Tíminn - 25.06.1980, Blaðsíða 7

MiOvikudagur 25. júni 1980.
liililil
7
Neyzluvelferð,
og nútíma nauð
Fyrir siöustu heimsstyrjöld
voru lslendingar enn dygg bú-
smalaþjóö bænda og harögert
verstöövafólk veiöimanna. At-
vinnuhættir höföu haldizt litiö
breyttir frá þvi á þjóöveldis-
timum. Svo kom „blessaö striö-
iö” og raskaöi kyrrstööu at-
vinnulifs og efnahags svo kirfi-
lega, aö aldarstökk var tekiö á
áratug hálfum, eöa þvi sem
næst.
Bil milli hests og traktors var
brúaö i vetfangi, moldargólf
breyttist á svipstundu I spann-
teppi, torfbær I fúnkishús. Göm-
ul verömæti voru endurmetin „
oft vanmetin, nýbreytni veg-
sömuö, oft sem nýjabrum aö-
eins, og fornum dyggöum var
fórnaö fyrir fordild. Aö visu reis
margur Ur kútnum, fólk varö
upplitsdjarfara, áræönara til
átaka, betur klætt og betur fætt
fyrst i staö. En hófsemi hrakaöi
og eyöslugirni jókst meö bætt-
um efnum. Sistreymandi verö-
bólga varö og skaölegur óhófs-
valdur.
Paradís
neyzluþjóðfélags
NU hefir þessi gjörbylting
lifnaöarhátta fengiö aö geisa
óslitiö um timabil heillar kyn-
slóöar. Paradis neyzluþjóöfé-
lags var stofnsett fyrir tilverkn-
aö amerlsks enduruppeldis.
Allir vegir virtust færir. Allt,
sem milljónaþjóöir fengu, hlut-
um viö lika aö geta veitt okkur,
enda þótt efnahagur aöeins
byggöist á þorski. Þá átti stór-
iöja aö bæta bU og bjarga
bUrans barni, en skortur á raun-
sýni og samningahyggindum
varö fjötur um fót. Erlendir
kaupsýslusnillingar sem
bragöarefir græddu, en innlend
náttUrubörn sem sakleysingjar
blæddu.
En nú voru gnægöir fram
bornar og ekki var tiltækilegt aö
ryöja borö. Varnaöarorö til
sparnaöar voru spédregin og
baknegld. Dansinn kringum
gullkálfinn byrgöi sýn til siö-
rænna sjónarmiöa. Buröarás
þessa margrómaöa velferöar-
samfélags allsnægta var hvorki
bróöurhyggja né hugsjóna-
stefna, heldur singirni og
borgaraleg efnishyggja. Þjóöfé-
lagiö var ekki allsherjargrund-
völlur þegnlifs, heldur bara
kerfi, sem notaö skyldi til eigin
framdráttar eingöngu. Farmiöi
tilóáreittrar siglingar á þessum
samfélagsmiöum nefndist þvi
fagra nafni frelsi, en var i raun-
inni fribilæti fyrir fjölhyggju
lausungar, sem menn kalla
pluralisma.
Allsráðandi
gróðasjónarmið
Ofboösleg stækkun heims-
rnyndar viö geimrannsóknir
hélzt ekki I hendur viö aukinn
þroska anda og siögæöis. Þvert
á móti. Lotiö var aö lágu meö
þvi aö losa um allar hömlur.
Fjársukk gróf um sig og siöferöi
slaknaöi. Kynlif varö opinbert
sjónarspil, daglega kynnt af
fjölmiölum. Uppbygging og aö-
hald foreldra og skóla reyndust
auöveld til niöurrifs. Gróöa-
sjónarmiö fékk aö ráöa lögum
og lofum. Allt var stilaö á
meöalmennsku og fjöldans
mikla ógrynnishóp. Þaðan var
helzt aö vænta fjármuna flestra
og mestra.
Þannig er nú viöa enn um-
horfs. En hvernig má hér rönd
viö reisa? Aöeins meö upplýs-
ingum og auknum skilningi á
tilgangi og takmarki mannlegs
samfélags yfirleitt, þvi aö boö
og bann hæfa nú ekki lýöræðis-
legu frjálslyndi nútiöar. Aöeins
meö stórefldu átaki til þjóö-
þrifa, til félagslegrar fræöslu,
til innsýnar aö eöli mannlegra
samvista, meö sifelldri upp-
fræöslu um jafnvægi milli rétt-
inda og skyldu, frjálsræöi og
takmarkana, frivilja og nauö-
vilja, milli taumleysis og hóf-
semdar, skeytingarleysis og
ábyrgöar.
