Tíminn - 30.10.1980, Qupperneq 7

Fimmtudagur 30. október 1980
7
'Guðmundur G. Pórarinsson alþingismaður:
„Stjórn getur þurft
að beita valdi”
Ósjálfrátt hefur þaö leitaö á
hugann viö aö hlusta á umræöu
sumra stjórnarandstæöinga, aö
þaö sé beinlinis ónærgætni aö
tefja þá frá innanflokksdeilum og
foringjavandamálum meö því aö
ræöa stjórnmál. Ræöur sumra
þeirra sýna ljóslega, aö þeir eru
illa undir þaö búnir aö ræöa póli-
tik.
Þaö er nánast ótrúlegt aö hlusta
á ræöur sumra þeirra, — úrtölur,
úrtölur, úrtölur og hávær gagn-
rýnissöngur án þess aö þeir komi
meö nokkrar tillögur til úrbóta
sjálfir. Sjalfir hafa þeir þó flestir
þessara ræöumanna setiö í ráö-
herrastól meö litlum árangri.
Erfitt hlýtur aö vera aö taka slfka
menn alvarlega.
Geir Hallgrímsson geröi Flug-
leiöamáliö aö umræöuefni. Mál
þetta hefur fengiö mikla umræöu
aö undanförnu og mikiö veriö i
þvi unniö i sumar. Fram hefur
veriö lögö skýrsla hér á Alþingi
og frumvarp liggur hér til um-
ræöu. Samgönguráöherra á mikiö
hól skiliö fyrir störf sin i þessu
máli.
En á meöan aörir hafa unniö i
þessu máli, hefur Sjálfstæöis-
flokkurinn sofiö. Siöasta starfs-
dag Alþingis áöur en skýrslan var
lögö fram, uppgötvuöu sjálf-
stæöismenn, aö þeir höföu sofiö
yfir sig og báöu um umræöu utan
dagskrárumræðu, sem að sjálf-
sögðu hefði enga þýðingu vegna
þess aö þegar voru áformaöar
tvær mjög viöamiklar umræöur.
Þessiumræöa haföi eingöngu þaö
mark aö sýna eitthvert frum-
kvæöi sjálfstæöismanna i málinu.
Umræöurnar sýndu þó, þær sem
þeir hafa tekiö þátt i, aö þeir eru
varla vaknaöir enn.
Þaö veröur aö segja Alþýöu-
flokksmönnum til hóls, aö þeir
báöu um skýrslu i þessu máli. Ég
er einn af þeim fjölmörgu Islend-
ingum, sem á undanförnum miss-
erum hefur oft þótt litiö vit I ræö-
um alþýöuflokksmanna margra.
Þaö var þess vegna gleöileg til-
breytni aö þeir skyldu biöja um
skýrslu til þess aö fá gögn i mál-
unum fram á þinginu áöur en þeir
ræddu þau. Þaö mega þeir eiga.
Hitt er svo aftur annaö mál, aö
sjálfsagt hafa margir oröiö fyrir
vonbrigöum meö hvaö sumir
þeirra ræddu máliö af litlu viti þó
þeir heföu skýrsluna i höndum.
Ekkiskalég leggja dóm á þaö, en
sjálfsagt veröur ekki á alit kosiö.
Lífskjörin rýrna
Þaö er rétt sem margir hafa
lagt áherslu á i þessum umræö-
um, að baráttan gegn veröbólg-
unni hefur gengiö allt of hægt.
Nokkuö hefur áunnist en allt of
litiö. Þetta á sér margvislegar or-
sakir.
íslendingar eru ekki einir i heim-
inum.Þaösem skeður i efnahags-
málum nágrannalanda okkar og
helstu viðskiptalanda hefur gifur-
leg áhrif hér. öllum ber saman
um að mikil óvissa og óáran riki
nú i efnahagsmálum landanna i
kringum okkur og ástand sumra
þeirra sé mun verra en hér hjá
okkur. Veröbólgan fer alls staðar
vaxandi og er nú oröin alþjóölegt
um. Vissulega hefur hiin sér til
málsbóta, að erfitt, er ef ekki ó-
gerlegt, aö ákveöa niöurtalning-
armörk meðan svo gifurlega
' áhrifamikill þáttur efnahagslifs-
ins hefur ekki veriö ákveöinn sem
grunnkaupshækkanir á almenn-
um vinnumarkaöi eru.
