hanga skutull sem á er
festur spikbiti, kjötstykki og
skinnpjatla. Þetta er ætlaö sál
bjarnarins. Leöriö er ætlað
birninum I skó,þvl hann gengur
mikiö. Sé um kvendýr aö ræöa
þarf aðeins kjötbiti og leppur af
selskinni aö hanga yfir bjarnar-
hamnum.
Þessiumbúnaöur þarf aö vera
1 fimm daga aö minnsta kosti.
öllum beþium bjarnarins skal
haldiö til haga, eftir aö honum
hefur veriö sundraö og kjötiö ét-
iö og beinin ásamt hauskúpunni
skulu sett á einn staö I glugga-
kistu. Liti hauskúpan inn I hús-
iö. AUt er þetta 1 þeim tilgangi
gert aö björninn rati til heim-
kynna sinna. Björninn skal fá
áhöld ogbúnaö likt og menn,þvi
birnir geta iöulega breytt sér I
mannsliki.”
Þvi var oft haldið fram aö
birnir kæmu til manna vegna
þess aö þeir vildu heimta gjafir
af veiöimönnum. Eftir aö meö
björninn hafi verið fariö eins og
aö ofan er lýst.trúöu menn aö
hann mundi koma meö gjafirn-
ar meö sér, þegar hann heföi
fæöst aö nýju I nýjum feldi og
nýju holdi. Sumir sögöu aö þeg-
ar beinagrind og haus og bein af
birninum heföu þannig veriö I
húsinu I fimm daga og hann
hlotiö gjafir, skyldi sjóöa haus-
kúpuna og fleygja henni á sjó.
Aöeins þegar svo væri um búiö
mundi björninn rata heimleiöis.
Þegar sjaldséöar skepnur
eins og náhveli, rostungar og
hvitabirnir veiddust, skyldi
faöir nudda höfuö sonar meö