Ísafold - 16.12.1916, Qupperneq 2

2
I S A F OL D
stúlku af góðum ættum. Hún er
16 ára að aldri. Hefir hann meðal
annara athugað heilsu hennar
vandlega og hvort fyrirbrigðin
virðist spilla henni, Segir hann
stúlkuna stálhrausta og að hún
»dafni beinlínis vel á fyrirbrigð-
unura«. Það eru sérstaklega
hreyfingar á hlutum og fiutningar,
sem gerast kting um hana, mjög
líkt sumu því, sem gerðist kring
um Indriða Indriðason. — Dr.
Crawford þykir hafa gengið svo
vel frá að sanna það vísindalega,
að þau fyrirbrigði gerist (og
hvernig þau gerist), að svo langt
hafi enginn komist, nema Sir
William Crookes forðum, þá er
hann var að rannsaka mann-
gervingafyrirbrigðin, sem gerðust
hjá ungfrú Cook (1872—74).
Þar sem nefnd eru höggin í
Eochester, þá er með því átt við
það, er gerðist 1848 kringum tvær
ungar stúlkur (Fox-systurnar, önn
ur 9, hin 12 ára) í þorpinu
Hydesville og síðar í bænum
Eochester í Ameríku. Þau fyr-
irbrigði urðu upphaf allra hinna
nýju rannsókna, því að það voru
telpumar, sem fyrst byrjuðu á
því að tala við hið óskiljanlega
afl, svo sem stæði það í sam-
bandi við skynsemi gædda veru.
»Hann bæði sér og heyrir% sagði
litla stúlkan, er hún hafði gert
eínar fyrstu einföldu tilraunir.
Frosklœrin. Ýmsir kannast við
Galvani (f. 1737, d. 1798). Kona
hans tók eitt sinn eftir því (árið
1786), að frosklæri, sem hún var
að matreiða, kiptist til, þegar
neistar hrukku frá rafmagnsvél,
sem hjá stóð. Út af því kom
Galvani til hugar tilraun þessi,
sem fræg er orðin:
Hann hengdi frosklæri í kopar-
krókum upp í járngrindum í þak-
brúninni á húsi sínu. Ætlaði hann
að athuga áhrif eldingar og loft-
rafmagns á vöðvana í þeim. Þá
tók hann eftir því, að í hvert
skifti, sem vindurinn feykti lær-
inu upp að járninu, kom sam-
dráttarkippur í þau.
Þessi athugun varð fyrirrennari
margvíslegra athugana á eðli og
háttum rafmagnsins og beindi raf-
magnsfræðinni inn á nýjar og
óþektar brautir.
Þess þarf naumast að geta, að
fyrst í stað sættu athuganir Gal-
vani feikna-mótmælum og menn
gerðu mikið skop aðþonum, eink-
um ófróðir menn og — hleypi-
dómafullir vísindagarpar. Þeir
kölluðu hann »dansmeistara frosk-
anna«. En hann sat við sinn
keip og mælti: »Samt veit eg,
að eg hefi uppgötvað eitt mesta
aflið í náttúrunni«.
Út af grein Sir Arthurs Conan
Doyle létu tveir helztu sálarrann-
8Óknarmennirnir, úr flokki vís-
indamanna, uppi skoðanir sínar
um »spiritismann og trúarbrögð
in« í næsta númeri tímaritsins.
Annar þeirra er Sir Oliver
Lodge, háskólarektor í Birming-
ham. Hann telur Conan Doyle
gera aðdáanlega grein fyrir sam-
bandinu milli þeirrar reynslu-
þekkingar, sem sálarrannsóknirn-
ar á vorum dögum séu að fiytja
oss, og kenningar trúarbragðanna.
Segir örðugt muni verða að taka
betur saman í stuttu máli það, sem
sameiginlegt sé með þeim og
ólíkt, en þar sé gert.
Hann bendir á það, að tvær
skoðanir séu alment ríkjandi i
þessu efni. Sumir haldi þvi fram,
að »ódauðleikinn« verði aldrei
sannaður og að þekkingin, sem
fæst fyrir rannsókn dularfullra
fyrirbrigða, geti ekki komið í
stað trúarbragðanna né jafnvel
ekki stutt þau að neinu leyti.
Aðrir lendi út í mótsettar öfg-
ar; þeir vilji varpa fyrir borð
allri erfikenning trúarbragðanna,
vísa kristindóminum á bug og
láta sálarlífs-fræðin nýju koma í
stað trúarbragðanna.
Hvorugri þeirri skoðun á mál-
inu geti hann fylgt. Hin siðar-
nefnda sé fráleit. Og ef nokkurt
af spíritistisku félögunum taki þá
stefnu, óski hann að lýsa yfir þvi,
að hann sé gersamlega andvígur
slíku, og telji þeim skjátlast
mikillega, er slíkt geri. Hann
vilji jafnvel álíta slikt sjálfbirg-
ingslegt og óhyggilegt.