En nú veröa menn aö fara aö
gæta aö hvert þeir stefna. t kjöl-
far minnkandi þjóöartekna og
mikillar óvissu i eínahags-
málum viöskiptalanda okkar
bendir margt til aö laun muni
hækka á næstunni um 20-25%, þ.e.
verðbætur + grunnkaupshækk-
anir.
>
Útvarpsræða frá Alþingi hinn
23. október 1980
gjafarvaldi, ef ekki næst sam-
komulag til þess aö halda niöri
hækkunum á verðlagi vöru og
þjónustu, fiskveröi og búvöru og
setja hámark á veröbætur launa
meö ákveönum skattalækkunum
til aö verja kjör þeirra sem
minnst hafa.
Hafa stjommálamenn vald til
aö gera þetta?
Setjum svo, aö til slikra aö-
geröa væri gcipiö. Er hugsanlegt,
aö launþegasamtök og önnur afl-
mikil samtök tækju sig saman og
lömuöu þjóöfélagiö meö verkföll-
um eöa hliöstæöum aögeröum?
Erhugsanlegt aö aögeröir stjórn-
málamanna yröu þannig gerðar
aö engu?
Já, auðvitað er það hugsanlegt
og þaö hefur gerst, bæöi á Islandi
og I öörum löndum. Allt vekur
þetta spurningar um valdsvið
rikisstjórnareftir leikreglum lýö-
ræöis og þá jafnframt ábyrgö.
vandamál. Þessu valda gifurleg-
ar oliuhækkanir, ný holskefla,
sem hófst 1979. Afleiðing þessa er
i öllum löndum i kringum okkur
vaxandi atvinnuleysi, minnkandi
hagvöxtur, dregiö hefur úr milli-
rikjaviöskiptum, mikill viö-
skiptahalli helstu viðskiptalanda
okkar auk vaxandi verðbólgu.
Gifurlegir fjármunir hafa
streymt til oliusölurikjanna.
Viðskiptaafgangur oliusölurikj-
anna yar 1978 5 milljaröar dala.
1979 var hann 68 milljarðar dala
og áætlaö er, aö á þessu ári veröi
viöskiptaafgangurinn 115 mill-
jaröar dollara.
Islendingar hafa heldur ekki
farið varhluta af þessum hækkun-
um. A siðasta ári greiddu Islend-
ingar 50 milljaröa kr. fob. fyrir
oliuvörur eöa sem svarar 19% alls
vöruinnflutnings. 1978 var þessi
tala 12%, 1973 7%. Feiknarleg
umskipti hafa átt sér staö í þess-
um málum. A sama tima og olian
tekur þannig stærri og stærri
hluta gjaldeyristekna okkar og
verðlag annarra innfluttra vara
hækkar stööugt, hefur verö á
helstu útflutningsvörum okkar
hækkaö litiö eöa stflöiö i staö.
Aö sjálfsögöu rýrir þetta kjör
þjóðarinnar. Viöskiptakjör okkar
versnuöu um 10% á siöasta ári og
eru talin munu versna nálægt 6%
á þessu. Allt hefur þetta veikt
stöðu okkar mjög i baráttu gegn
verðbólgu. Allur vandi væri leyst-
ur, ef við gætum notað sömu
krónuna tvisvar, þaö er — bæöi til
þess að greiða okiuhækkanir og
hækkandi verö annarra innflutn-
ingsvara annars vegar og laun I
landinu og annan kostnaö hins
vegar. Þá væri galdurinn leystur.
Máliöer því miöur ekki svoein-
falt. Auövitaö hljóta lifskjör I
landinu að versna, ef þjóöarbúiö
veröur fyrir siendurteknum
þungum áföllum erlendis frá. Viö
höfum aö visu i landinu lög, þar
sem kveðið er á um, að með verð-
bótum á laun skuli verja lifskjör i
landinu hvernig sem allt veltist.
Telja menn að unnt sé aö verja
lifskjör einnar þjóöar meö lögum
án tillits til helstu efnahags-
stæöna? Þarna komum viö aö
kjarna málsins.
