Fréttablaðið - 22.12.2006, Blaðsíða 38

ÍFréttablaðinu, hinn 1. desem-ber sl., fer Hannes Hólmsteinn
Gissurarson mikinn yfir ráð-
stefnu sem haldin var í Háskóla
Íslands hinn 11. nóvember um
tímabil Mao Zedong í Kína. Hann-
es spyr, augljóslega hneykslaður,
„hvað hefði verið sagt, ef svipuð
ráðstefna hefði verið haldin um
Adolf Hitler?“. Í því sambandi
vísar hann til Heimsmetabókar
Guinness og nýlega útkominnar
ævisögu Maos eftir Jung Chang
og Jon Halliday, en samkvæmt
þessum heimildum er Mao heims-
meistari í fjöldamorðum.
Málflutningur Hannesar ein-
kennist því miður af fáfræði og
þröngsýni og er því rétt að upp-
lýsa hann um nokkur grundvall-
aratriði sem ráðstefnunni tengj-
ast.
Fyrst ber að nefna að Hannes
vísar ranglega til skipuleggjenda
ráðstefnunnar. Þeir nefnast ekki
„vinir Kínverska alþýðulýðveld-
isins“ heldur Kínversk-íslenska
menningarfélagið og stóð félagið
að ráðstefnunni í samvinnu við
Asíuver Íslands sem er miðstöð
asískra fræða við Háskólann á
Akureyri og Háskóla Íslands.
Fyrirlesarar hennar voru sér-
fræðingar um málefni Kína sem
komu frá virtum evrópskum og
bandarískum menntastofnunum.
Í öðru lagi er augljóst að
Hannes hefur látið hjá liggja að
kynna sér efni ráðstefnunnar.
Allt sem hann segir um hana
tekur hann beint og orðrétt upp
af bloggsíðu Guðmundar Magn-
ússonar sagnfræðings (sem aug-
ljóslega hefur ekki kynnt sér
hana heldur). Hannes veit því
augljóslega ekki að ráðstefnan
fjallaði um tímabil Mao Zedong í
Kína, þ.e. frá stofnun Alþýðulýð-
veldisins árið 1949 til dauða
Maos árið 1976. Þetta kom skýrt
fram í öllum auglýsingum og
kynningum á ráðstefnunni. Hún
er þar með innlegg í þá miklu
umræðu sem á undanförnum
árum hefur farið fram um þetta
afdrifaríka tímabil í sögu Kína
og þátt Maos í því. Það er hrein-
lega rangt hjá Hannesi að áhugi
á atburðum þessa tímabils sé lít-
ill. Mikill fjöldi ráðstefna, erinda
og greinar- og bókaskrifa um þá,
jafnt á Vesturlöndum sem í Asíu,
sýnir að áhuginn er verulegur og
fer einmitt vaxandi.
Hafa „svipaðar“ ráðstefnur
um Adolf Hitler ekki verið haldn-
ar á akademískum vettvangi?
Hefur tímabilið 1933-45, þ.e.
stjórnartíð Hitlers og nasismans,
ekki einmitt verið á meðal tíð-
ræddari viðfangsefna nútíma
sagnfræði? Það væri þá fyrst
ástæða til að láta í sér heyra ef
ekki mætti halda slíkar ráðstefn-
ur.
Í þriðja lagi ber að athuga að
þótt ævisaga Maos eftir Jung
Chang og Jon Halliday sé á
margan hátt merkilegt rit, eink-
um vegna hinnar miklu heimilda-
vinnu sem henni liggur að baki,
er hún langt frá því að teljast
áreiðanlegasta heimildin um
Mao. Fræðimenn eru langflestir
á einu máli um það að ritið sé svo
hlutdrægt í efnistökum sínum að
varast beri að taka of mikið mark
á því. Höfundar keppast með hálf
kjánalegum hætti við að innræta
Mao einhvers konar „illt eðli“ og
sýna fram á að allt frá barnæsku
hafi útsmogin sjálfhverf mark-
mið búið að baki hverri einustu
athöfn hans. Úr verður mann-
skrímsli sem samræmist illa
þeirri staðreynd að Mao naut í
raun vinsælda og virðingar á
meðal fjölmargra náinna sam-
starfsmanna um langt skeið. Nú
þegar jafnvel Hitler er leyft að
tjá mannlega eiginleika (t.d. í
nýlegri þýskri kvikmynd um
hann og í nýlegum niðurstöðum
varalesturs á gömlum þöglum
upptökum frá stjórnartíð hans)
er hér ríghaldið í barnalega „ljó-
takallsímynd“ af Mao. Hvernig á
slík ofureinfölduð einvíddar-
mynd að gera okkur kleift að öðl-
ast skilning á þessum marg-
brotna persónuleika og hinu
flókna hlutverki sem hann lék í
stofnun og framvindu Kína á 20.
öld? Það er heldur betur miðalda-
bragur á því að rekja örlög kín-
versku þjóðarinnar á öldinni til
þess eins að Mao hafi verið hald-
inn illum anda.
Þekking á stjórnartíð Mao og
á manninum sjálfum er einmitt
einn lykillinn að skilningi á þróun
Kína á nýliðinni öld og umbylt-
ingu yfir í gjörbreytt samfélags-
og hagkerfi. Og það hlýtur að
vera hlutverk fræðafólks að
kynna sér þetta tímabil með
opnum en gagnrýnum huga.