Hann bendir á hinn rétta meðal-
veg: Hin nýja reynsluþekking
muni styrkja undirstöður trúar-
bragðanna og muni leiða þá menn
aftur inn í flokk trúmannanna,
er ella mundu hafa orðið van-
trúarmenn eða voru þegar orðn-
ir það. En hitt sé misskilningur,
að hans dómi, að líta á hina nýju
reynslu svo sem væri hún trúar-
brögð. Og hann lýkur máli sínu
á þessa leið:
»Þó að eg samsinni ekki hverju
orði í hinni gætnu og ljósu grein
Sir Conan Doyle's. um samband-
ið milli hinnar nýju fræðslu og
trúarbragðanna — því að það eru
eín eða tvær málsgreinar í henni,
sem eg mundi orða öðru vísi —,
þá vona eg, að hún komi miklu
góðu til leiðar.«
Hinn sálarrannsóknamaðurinn,
sem lét til sín heyra út af
greininni, er Sir William F.
Barrett, fyrrum prófessor í eðl-
isfræði við Dýflinnar-háskóla. —
Hann gleðst yfir að fá tækifæri
til að þakka Sir Arthur Conan
Doyle fyrir »hina djarflegu og
tímabæru grein« hans. Hann
kveðst vera á sama máli ura það,
»að sannanirnar fyrir þvi, að unt
sé að komast í samband við fram-
liðna menn og að þeir séu þeir,
er þeir segjast vera, hafi vaxið
svo eftirtakanlega, að vér neyð-
umst til að fallast á annað af
tvennu: annaðhvort sé þetta sönn
og mikilvæg opinberun um, að
menn lifi út yfir líkamsdauðann,
eða að brjálsemi-faraldur hafi
gripið mikinn fjölda karla og
kvenna, er að öðru leyti séu al-
heilbrigð«.
»VÍ8sulega er það merkilegt og
áhrifamikið*, segir hann, »að
maður, sem eigi að eins hefir tek-
ið hátt læknispróf og er því
kunnugur bæði sjúkdómum sálar
og líkama, heldur og frábærlega
glöggur og þaulæfður að athuga,
og. heimsfrægur fyrir þekking
sína á öllum aðferðum til að
koma því upp, sem reynt er að
leyna, skuli hafa komist að slíkri
niður8töðu«.
Út af efa sumra um það, hvort
leyfilegt sé að rannsaka þessi
efni, bendir Sir William F. Barr-
ett á það, að þvi vandamáli hafi

Ásg. 6. Gunnlaugsson & Co.
Austurstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innritatnaði.
Regnkápur — Sjóföt — Ferðaföt.
Prjónavörur.
Netjagarn — Línur — Öngla — Manilla.
Smurningsoliu.
Vandaðar vörur. Sanngjarnt verð.
Pöntunum utan af landi svarað um hæl.
einn af andstæðingum spíritism-
ans (prófessor Karl Pearson) svar-
að með einni setningu: »Hvar
8em nokkur minsti möguleiki er
á því fyrir mannshugann að afla
sér þekkingar, þar er réttmætt
verkefni fyrir vísindin*.
En hann telur engan veginn
alla færa um að fást við slíkar
rannsóknir. Til þess þurfi þekk-
ing, gætni og nákvæmayfirvegun.
Þvi hinu sama höfum vér ætíð
haldið fram, er fengist höfum við
þessar rannsóknir hér heima. Vér
höfum ráðið frá því, að fólk væri
að fást við að gera tilraunir,
nema það kynti sér málið fyrst
rækilega og fengi að sjá, hvern-
ig tilraunum er hagað hjá þeim,
er aflað hafa sér þekkingar raeð
langvinnri reynslu.
Hins vegar telur hann eðlilegt,
að Borgbitnir menn leitist við að
ná sambandi við ástvini sína, en
þá ríði á að vera ekki of trú-
gjarn og taka ekki gagnrýnilaust
öllu, sem segi sig að vera skeyti
frá þeim, sem farnir eru af þess-
ari jörð. Miðilsgáfan sé, eins og
Conan Doyle segi, »heilagur hæfi-
leiki«, en stundnm sé farið illa
með hann. Sálarrannsóknafélag-
ið hafi átt mikinn þátt í því, að
sannfæra menn um, að ýmislegt
af því, sem komi fram hjá heið-
virðum og sönnum miðlum og
talið sé þar stafa frá öðrum heimi,
sé alls ekki þaðan, heldur megi
eigna það fjarhrifum, skygni eða
undirvitund miðilsins. Hitt sé
jafnóvísindalegt, að halda þvii
fram, að öll fyrirbrigðin verði
skýrð með þeim hætti.
