Tíminn - 03.08.1980, Qupperneq 10

10
Sunnudagur 3. ágúst 1980.
Hundraðasta ártíð
Jóns Sigurðssonar
Þegar
Jón Sigurðs-
son átti tví-
sýnan leik við
landa sína
A aldarafmæli Jóns Sigurðs-
sonar forseta 1911 var gefið út all-
þykkt bindi af bréfum hans, sem
þeir Jón Jensson yfirdómari og
bróðursonur hans og Þorleifur H.
Bjarnason menntaskóiakennari
bjuggu tii prentunar. Þetta er
mikil bók og merk og munu menn
ekki finna annað rit þar sem þeir
kynnast forsetanum betur en af
þessum bréfum hans. A siðasta
vetri var hundraðasta ártið Jóns
Sigurðssonarog Ingibjargar konu
hans en útför þeirra i Reykjavik
var 4. mai 1880. 1 dag minnist
Hrafnseyrarnefnd ártiðarinnar
með samkomu á Hrafnseyri þar
sem opnað er safn um sögu og
lifsstarf forsetans.
Timinn birtir hér kafla úr bréf-
um Jóns Sigurðssonar. Þeir eru
valdir með það i huga að þar komi
fram mannslýsing. Þótti við hæfi
að veija þá i tengslum við heit-
asta innlenda deilumálið og þar
sem Jón Sigurösson átti að ýmsu
leyti tvisýnan leik við landa sína.
Fjárkláðinn kom inn I þingsög-
una 1857. Þá töldu menn að sér-
stakur kláði hefði borist til lands-
ins með enskum hrútum og köll-
uðu hann drepkláða, töldu hann
ólæknandi og allt annars eðlis en
þann óþrifakláða sem allir þekktu
og voru tiltölulega sáttir við. Þvi
töldu menn að ekki dygöi annaö
en útrýma öllu fé þar sem kláöinn
var kominn líkt og gert haföi
veriö 80 árum áður.
Jón Sigurösson vissi að fremstu
menningarþjóðir i kvikfjárrækt
þekktu engan ólæknandi drep-
kláöa og þar tiökuöust þrifaböö á
sauöfé. Aldrei var hann borinn
ráðum á Alþingi likt þvi sem
gerðist i kláöamálinu. Alþingi
1857 vildi niöurskurö á öllu kláða-
sjúku fé og aö fjárhús þess væru
öll rifin og byggð á öðrum staö en
viði mætti nota aftur ef þeir væru
sviðnir eða bikaöir.
,/Þegar farið er að stinga
upp á þesskonar körlum".
Jón skrifaði vini sinum
prófessor Konrad Maurer 22. nóv.
1858.
„Þér megið vera viss um, aö ég
gjöri hvaö i minu valdi stendur til
að geta heimsótt yöur og gleöja
mig hjá ykkur um tima, en
hamingjan má vita hvenær þaö
verður. Annars man ég vel til
þess eyrindis þar að auki aö fá
yður meö mér uppi i dali að sjá
kembdar kýr og fágað fé. Nú er
annars að vandast máliö, þvi nú
er i ráði aö senda i vor til Islands
lækna og meðöl og táka ráðin af
amtmönnunum i kláöamálinu, en
setja annan mann yfir það og viti
þér hver sá er, sem upp á er
stungið? Þaö er nú því miöur aö
þaö er ég og málsins vegna þykir
mér illt að neita, en ég sé vel að
þaö er forsending. Nú er undir þvi
komiö, hvort maöur getur búiö
svo um hnútana, að þeir geti ekki
gjört manni sérlegt mein, þvi þá
gæti ýmislegt veriö I aðra hönd að
vinna i tslands þarfir i þessu máli
og út úr þvi ef vel gengi. En ekki
yröi þaö feröalegt til Bæjaralands
framan af sumrinu, ef þetta gengi
fram. Þér sjáið annars, hverjar
beyglur nú er komiö i, þegar fariö
er að stinga upp á þess konar
körlum, sem ég er, því vissulega
getur þaö verið klókindalegt, til
að hleypa þeim á foræöið en sé
þeir líka nokkuð séðir, þá geta
þeir kannske fundiö vaöiö”.
Sjálfir búnir að
gera sig
bjargarlausa
7. april 1858 skrifaði Jón
Sigurösson Gisla lækni Hjálmars-
syni:
„Svo á það að vera landinu að
kenna á eftir ef haröindi koma og
þeir eru sjálfir búnir aö gera sig
bjargarlausa.
Mér þykir ekkert verra i seinni
tiö en að heyra og sjá þaö sem ég
hef heyrt og séð i kláðamálinu af
lýgi, hégiljum, slóðaskap, vit-
leysum og drambi. Ekki er það
samt þar fyrir, að liklegt er aö
margt hafi komið verra fyrir og
hefur verið klofið fram úr, en ég
hefði viljað aö það hefði strax
veriö sýnilegt að menn vildu hafa
þetta sér til framfara, en ekki
eins og blindar skepnur sem ana
út I ófæruna, en fara ekki neina
mannavegu”.
Bót í máli að
allir eru i klipu
8. janúar 1859 skrifar Jón
Sigurðsson Konrad Maurer:
„1 Húnavatnssýslu er kláðinn
ekki góður, og nú átti aö skera á
14 bæjum i Miðfirði, og á Vatns-
nesi öllu, en þó eru þeir amt-
maður Havstein og Sveinn Skúla-
son öruggir, og eru að telja I þús-
undum skaðabæturnar — á
pappirnum. Fé það sem Arnes-
ingar keyptu er farið aö drepast I
bráöasótt, kláða (þó ekki mart)
og „rif”, einskonar munnsýki. I
þeim sveitum sem læknast hefir
nokkuö, og menn hafa alúð við, er
féð ágætlega gott og heilbrigt.