Þegar Hannes vitnar til orða
Arnþórs Helgasonar eru þau því
algerlega rifin úr samhengi. Arn-
þór segir hlutlæga umræðu nauð-
synlega og á að sjálfsögðu við að
fordómar mega einmitt ekki loka
á gagnrýna umræðu – ráðstefnu
sem þessa ber að halda óháð því
hvaða persónulega eða pólitíska
álit við kunnum að hafa á Mao
Zedong, kommúnisma eða Kína
yfirhöfuð.
Og í fjórða lagi fór ráðstefnan
að sjálfsögðu ekki varhluta af
gagnrýninni umræðu frekar en
lagt var upp með. Einn af aðal-
fyrirlesurum ráðstefnunnar var
Michael Schoenhals, dósent í kín-
verskum fræðum við Háskólann
í Lundi, og einn af óvægustu
gagnrýnendum kínversku menn-
ingarbyltingarinnar og, á stund-
um, kínverskra stjórnvalda.
Hinir erlendu fyrirlesararnir,
ekki síst hinn heimsþekkti
Richard Baum frá Ríkisháskóla
Kaliforníu í Los Angeles, hafa
sömuleiðis allir látið til sín taka í
gagnrýninni umfjöllun um Kín-
verska alþýðulýðveldið. En sam-
tímis hafa þeir einnig fagnað
þeim framförum sem þar hafa
átt sér stað á undanförnum ald-
arfjórðungi.
Í fimmta lagi er það einmitt til
marks um þessar framfarir að
kínverska sendiráðið stóð fyrir
lokahófi ráðstefnunnar. „Veislu-
glaumurinn“ þar kæfði engar
gagnrýnisraddir. Því er öðru
nær. Kínverska sendiráðið fagn-
aði fræðilegri umræðu um þetta
tímabil og lét sérfræðingunum
einum eftir að deila rannsóknum
sínum hver með öðrum og með
ráðstefnugestum. Hannes kvart-
ar yfir því að miðað við umfjöll-
un um nasisma Þriðja ríkisins
hafi „ekkert sambærilegt upp-
gjör ... farið fram um kommún-
isma“. Um leið hneykslast hann
yfir því að þessi ráðstefna – sem
var einmitt hógvært framlag til
slíks uppgjörs – sé haldin. Þetta
er merkileg mótsögn.
Loks ber að nefna að á Íslandi
hefur lengi skort fræðilega
umræðu um málefni og samfélög
Asíu, bæði vegna þess að hér á
landi eru fáir sérfræðingar á
þeim sviðum en einnig vegna
þess að fordómar á borð við þá
sem Hannes tjáir í grein sinni
stuðla að því að útiloka slíka
umræðu. Á tíma hnattvæðingar
og aukinna alþjóðasamskipta
verður varla of mikið gert úr
gildi þess að Íslendingar auki
skilning sinn á álfunni, söguleg-
um og menningarlegum forsend-
um hennar og samfélagsháttum.
Með alþjóðlegri ráðstefnu um
tímabil Mao Zedong í Kína tóku
Kínversk-íslenska menningarfé-
lagið og Asíuver Íslands fyrsta
skrefið í þá átt að breyta þessu.
Fleiri skref eru í vændum, enda
sýna m.a. skrif Hannesar Hólm-
steins Gissurarsonar að ekki er
vanþörf á.
Höfundur er forstöðumaður
Asíuvers Íslands og lektor við
Háskólann á Akureyri.
Fordómar hugmyndafræðinga
og skilningsleit fræðimanna
Nú eru alveg að koma jól. Þá fara flestir á taugum, rjúka
út í búðir til að kaupa auglýsing-
arvörur á uppsprengdu verði af
hálf biluðum fyrirtækjum. Allir
hamast við að skreyta meira en
Jón í næsta húsi og baka betri
smákökur en Jóna frænka.
Bilunin og æsingurinn í kring-
um jólin er orðinn svo mikill að
allir eru löngu búnir að gleyma
því hvað jólin snúast um þegar
þau loksins koma. Loksins koma?
Það er bara hjá börnunum sem
jólin „loksins“ koma. Þau bíða
spennt eftir jólunum, njóta hvers
augnabliks af spennunni og
hlakka þessi ósköp til. Þau leika
sér í snjónum, syngja jólalög,
dást að skreytingunum og borða
kökurnar.
Á meðan börnin njóta jólanna
dragnast foreldrarnir um með
hálftómt veskið, hausverk,
áhyggjur og við það að fá hjarta-
slag. Foreldrarnir eiga ósköp erf-
itt með að njóta jólanna. Þegar
þeir horfa á snjóinn sjá þeir fram
á að þurfa að þurrka blaut föt,
sitja fastir í snjóskafli tímunum
saman eða að þurfa að hita kakó
handa 100 manns. Við lifum á
tímum þar sem allt geysist áfram
á fleygiferð, stoppar aldrei og
fylgir þess vegna straumnum
umhugsunarlaust og gerilsneitt
alls tilgangs. Fólk fer á taugum
þegar minnst er á frí, jól, afmæli,
hátíðir og ekki síst gleði. Flestir
hlakka bara til þess að leggjast
upp í rúm og fara að sofa.
Ef við myndum öll stoppa og
hugsa okkur um væri þá sam-
róma niðurstaða þjóðarinnar að
það er bara alger vitleysa að gera
það sem fólk fyrir 50 árum hlakk-
aði til að gera að einhverju til að
kvíða fyrir? Það er bara spurn-
ing.
Höfundur er grunnskólanemi.
Meiri snjó, meiri snjó, meiri snjó
Opið í dag: 10:00-22:00
á morgun 10:00-20:00