Tiöarandi sækist eftir full-
komnun framleiöslu, aukningu
siömenningarþarfa, nothæfni
náttúrukrafta.sigriyfir rúmi og
tima, afhjúpun leyndardóma I
alheimi og alvitund. Bergnumd-
ir stara menn á þessi fyrirbæri
og lenda þar meö 1 álagagreip-
um fávizkulegs framfaraátrún-
aöar, án þess aö skynja, aö
hnignun andlegra krafta færist
jafnt og þétt I aukana.
Rikjandi
nytsemdarhugsun
Skilning brestur til þess aö
greina þann einfalda sannleika,
aö öll afrek, fædd af köldum út-
reikningieinum saman, hrærast
aðeins á eiliflega láréttum fleti,
þar sem ekkert stigur til hinztu
fullkomnunar og getur aldrei
fullkomnazt. Þar er þvi aöeins
um aö ræöa útvikkun þess, sem
ávallt veröur marflatt, og þess
vegna hlýtur öll slik viöleitni aö
enda i takmarkaleysi óljósrar
þokuvitundar. A flatneskju, þar
sem skynsemi ein segir fyrir
verkum, hagkvæmni og nytsemi
ráða ferö, förum viö villir
vegar. En samt veröum viö aö
ganga þá braut.
Aö visu getur maöurinn ekki
þrifizt án nytsemdarhugsunar,
en þá veröur aö finna leiö, til
þess aö bjarga honum frá þvi aö
veröa úti I auön og tómi tilveru
án takmarks. Þar kemur nú
fram hinn lóörétti ás hnitkerfis
rúms og tíma. Hann beinist aö
djúpfylgsnum mánnssálar, og
samvizkan minnir okkur
endrum og eins á tilvist hans.
Þessi lóörétti ás nær langt út
fyrir okkar sjálf, út fyrir okkar
skynsviö, yfir til hins yfirskil-
vitlega, frumspekilega. Hann
hverfur ekki sjónum I ómæli vit-
undar, heldur leiöir yfir til þess
* almættis, sem allt hefir I hendi
sér. Og á þessum lóörétta ás lif-
um viö, en hrærumst aöeins á
hinum lárétta ás.
Meö einföldum oröum má
segja sem svo, aö lágkúruleg
flatneskjan breiöist út gegn þvi
viöerni, sem hátt ris og djúpt
ristir. Innan þess viöernis er
ekki fjallaö um ávinning og nyt-
semd, ekki um efni og gnótt,
ekki um skilvitlega mælanlegar
og sannanlegar stæröir, heldur
um takmark og gildi, um lifs-
innihald og andóf gegn órétt-
mætri eiginhyggju, um sjálfsög-
un og samfélagskennd, sem
tekur miö af mannlegri alls-
herjarvitund I samhljómi al-
mættis. Ef lif okkar leitar burt
frá þessu viöerni, þá úrættast
þaö og veslast upp I tilgangs-
leysi, þvi aö maöur, án lifandi
tengsla viö slikan lifskjarna,
likist aöeins dýri merkurinnar,
eöa hann er einungis vanafastur
starfsliður, en ekki maöur.
Þverrandi
þjóðernisvitund
En eru nú tákn á lofti, aö
straumátt breytist? Er ekki
brátt neyzlubikarinn tæmdur I
botn: Ýmislegt bendir til þess,
aö svo sé. Vakandi tilfinning
fyrir þjóðbornum verömætum
segir þegar til sln. Llfsleiöi eftir
langt skeiö rationalisma,
empirisma og realisma, aö
ógleymdum holskeflum
kommersialisma, kallar fram
mótvægi.
Eftir hnignunarskeiö þverr-
andi þjóöernisvitundar siöan viö
lýöveldistöku 1944, sem náöi há-
marki meö vanmætti skálda á
siöusta stórminningarári 1974,
er ekkert viöunanlegt ætt-
jaröarkvæöi kom fram, hlýtur
að koma endurreisn. Skyn-
semistrú og raunvlsindi hafa aö
vlsu unniö mikla sigra I nafni
mannsandans, en nauö nútim-
anshefurfyllt forsprakka efnis-
visinda efasemd. Eftir aö greint
hefir veriö niöur efni, geimur,
riki, menning, trúarbrögö,
þjóöarbúskapur, allt niður I
smæstu eindir, er heimur og llf
orðiö ennþá meiri ráögáta en
áöur var. Karl Jaspers skýrir
þetta þannig: „Enginn maöur
getur lifaö llfi slnu meö skilvit
eitt aö leiöarljósi. Sérhver
maöur þarfnast, til alls þess,
sem honum er hugleikiö, trúar-
legrar undirstööu”.