Hvert stefnir
nú?
Framsóknarmenn hafa barist
fyrir ákveðinni leiö til þess aö
ráða niðurlögum verðbólgunn-
ar. Þessi leið byggist á niöurtaln-
ingu allra kostnaöarþátta, svo
sem verölags,vöru og þjónustu,
búvöruverös, fiskverös, vaxta og
veröbóta á laun ásamt ákveönum
aögeröum til þess aö vernda lifs-
kjör þeirra lægst launuðu. Rikis-
stjórninni hefur ekki tekist aö
draga nema litillega Ur veröbólg-
unni vegna þess, aö hún hefur
ekki tekið á öllum þessum þátt-
Að baki þessari launahækkun
er engin verömætaaukning. A
þetta hafa margir stjórnarand-
stæðingar bent, lýst áhyggjum
sinum en enginn sagt frá þvi
hvernig hann vildi viö bregöast.
Þessi launahækkun mun fara
beint út í verölagiö og veröi ekki
spyrnt við fótum, mun verðbólg-
an magnast enn á næsta ári.
Hvaösegja menn um það? Auö-
vitaö veröur aö gripa til aögeröa
og þaö sem fyrst til þess aö verö-
bólgan leggi ekki i rúst lifskjör
þeirra, sem minnst hafa. Menn
telja gjarnan aö stjórnmálamenn
beri ábyrgö á verölagsþróuninni.
Gott og vel. En þá verða menn
jafnframt aö viöurkenna þá staö-
reynd, aö ómögulegt er aö bera
ábyrgö án þess aö hafa vald til
breytinga. Menn geta ekki borið
ábyrgö á ástandi sem þeir hafa
ekki vald til aö breyta. Hafa
stjórnmálamenn vald til þess að
stööva þessa verölagsþróun? Til
þessaö stööva þessa verölagsþró-
un þarf aö gripa inn i sjálfvirkni I
verölagsmálum.
Hafa stjórnmála-
menn vald?
Sú rikisstjórn, sem nú situr
byggir i meginatriðum á samráöi
viö sem flesta þjóöfélagshópa. En
þar getur komiö, aö lýöræöislega
kjörinstjórn geti þurft aö beita og
telji sig neydda til aö beita lög-
Verðum að
takast á
við drauginn
Stjórnmálamenn eru kjörnir i
lýöræðislegri kosningu til þess aö
fara meö stjórn landsins. Stjórn-
arskráin gerir ekki ráö fyrir ann-
arri valdskiptingu þjóöfélagsins i
grundvallaratriöum en löggjafar-
valdi, framkvæmdavaldi og
dómsvaldi. Eöli lýöræöisins er
siöan að stjórnmálamenn standi
ábyrgirgerða sinna I kosningum.
Hvaö varöar verölagsþróunina,
þá lifum viö beinlínis i „auto-
mat”. Ein hækkun leiðir aöra af
sér og hjóliö snýst hraðar og
hraöar og erfitt er stundum aö
greina, hvaö er afleiöing og hvaö
orsök. Sérhver hagsmunahópur
og þrýstihópur stendur vörö um,
aö engu sé breytt sem aö honum
snýr.
Rikisstjórnin boöar I stefnu-
ræðu og þjóöhagsspá aö gripiö
veröi til aögeröa. Vonandi ber
stjórnarandstaöan gæfu til þess
að fylkja sér ekki undir merki
allra þrýstihópa, þegar aö þeim
aögeröum kemur.
Framsóknarmenn munu
standa fast aö baki þessarar
rikisstjórnar, í þeirri höröu bar-
áttu sem fram undan er gegn
veröbólgunni. En þeir munu lika
gera þá kröfu til hennar, að hún
takist á viö þennán draug efna-
hagslifsins. Framsóknarmenn
hafa rækilega kynnt þjóöinni
hvernigþeir vilja halda á málum.
Skúli Ólafsson:
Jöfnun kosningaréttar
mjög lýðræðisstjórnir i Vestur-
Evrópu, svo að segja má, aö
minnihluta stjórnir séu timanna
tákn.
Atkvæöamagn i undanförnum
kosningum mætti hafa til hlið-
sjónar, viö útreikninga, þegar
þingmönnum væri raöaö á lista,
meö þessu fyrirkomulagi. þ.e.
