Tíminn - 15.11.1980, Blaðsíða 7

Laugardagur 15. nóvember 1980.
7
Mannkynssaga
1492-1648
Jón Thor Haraldsson:
Mannkynssaga 1492—1648.
Mál og Menning 1980.
437 bls.
Tfmabilið, sem þessi bók
spannar, er gjarnan nefnt
„early modern” i enskum ritum
um sögu Evrópu og er þá alla-
jafna átt við það aö á þessu
skeiði hafi saga nýaldar hafist
og grundvöllur verið lagöur að
forræði Evrópumanna i veröld-
inni. Þetta timabilhefur löngum
verið talið eitt hið margslungn-
asta og erfiðasta viðureignar i
gjörvallri Evrópusögunni, enda
óvenjumikið um stóratburði á
svo að segja öllum sviðum. 1
upphafi timabilsins rikir andi
endurreisnarinnar á Italiu,
siðan taka við landafundirnir
miklu, siðaskiptin á Þýskalandi,
Atlantshaf verður þjóðbraut
viöskipta i stað Miðjarðarhafs
og þjóöriki Evrópu mótast og
styrkjast með tilheyrandi styrj-
öldum. 1 innanlandsmálum
Evrópurikja ber viðast hvar
mest á þvi er vaxandi borgara-
stétt styður konungsvaldið i
baráttunni við aðalinn, verslun
vex hraðfara og borgir eflast.
Inn i þetta fléttast blóðugar
trúarbraðgadeilur, auk þess
sem konungar berjast og
bændur fljúgast á, eins og einu
sinni var sagt.
Þvi skal ekki neitaö, að ég
beið þess með nokkurri eftir-
væntingu aö sjá, hvernig Jóni
Thor Haraldssyni tækist gliman
við þetta erfiða og f jölbrey tilega
timabil. Að lestri bókarinnar
loknum þykir mér sem margt
hafi vel tekist og fengur sé að
ritinu, en margt hefði einnig
mátt betur fara. Skal nú fyrst
talið það, er heita má gagnrýni
vert.
Það er i fyrsta lagi að nefna,
að mér þykir sem nafni minn
leggi ekki réttar áherslur i
bókinni, ef svo má að orði
kveða. Hann tiundar um of
deilur kónga og keisara, ætta og
trúarhópa, en leggur aftur á
móti tiltölulega litla áhrerslu á
atvinnu- og hagsögu. Þetta er
megingalli bókarinnar. Það,
sem öðru fremur var áhrifa-
valdur i sögu þessa tlmabils var
hin mikla breyting, er varð á
öllu hagkerfi og þarafleiðandi á
efnahagsmálum einstakra
rikja. Þungamiðja verslunar og
viðskipta færðist frá Miðjarðar-
hafi til landanna er lágu að at-
lantshafi. Þetta varð til þess aö
löndum, sem áður höfðu haft
forystu I verslun og siglingum,
t.d. Italia, hnignaði, en ný stór-
veldi risu upp, Portúgal, Spánn,
Holland og England. 1 staö
gamalla verslunarhátta, sem
báru meiri og minni svip af hinu
hægfara efnahagskerfi miðalda
risu nú öflugar borgir sem fyrst
og fremst byggðu afkomu sina á
verslun og siglingum. Þær
byggði borgarastétt, sem velti
miklu meiri fjármunum og
hafði allt annan lifsskilning en
gildisbræður og „rikir menn” á
miðöldum. 1 stuttu máli:
Borgarastétt eins og viö
þekkjum hana var að verða til.
Nú er þvi ekki að neita, aö
höfundur skýrir viða allræki-
lega frá viðgangi borgara-
stéttarinnar, t.d. i Hollandi, en
honum hættir til þess að leggja
of mikla áhersu á stjórnmála-
þátttökuborgaranna,án þessað
skýra, hver var undirstaða auðs
þeirra. Það er tilaðmynda
ómögulegt aö skilja hinn mikla
uppgang Niðurlendinga, án þess
að góö grein sé gerö fyrir bæöi
Asiuverslun þeirra og Eystra-
saltssiglingum. Og mikið vantar
á til þess að þessum þáttum séu
gerð nægileg skil þótt hvors
tveggja sé getið. Að sama
brunni ber hvað varðar um-
fjöllunumsögueinstakra landa.
Af bókum
Þar er stjórnmáladeilum oftar
en ekki gerö ýtarleg skil, flókin
ættartengsl kóngafólks rakin
samviskusamlega, bræðravig
og hallarbyltingar tfunduö. Allt
er þetta góðra gjalda vert, en
ekki eitt sér. Alltof lítið er skýrt
frá gangi atvinnu- og hag-
þróunar og félagssögu eru nær
engin skil gerð.
Annar galli á bókinni er sá, að
höfundur virðist ekki hafa gert
sér far um að styðjast við nýjar,
eða nýlegar, rannsóknir. Þetta
kann að stafa af þvi, hve lengi
bókin hefur verið i smiðum.