Heill heildarinnar
Til þess nú aö komast aftur á
þá grænu grein skilningstrésins,
er hugarfarsbreyting óhjá-
kvæmileg, llfsskoöunarleg
sinnaskipti. Siövæöing samvizk-
unnar er sú nauösyn, sem mest
er um vert. Hún leiöir til endur-
mats þeirra llfsverömæta, sem
meö óbrotnum oröum má tákna
sem sóma, trúfesti, kærleik,
ósérhllfni, gæzku, skyldurækni,
réttlætiskennd, fórnarlund,
ósérplægni, sannleiksþrá. —
Löng runa mannlegra eigin-
leika, vissulega! En samt sem
áöur sá grundvöllur dyggöa,
sem ekkert samfélag má án
vera, vilji þaö eiga tryggt og
langt llf fyrir höndum.
Þetta er sá húmanismi fram-
tiöar, sem aö siöustu ekki
veröur sniðgenginn, eigi vel aö
fara. Hann vísar ennfremur leiö
til ræktarsemi gagnvart sifja-
liöi, þjóöerni og móöurmáli, til
•þeirrar siörænu skyldu aö skýr-
greina og gera hverjum manni
skiljanleg I sögulegu samhengi
hugtökin rlki, þjóö, föðurland.
Hann leiöir þá Ilka óumflýjan-
lega til þess viöhorfs, sem flest-
um nú er gleymt, þótt þaö sé
manninum i innstu veru sinni
eölilegt og eiginlegt, nefnilega,
aö þjóna sameiginlegu mark-
miöi til heilla fyrir heild, aö slá
af slngjörnum kröfum, aö
standast mótbyr, aö sýna
riddaramennsku, aö finna til
auömýktar og lotningar frammi
fyrir þvT órannsakanlega, guö-
dóminum.
Astundun þessa llfsgildis, sem
nú liggur aö mestu hálmi huliö i
skammarkrók, býr yfir auölegö
sálrænna verömæta. Fyrir til-
stilli þess mega njóta sln hulin
hugaröfl og niöur koönaöar sál-
hræringar. Persónuleiki ávinnst
með átökum milli tveggja and-
skauta, svo sem homo faberog
homo ludens (smiöandi, leik-
andi maöur). Hagkvæmni og
nytsemd veröa aö standast á viö
innihald og tilverumæti.
Lifsþægindakapp-
hlaupi lýkur
Grikkir töldu þann mann
þroskavænlegastan, sem tamið
gat sér þaö, er þeir kölluöu
metanoia. Þaö var ekki aöeins
iörun, er lá til nýrrar, hlut-
lægrar heimsskoöunar og auö-
sveipni. Slik hugarfarsbreyting
er sterkast afl gegn þeirri siö-
gæöislegu afvopnun, sem dag
hvern ögrandi yfir dynur. Aug-
ljós er þannig nauö nútiöar og
jafnframt nauösyn sinnaskipta:
krafa um skuldbindandi gildis-
mat til siörænnar endurreisnar.
Nú virðast komin tlmamót.
Llfsþægindakapphlaup er senn
á enda runnið. Þá er aö sjást
fyrir eöa sökkva ella. Aöeins
meö samstilltu átaki flýtur
skúta. Viöbrigöi efnahagsBreyt-
ingar höföu komiö svo snögg-
lega, aö margir rugluöust I list-
Framhald á bls. 15
Amnesty International
Samviskufangar j únímánuðar
Alþjóöasamtökin Amnesty Inter
national hafa valið eftirtalda
menn samvizkufanga júnimánaö-
ar. Þeir sitja i fangelsi vegna
stjórnmálaskoöana sinna og hafa
hvorki beitt valdi né hvatt til
valdbeitingar. Vinsamlegst skrif-
ið til yf irvalda i löndum þeirra og
fariö þess á leit aö þeim veröi
sleppt úr fangelsi nú þegar.
1. Armando F. Valladares Perez
er kúbanskt ljóösKald, sem afplán-
ar þrjátlu ára fangelsisdóm sem
upp var kveðinn áriö 1961. Er
hann mjög illa farinn heilsu, er aö
verulegu leyti lamaöur og kemst
ekki feröa sinna nema I hjólastól;
þess utan hjartveikur.
Fyrir tveimur árum tilkynnti
stjórn Kúbu, aö 3.600 pólitiskum
föngum yröi sleppt, en Armando
Valladares var ekki þeirra á
meðal. Er ekki vitaö hvar hann er
nú i haldi, en 2. april sl. var hann
fluttur af sjúkrahúsi I Havana,
þar sem hann haföi verið i nokkra
mánuöi.