10 þingmenn i Reykjaneskjör-
dæmi i staö 5 eins og nú er, og 6
uppbótarsæti a!ls, fyrir allt
landiði staö 11, einsog nú er. Þá
kæmi væntanlega i ljós, aö jafn-
vægi milli flokka raskaöist litiö
frá þvi, sem nú hefur veriö, aö
undanförnu. Þessar breytingar
þarf aö gera núna, vegna þess
aö nokkuð jafnvægi viröist hafa
komist á, eftir mikla búferla-
flutninga áöur.
Kosnigaréttur hefur verið til
umræðu, aö undanförnu, i sam-
bandi viö endurskoöun stjórnar-
skrár Islendinga.
Vegna flutnings fjölda manns,
til Suöurnesja, t.d. Siglfiröinga
hefur myndast óþolandi mis-
rétti, sem þarf aö leiörétta þar
sem augljóst er, að Sigl-
firöingur, svo tekiö sé dæmi,
sem flutst hefur til Suðurnesja
hefur aðeins kosningarrétt, sem
svarar einum fjórða úr atkvæöi,
þegar hann hefur látiö skrá sig á
Suðurnesjum.
Reykvikingar hafa, að visu,
einnig svipaö hlutfall, og Reyk-
nesingar en þeir hafa nokkra
sérstööu, sem Reyknesingar
hafa ekki. Einnig eru uppbót-
arsætin, sem jafna nokkuð at-
kvæði milli flokka og kjördæma.
Ég tel óþarfa aö orölengja um
þetta óréttlæti, sem viö getum
ekki gengiö framhjá, meö úr-
tölum, og geri þaö aö tillögu
minni, aö reynt verði aö ná
samstööu, meö þeirri lag-
færingu, aö 5 af uppbótar-
sætunum, verði bætt viö þing-
mannatölu Reyknesinga, en
jafnframt afnemum uppbótar-
sætin, sem úthlutað hefur verið
eftir hlutfallsreglu. Þau sæti
hafa aðeins aukiö á óréttlætið
sem sést af þvi, aö þeim sem
hafa haft fæst atkvæði fyrir
hvern kjördæmakosinn þing-
mann t.d. Vestfiröingum og
Austfiröingum, hefur að öllu
jöfnu veriö úthlutað uppbótar-
sæti. Uppbótarsætum,6 að tölu
yröi siöan úthlutaö til aö jafna
milli flokka, eins og gert hefur
veriö, og eftir atkvæöamagni
hvers frambjóöanda, en ekki
hlutfalli atkvæðamagns
einstakra kjördæma.
Reyknesingar og Reykvik-
ingar hafa auk kjördæmakjör-
inna þingmanna haft 3 til 4 upp-
bótarþingmenn, svo að 10 þing-
menn Reyknesinga kæmu i staö
5 aö viöbættum 3 uppbótarþing-
mönnum, en meö þvi aö þeir
yrðu kosnir beint sem kjör-
dæmakjörnir, þarf færri upp-
bótarsæti til jöfnunar milli
flokka.
Annað sem er mjög áberandi,
er misræmið milli vægi at-
kvæða, i Noröur-landskjördæmi
eystra og vestra. E.t.v. mætti
draga nokkuö úr þessu misræmi
ef ölafsfiröingar, eins og Sigl-
firöingar á sinum tima, flyttust
milli kjördæma, úr Noröurlandi
eystra i Noröurland vestra, en
meö þvi móti ykist vægi at-
kvæöa Ólafsfiröinga um
helming, og misræmiö
minnkaöi milli kjördæma.
Um tima var nokkuö rætt um,
aö Alþýöuflokkurinn hyrfi af Al-
þingi, ef svo færi að hann kæmi
ekki manni að i Reykjavlk, en
meö 10 kjördæmakjörnum þing-
mönnum I Reykjaneskjördæmi
kæmi slikt siöur til greina. Þaö
væri einnig hugsaniegt, aö
Reykvikingarkysu 16þingmenn
beint i staö 12 kjördæmakosinna
og 4 uppbótarþingmanna, en þá
opnuðust möguleikar fyrir smá-
flokka eöa flokksbrot, sem hafa
á undaförnum áratugum veikt