Hann neitar því og, að spíri^
ti8minn sé eða geti verið trú
(religion). En sannanir spíritism-
ans svifti burt tálmunum fyrir
trúnni á eilíft líf og kollvarpi
hinni óskynsamlegu kreddu efn-
ishyggjunnar. Sálarrannsóknirn-
ar verði til að styrkja undirstöð-
ur trúarbragðanna, en geti ekki
komið í þeirra stað.
Enn fremur hefir eitt af skáld-
um Breta, H. B. Marriotí Watson
lagt orð í belg. Hann lýsir ytir
fögnuði sínum út af þviV að Sir
A. Conan Doyle skuli nú að lok-
um hafa látið uppi saunfæring
sína um þetta mál, »með sínum
skörpu vit8munum og eftir sína*
löngu reynslu«. Hann lýsir þvf
með átakanlegum orðtfm, hve
örðugt honum hafi sjálfum veitt
að sannfærast. Af því að málið'
sé svo afar-mikilvægt, hafi hann
kráfiht miklu rammari sannana
um það en nokkuð annað mál.
Og hann kveðst ekki hafa sann--
færst, fyr en sannanir, sem hann
hafi fengið fyrir framhaldi lífs-
ins eftir dauðann og sambandr
við framliðna menn, hafi verið*
orðnar svo öflugar, að ekki hafi
mun fallegri, bvo ódýr, að hún hefði
koinist löngu á undan Kirkjublaöinu
>inn á hvert einasta heimili«. og höf.
ejálfum til enn meiri aóma.
En — það er komið sem komiö er
og er ilt til aö vita; þarna var sem
sé tsekifserið fyrir höf. að komast með
alt sitt bezta inn í hverja einustu stofu
f landinu, nema ef vera skyldi í bið-
stofuna i bankanum, Landsbankanum.
E f n i ð í ljóðmselum H. H. er mjög
margbrotið; gaman, heimapeki, vín,
etjórnmál, áatir, háð og náttúrulýs-
ingar, sorgir og settjarðaráet — og svo
langtum, langtum fleira. Hér fá menn,
sem menn segja, sína ögnina af hverju
og meira en það. Lesandinn verður
ekki var við að höf. só nein sérstök
tegund yrkisefna öðrum kærari; það
er því erfitt að marka honum nokk-
urn sérstakan bás, enda aigerður ó-
þarfi. Hann er, og hefir ekki orðið
það með þessu tunglinu, bæði góð-
skáld og þjóðskáld og margviðurkend-
ur og að eg held, frekar um of en
van.
Á einum stað hefir þó gleymst að
viðurkenna skáldið og það er á al-
þingi; þar hefir nú verið útbytt verð-
launum ár eftir ár í Pétur og Pál,
sumir þeirra hreinir bögubósar, en
þessi höfundur, H. H. og Einar Bene-
diktsson ekkl nefndir á nafn. Þessu
fyrirkomuiagi þarf að breyta. Viður-
kendir listamenn eiga ekki að þurfa
að s æ k j a um verðlaun eins og væru
þau eittbvert náðarbrauð; hið opin-
bera á að s e n d a þau tii réttra hlut-
aðeigenda; en svonefudir »skálda-
s t y r k i r« að leggjast niður.
En svo vikið sé aftur að e f n i n u
l ljóðmælum H. H., kemur það stund-
um fyrir hjá höf. að yrkisefnin eru
svo að segja ósöngbær; ljóðsins form
á þar ekki við. Eg á hór við kvæði
svo sem: Þorsklof, Úr bréfi, Vöggu-
vísur og enda fieiri; þetta eru i raun-
inni ofur hóglegar hugleiðingar um
stjórnmálaástandið í landinu, væru dá-
góðir »leiðarar« í Lögréttu t. d. — En
þetta er ekki skáldskapur, Kolbeinn —
Yfirleitt eru kvæðin, sem höf. nefnir
eggjanakvæði og ádeilur lítilsvirði sem
skáldskapur og er það von. Til pess
að fleyta þessari stjórnmálaskynsemi
upp í skáldskap, þarf miklu sterkari
undirstraum tilfinninga en hór sjást
merki til. En kafli þessi er til allrar
guðs lukku stuttur — en rúmar þó
kvæðið um Geysi; það er vel gert og
sumt í því ljómandi, en hart er það
aðgöngu að heyra Geysi, demantinn i
ÍBlenzkri náttúru, aðallega l/st • sem
»máttlausu, sífrandi soðvatni«. Geysir,
gosið, »sem verður til og deyr um leið«,
bíður enn eftir elskhuga sínum.