Armando Valladares var 23
ára, þegar hann var handtekinn
árið 1960, og dæmdur fyrir „brot
gegn rlkinu”. Hann haföi numið
myndlist I Havana en geröist slö-
an ljóðskáld. Fyrsta bók hans var
gefin út eftir aö hann varö bund-
inn viö hjólastól og ber nafnið
„Desde mi silla de nuedas” (Úr
hjólastófhum minum..
Ariö 1968 fór Armando Vallad-
ares I hungurverkfall til árétting-
ar kröfum um, aö honum yröi
leyft aö fá heimsóknir, bréf,betri
mat og læknishjálp. Eftir þaö
hrakaöi heilsu hans mjög alvar-
lega.
Skrifa ber til:
Comandante Fidel Castro Ruz
Presidente del Consejo de Estado
y del Consejo de Ministros
La Habana, Republica de Cuba.
2. Khalil Brayez er 45 ára Sýr-
lendingur, fyrrum höfuðsmaður I
Aleppoherskólanum. Hann er
kvæntur, fjögurra barna faðir og
situr nú nlunda áriö I al-Mezze
herfangelsinu i Damaskus. Hann
hefur aldrei komiö fyrir rétt.
Khalil Brayez flúöi frá Sýrlandi
til Libanons áriö 1964 ásamt fjöl-
skyldu sinni. Var þaö áriö eftir aö
Baath-sósialistar komust til
valda I Sýrlandi. Hann var and-
vigur þeirri grundvallarhugmynd
i stefnu Baathista, aö sameina
allar Arabaþjóöirnar undir einni
stjórn, og haföi m.a. beitt sér
gegn sambandinu viö Egyptaland
áriö 1958. Vegna afstööu sinnar
haföihann nokkrum sinnum veriö
fangelsaður en eftir aö
Baathsósialistar náöu völdum
endanlega var hann rekinn úr
starfi sinu viö herskólann og tók
þá til bragös aö flýja til Libanons.
Eftir striöiö 1967 milli Israels
og Araba skrifaöi Khalil Brayez
tvær bækur „The Downfall of The
Golan” og „From the Golan
Files”, þar sem hann gagnrýndi
harðlega frammistööu sýrlenzka
hersins I striöinu.sérstaklega þó
Hafez Assad, sem þá var yfir-
maöur flughers Sýrlendinga.
Eftir stjórnarbyltingu 1970 varð
Assad forseti landsins og
skömmu siöar rændu sýrlenzkir
leyniþjónustumenn Khalil Brayez
i Libanon og fluttu hann til
Damaskus. Fyrstu þrjú árin var
ekkert um hann vitaö, en siöan
1973 hefur fjölskylda hans fengið
aö heimsækja hann einu sinni i
mánuöi. Sem fyrr segir hefur mál
Khalils Brayez aldrei komiö fyrir
rétt og sýrlenzk yfirvöld hafa ekki
gefið út neina skýringu á
fangelsun hans.
Skrifa ber til:
President Hafez Assad
Presidential Palace
Damascus, Syrian Arab
Republic.
3. Samad Ismail frá Malaysiu er
fæddur áriö 1924, kvæntur og
margra barna faöir. Hann var áö-
ur ritstjóri „The New Straits
Times” og talinn einn af þekkt-
ustu og virtustu menntamönnum
lands slns. Hann hefur verið I
einangrun i f jögur ár á grundvelli
laga um öryggi i innanlandsmál-
um.
Sem ungur maöur var Samad
Ismail virkur þjóöernissinni og
fangelsuöu Bretar hann tvisvar
þess vegna. Margir telja hann
einn fremsta núlifandi rithöfund á
malayiska tungu og hann hefur
veriö sæmdur merkustu verð-
launum I landi slnu fyrir blaöa-
mennsku og bókmenntagagnrýni.
Arið 1976 var hann handtekinn
og sakaður um aö „ reyna aö
draga úr viönámi Malaysiu-
1980

manna gegn hugmyndafræöi
kommúnismans”. Samkvæmt
lögunum, sem fangelsun hans
byggist á, má halda mönnum I 60
daga varðhaldi I sérstökum varö-
haldsbúöum, en siöan er gert ráö
fyrir aö þeim veröi annaöhvort
sleppt eöa þeir dæmdir f allt aö
tveggja ára framhaldsvaröhalds-
vist I þessum búbum. Er Samad
Ismail eini fanginn, sem Amnesty
International veit um, sem hefur
veriö haldið svo lengi I sleitulausu
varðhaldi á grundvelli þessara
laga.
Vinsamlegast biöjiö um aö hon-
um veröi sleppt þegar I staö eöa
aö hann veröi leiddur fyrir rétt
hiö allra fyrsta.
Skrifa ber til:
Tan Sri Ghazali Shafie, Minister
of Home Affairs
Jalan Datuk Onn,
Kuala Lumpur, Malaysia.