Höfundur hefur eðlilega valið
sér heimildarit i upphafi verks-
ins og samkvæmt heimildaskrá
i bókarlok hefur hann aðeins eitt
af heimildaritum hans verið
gefið út eftir 1975 og þar er
raunar um að ræða islenska út-
gáfu á miklu eldra reit. Þetta er
mjög til baga i mikilvægum atr-
iðum og má nefna sem dæmi,
þar sem rætt er um orsakir og
aðdraganda siðaskiptanna.
Höfundur heldur sig þar alfariö
við hinar „klassisku”
skýringar. I nýlegum ritum um
siðaskiptin virðast menn hins
vegar leggja æ meiri áherslu á
aldalanga andstöðu þýsku-
mælandi manna við Itali og allt
það vald er ætti rætur sinar
sunnan Alpafjalla. Samkvæmt
þeirri skoðun voru siðaskiptin
hámark þýskrar þjóðernisbar-
áttu er lengi hafði staðið og
Lúther þjóðernissinnaður
uppreinsarmaður ekki siður en
byltingarmaður i trúarefnum.
Og til þjóðerniskenndar mátti
þá einnig rekja stuðning þysku
furstanna við hann (sbr. A.G.
Dickens, The German Nation
and Martin Luther, London
1976).
Ekki hirði ég um að tiunda
þótt einstakar smávillur megi
finna i bókinni, svo sem eins og
þaö, hvort Karl 5. hafi endað ævi
sina i klaustri eða ekki. Slikur
sparðatiningur er alltaf heldur
leiðinlegur og nóg að vita að
karlinn komst þó i gröfina á
endanum. Hitt er aftur lakara
að litið sem ekkert er f jallað um
sögu Asiu og Afriku og þvi væri
réttara að kalla ritið Evrópu-
sögu en Mannkynssögu.
Þá er að geta þess, sem
jákvætt er. Höfundur hefur
augljóslega lagt mikla vinnu i
þetta verk og árangurinn er sá,
að við höfum nú aðgengilega
bók um timabil, sem lesefni
skorti áður að mestu um á is-
lensku. Fyrir það ber að þakka.
Það er mál margra, að
ákveðin söguskoðun eigi að
koma fram i verkum sem þessu.
Þar getur hver haft sina
meiningu, en ekki varð ég var
við neina ákveðna söguskoöun
hjá nafna minum. Hann virðist
gera einstaka tilhlaup til þess að
rita i róttækum anda, en það
verða aldrei nema tilhlaup.
Skilgreiningin á kapital-
ismanum i upphafi bókarinnar
er tilaðmynda ærið losaraleg og
ekki beinlinis i samræmi við það
sem á eftir fer. Varla þarf Jón
Thor Haraldsson þó að óttast
um sálarheill sina vegna þess.
Bókin er yfirleitt ágætlega
skrifuð og á köflum ljómandi
skemmtilega. Einu verð ég þó
að finna að i sambandi við text-
ann og það er hina miklu notkun
höfundar á þvi fyrirbæri, sem
kallast „historiskur presens”.
Sá stilsmáti hefur mér alltaf
leiðst og þó einkum þegar ekki
er fullt samræmi i notkun hans,
hvort hann er notaður eða ekki.
Viða ber bókin þess merki að
hún hefur verið lengi i smiðum,
— alltof lengi. Þar er þó ekki við
höfund að sakast heldur fyrst og
fremst þau kjör, sem islenskum
sagnfræðingum eru búin. Þeim
er ætlað að sinna framar öðru
andlausu kennslustagli og ýmsu
öðru brauðstriti alls óskyldu
fræðimennsku og i fristundum
mega þeir skrifa bækur ef þeir
nenna. Að koma frá sér bók á
borð við þessa uppá slik býti er
framtak, sem vissulega ber að
virða.
Jón Þ. Þór
Jón V. Jónsson:
40-45 milljón kr.
þóknun fyrir eins
og hálfs árs klúður
Hafnarfirði 14/11 1980.
Mér finnst Ragnar Magnús-
son, löggiltur endurskoðandi
gera litið úr sér með þvi að ráð-
ast með slikum yfirlýsingum. á
starfsbróður sinn eins og hann
gerir i blaði ykkar s.l. miöviku-
dag. Er ljóst að hann er minni
maður á eftir. Jafnframt þvi
verður að draga nákvæmni hans
sem endurskoðanda i efa ef öll
vinnubrögð hans eru jafn óná-
kvæm og ósönn eins og fram
kemur i viðtalinu. Ragnar skýr-
irm .a. frá þvi að bifreið min G-
6201 hafi verið seld á nauð-
ungaruppboði. Svo var alls ekki.
Bifreiðin var seld frjálsri sölu þ.