Það játar nú Jón Guömundsson.
Rangvellingar gjördrepa nú hjá
sér. Stjórnin er nú að búa sig
undir að taka til óspilltra mál-
anna, hvað sem úr þvi veröur.
Hún hefir beöið um 30.000 dala og
þaö er veitt. Nú er að finna mann-
inn til að ráða yfir þessu veitta fé,
en það er nú ekki enn fastráðið.
Ég heyri sagt, að ekki sé enn um
annan talað en mig, en ég hefi
ekki hreift á mér og bíö átekta.
Oddgeir hefir nefnt þaö við mig
og ég hafi svarað að væri þeim
það alvara, þá vildi ég gjöra það
að umtalsmáli, en ekki lofa neinu
fyr en ég sæi, að þeir vildu gánga
að þvl sem ég héldi eg gæti gengiö
að til þess að framkvæma nokkuð
meö. Eg fagnaöi þvi mjög, aö
yðar hugsun um þetta mál er
injög lik minni, þvl eg állt aö visu
máliö hið versta mál við að fást,
en þó ekki ókljúfanda ef rétt er aö
farið. Nú er þaö aö visu allt annaö
að hugsa slikt, en annað að fram-
kvæma, en þar er þó nokkur bót i
máli, að allir eru i klipu, bæði
stjórnin og íslendingar mlnir. Eg
hefi þvi hugsaö mér að mála sem
menn kalla djöfulinn á vegginn
fyrir stjórnina og það er ekki alls
vonlaust um að hún taki þvi. Þar
að auki er hún komin nú svo lángt
I máliö, að hún getur illa hopað á
hæli. Nú var skrifaö amtmönnum
I Novbr., að stjórnin vili ekki
þola, að embættismenn gjörist
oddvitar aö niðurskuröi, heldur
skuli þeir, hversu sem þeirra álit
sé sjálfra, fylgja lækningum. Þar
að auki neitar stjórnin aö sam-
þykkja allar skaðabætur, og eins
að samþykkja uppástúngur
fundarins á Akureyri. Þegar nú
svo stendur, þá er fyrir mig
tvennt að gjöra, fyrst að fá leyfi
og fullt vald til að brúka öll þau
meðöl sem þarf til aö sannfæra og
ef nauðsyn gjörist aö þvinga em-
bættismenn og alþýðu til aö hafa
eina og sömu meöferð allstaöar:
þagga embættismenn, sannfæra
og laða og ef þarf að kúga alþýöu-
menn, annaö hvort að lækna eða
skera þegar (eins og þér segiö, og
mig minnir eg stingi uppá i sam-
ræðu okkar hér.) Til þessa þarf
nú lika að ná i blööin og blaða-
mennina, og umfram allt að
koma á fastri og reglulegri
organisation. En af þvi, að nú er
gjört ráð fyrir aö senda 6 dýra-
lækna sem mundu kosta 12000 dali
um árið, og þetta mundi fljótt
gleypa mikið af peningunum, en
þaraf leiddi, að ef mistækist eða
timinn yrði tæpur, þá þryti fé: þá
vil ég einnig mega ráða fjárráð-
um og fyrirkomulagi, og er það
þá mitt ráð, að hafa ekki svo
marga lækna héðan, en reyna að
koma upp kláðalæknum úti á Is-
landi, sem eg ætla muni verða
ódýrara, notabetra og þokka-
sælla. Þar að auki vil eg þó vera
viss um, að ef þetta stæði I fleiri
Jón Sigurðsson forseti.
Gisli Hjálmarsson læknir.
Séra Sigurður Gunnarsson á
Hallormsstað.
ár, og meira fé þyrfti, aö eg yrði
ekki á hjarni með allt hálfgjört,
og vil þvi fá skýlaust loforð um
meira fé, ef þarf, svo ekki lenti öll
skömmin á mér. Enn fremur vil
eg álita mér nauðsyn, aö taka
fram ýms þau mál sem við Is-
lendingar viljum hafa fram, og fá
þeim áheyrn, til þess aö geta þar
með sýnt, að eg sé ekki keyptur til
þessa, heldur að það sé lands-
nauðsyn ein sem mér gengur til,
og til þess að geta sannfært
heldur mlna pólitisku vini og
kannske lokkaö þá til að slást I
hópinn. Fyrir sjálfan mig og mina
verð eg lika að gæta þess, að eg
sleppi ekki þvl sem eg hefi til at-
vinnu fyrir þetta, án þess að hafa
neina vissu i aðra hönd, og hefi eg
þvi I hyggju að slá uppá, aö þeir
verði að láta mig hafa eitthvert
embætti fast, og gefa mér siðan
permission. Þar meö yrði eg létt-
ari á kláöafénu, en vissari ef illa
gengi. En umfram allt verð eg að
vera ótakmarkaöur kláðakóngur
(þvi það yrði eg llklega kallaður)
og geta skipað og skikkað býsna
frjálslega. Gaman þætti mér að
heyra hvað þér segið um þetta.
Eg þykist viss um þér segið:
Þetta er allt gott, ef þaö gengur
fram.en það er hnúturinn. Eg er
nú oröinn riddari af Dannebroge
samt, til að byrja með”.
Aldrei sóst eftir
neinu alþýðulofi
A nýjársdag 1860 skrifar Jón
Maurer enn og gefur yfirlit um
starf sitt að kláðamálinu. Þá seg-
ir hann m.a.:
„Ekki skulu þér hugsa, að ég
hafi liðið neitt mótlæti, eða sé i
Konrad Maurer.