M á 1 i ð, stíll og form á ljóðmælum
H. H. er yfirleitt mjög gott, sumstað-
ar framúrskarandi, og sömuleiðis r í m-
i ð. Þó hit.tast tannbrjótar á stöku stað,
ljóðlfnur, sem eru mjög örðugar í upp-
lestri. Og ekki kann eg við að segja
um Jón Sigurðsson, að hann hafi verið
»fornri boriun A.rnar slóð«
þótt hann fæddist í Arnarfirðinum;
auk þess er orðaröðin óheppileg,
að minsta kosti. í kvæðinu Ástarjátn-
ing segir:
»en renni svo sól að jeg sjái þig ei,
þráir sála mín dauðans beð«.
Þetta er raunalegt að sjá í ljóðabók
eftir H. H. og mætti fleira tíua til
þvílíkt og þaðan af verra; en lúsaleit
á ekki við í jafngóðu reifi og hér er
um að ræða og þelgóðu, svo hér skal
staðar numið. Það er einkennilegt fyrir
form þessa höf. að í kvæði, sem svo að
segja er ágætt að öllum frágangi, kem-
ur kanske alt í éinu, eins og tjandinn
úr sauðarleggnum ein, kanske ein ein-
asta ljóðlína svo auðnuleysisleg, að þaó
er eins og höf. hafi alt f einu gleymt
sundtökunum — alveg.
Eg gat þess að m á 1 i ð væri gott;
það er það, en, hverjir kendu Leifi
hepna að ganga áþrúgum þeg-
ar hann var f Yínlandi? í kvæðinu
Eiríkur rauði segist höf. gjam-
an hafa viljað vera með — og þ&ð
hefðu vfst fleiri viljað —
»Þá Leifur hepni lenti i vfnið
og lcerði á þrúgu« . . .
Þá er það málleysa að segja
»Dimt er oft í döprum bæjargöngum«
en hitt er rétt, að oft er dapurlegt <
dimmum bæjargöngum — og nú er
eg hættur.
Höf. skiftir bókinni í nokkra kafla
eftir efni. Heitir sá fyrsti
Ættjarðarkvæðl.
Þar eru A 1 d a m ó t a 1 j óðin, Vor-
vísurnar 1911 og fleiri ágætis-
kvæði. Elns og allir vita, er búið að
yrkja heila hestburði af ættjarðarkvæð-
um á íslenzka tungu; það þarf þvf eng-
inu meðal maður að ætla sér að bæta
sig á þeim. En hór eru þau komin
enn á n/, í eudurn/ung lffdaganna og
standa á sfnum eigin fótum. Hór er
ekki þessi blákaldi landsuppdráttur,
þ e s s i Ijöll og þ e s s a r ár o. s. frv.,
heldur ijóð, 1/rik, borin uppi af eld-
fjöri og fram af list. Þá koma
Eftirmæli og minningarljóð,
Skarphóðinn í brennunni,
Systurlát og í sárum II á bls.
61. Það ber vitni um marghæfi, að
sami skuli höfundurinn að fyrsta og
Síðasta kvæðinu, er hór var nefnt.
Þetta eru í sannleika fögur ljóð, sem
alllr vildu ort hafa, eins og Lilju. Þá
er myndin f kvæðisbroti bls. 63
mikil og ágæt, að »sólkerfin sindrist
sem neistar frá steðja« drottins. Þetta
kvæði synir enn eina hlið á tilfinninga-r
lffi þessa höf. — Það er brennandi trú
á annað og eilíft lff sá’.na í samvistum
eftir dauða lfkamans. B/st eg við að
mörgum, sem ekki trúa á þetta, þótt
þelm hinsvegar þætti gleðiefni e f s v o
v æ r i, gangi illa að geta sór til hvað
höf. meinar með sumu, sem þarna er
sett fram, t. d. að þeir einir séu dauð'
legir, sem skorti vilja til að f á s i g u r.-
Yfir hverju og hverjum? Að vísu er'
með þankastrikum á eftir þessa vístf
gefið í skyn, að þarna vanti áframhaldj
en með því að það vantar verður hún
að þoku — næsta vísa átti að segja
lesandanum h v a ð a sigur hór er um
að ræða. Annars hættir mörgum trú-
mönnum við að rugla þvf saman, sem
þeir v i t a og t r ú a, og er ekki frítt
við að hór slái líka stundum út í fyrir
höf. Þrátt fyrlr alt brífur þetta matin,
elns og raunar allar tilfinningar, sem
eru sterkar og ekki uppgerðar og hór
er ekki hálfvelgjan. Höf virðist að
þvf leyti helzt hallast að spíritistum,
að honum nægir ekki að t r ú a á hlut-
ina, hann vill v i t a og segist lfka vita
þá n ú þ e g a r.
Þá er
Undir berum hiinni.
Það eru gömlu og góðu ferðakvæðin
Sprettur, Af Vatnsskarði, Við Valagilsá,
Blessuð sólin elskar alt, Gullfoss, Vfsur
á sjó, Óveður o. fl.