17/9 1976 og liggur fyrir sölutil-
kynning og yfirlýsing frá bæjar-
fógetaembættinu í Hafnarfirði
þvi til staðfestu. Andviröi bifr.
fór i gegnum hendur lög-
mannanna, enda Almennar
tryggingar engir gjaldkerar
fyrir mig á þessum tfma. Ljóst
er samkv. ummælum Ragnars
aö hann virðist vita ósköp litið
um máliö og vitneskjan ákaf-
lega yfirborðskennd. Samkv.
yfirliti endurskoöanda mins
vantaði gögn og greinargeröir
frá lögmönnunum fyrir yfir 50
millj. króna vegna viðskipta
minna á árinu 1976, en Ragnar
taldi sig geta leiðrétt það um kr.
9 milljónir. Hann minnist á upp-
boð á eigninni Dalsbrún 4 (sem
á raunar að vera Dalshraun 4).
Þaö er engin furða þó ég vildi fá
greinargerð frá lögmönnunum
um sölu eignarinnar þar sem
enn f dag eru i gangi tvö stór
mál fyrir dómstólunum sem
urðu til vegna sölunnar og tvö
einbýlishús voru seld nauð-
ungarsölum vegna þess aö söl-
unni varekki fylgt eftir af hálfu
lögmannanna. Þá kemur fram
hjá Ragnari að fyrstu yfirlit
sem ég fæ yfir viðskipti min við
lögmennina eru gerð af honum
þ.2/61977.Tilþess aö menngeri
sér 1 jósa grein fyrir þvi hvað hér
er umað ræða, þá fóru i gegnum
hendur lögmannanna um 600-
700 millj. króna á núverandi
verðgildi. Ég fékk engin yfirlit
yfirþaö i hvaö þessir fjármunir
fóru fyrr en meira en hálfu ári
eftirað ég lét lögmennina hætta
að vinna fyrir mig og þá eftir að
Lögmannafélag Islands hafði
gengiö i það að ná út úr þeim
gögnum og yfirlitum. Þá kom i
ljós aö þeir höfðu afreiknaö sér
þóknun sem i núgildandi verö-
lagi eru um kr. 40-45 milljónir
króna, sem eru ágætis laun fyrir
1 1/2 árs klúður með fjármuni
mina og eigur og er engin furða
þótt þeir þykist eiga enn inni hjá
mér verulegar fjárhæðir fyrir
lögfræðistörf.
Gott dæmi um starf þeirra er
það að þ.13/12 1976 er inneign
min hjá Þorvaldi Lúðvikssyni,
hrl. kr. 1.207.770. skv. yfirliti
hans sjálfs, jafnframt þvi sem
hann afreiknar sér kr. 1.970.000.
fyrir lögfræðikostnað og bil-
kostnaðsama dag. þá er inneign
min hjá Svani Þór Vilhjálms-
syni, hdl. kr. 348.911 i árslok
1976 og hann afreiknar sér i lög-
fræðiþóknun kr. 1.970.000 i við-
bót. Þann 15. des. 1976 eru svo
seldar 3 bifreiðar i minni eigu á
nauðungaruppboði hjá bæjar-
fógetaembættinu i Hafnarfirði
fyrir samt. kr. 137.000. Mér er
spurn. Hefur Ragnar Magnús-
son, lögg. endursk. oft séð
vinnubrögð sem þessi hjá viö-
skiptamönnum sínum á sinum
40 ára starfsferli?
Jón V. Jónsson.
Stúdentafélag Suðurlands:
FULLVELDISFA6NAÐUR A SELF0SSI
HEI — Stúdentafélag
Suðurlands gengst fyrir
fullveldisfagnaði í Sel-
fossbió laugardaginn 6.
desember n.k. Vejslu.
stjóri verður Þór Vigfús-
son/ en heiðursgestur
kvöldsins verður Guð-
mundur Danielsson, rit-
höfundur og mun hánn
halda ræðu að loknum
kvöldverði. Ejnnig m(m
Guðmundur Guðjónsson
syngja við undirleik Sig-
fúsar Halldórssonar. Að
lokum leikur hljómsveit
Stefáns P. fyrir dansi.
Allir stúdentar á Suðurlandi
eru félagar i Stúdentafélagi
Suðurlands og eru þeir og gestir
þeirra velkomnir á fagnaðinn.
Þátttöku skal tilkynna fyrir 25.
nóv. n.k. til eftirfarandi aðila:
Grétar J. Unnsteinsson, Reykj-
um, Olfusi, Halldór Runólfsson,
Kirkjubæjarklaustri, Hálfdán
Guömundsson, Hellu, Ketill
Högnason, Selfossi, Kristinn
Kristmundsson, Laugavatni,
Ólöf Kristófersdóttir, útgörð-
um, og Sigriður Margrét Her-
mannsdóttir, Blesastöðum,
Skeiðum.