Tíminn - 22.02.1981, Blaðsíða 20

xbuERtiZ
28
50 sm langt klóþang með þangskegg. ÆgissIOufjara I Rvk. 4. okt. Söl
1980.
Gróður og garðar
Ingólfur Davíðsson:
Þörungavertíð og
þörungarækt”

Stór Maríusvunta, rekin á ..Ægissiðufjöru” í Reykjavik 4. okt. 1980.
Alkunnug eru not fjörunar til
j sauöfjárbeitar. Féö bitur þang
I meö græðgi, én er þó allrg
sólgnast í söl. Sömuleiðis étur
1 það meö góöri lyst blöðkur,
j þönglaþara, sem á land rekur,
t.d. hrossaþara, stórþara
I (kerlingarevra), beltisþara og
1 , • * .
■ marinKjarna. tjrripur einnig 1
| sæhimnurnar; mariusvuntu og
| purpurahimnu o.fl.
Sum hross ganga lika i fjöru
(fjöruhestar kallaðir) og naga
jafnvel þöngla. Kúm var gefinn
þari 1 haröindum, bæði blöðkur
og saxaðir handa þeim þönglar.
Þótti brytjuð grásleppa og þari
auka nyt kiinna að vorlagi. Man
ég vel eftir þessu á Hámundar-
j stöðum við Eyjafjörð. Menn þar
hylltust jafnvel til að fara út á
bát og slá þara á skerjum, sem
aöeins náðist tii um háfjörur.
Þarahrannir, sem á lánd rek-
ur, hafa verið hagnýttar til á-
burðar i' garða, til skamms tima
á Eyrarbakka, Stokkseyri og
viðar.
Til var að brenna þara og
vinna joð o.fl. verðmæt efni úr
öskunni.
Fjörubeitina kannast flestir
við, en er ykkur öllum ljóst hvi-
likt matarforöabúr fjaran hefur
verið á liðnum öldum? Jú.ofur-
litið af sölvum er etiö enn i dag,
raunar smámunir einir hjá þvi
sem var fyrr á tið. Þá þótti góð
sölvafjara mikil hlunnindi á
hverri jörð. Sölvalestir gengu
t.d. frá Eyrarbakka og Saurbæ
upp i sveitir, voru oft sótt langar
leiöir, sbr. örnefnið Sölva-
mannagötur.
Mari'nkjarni var og haföur til
matar, einkum i haröindum,
einnig fjörugrös o.fl. þörungar.
Hér skal þettaekki rakiö frekar,
en visaö á stórfróðlega bók Lúð-
viks Kristjánssonar „Islenzkir
sjávarhættir”, er Menningar-
sjóöur gaf út 1980. Bók þessi er
mikiö eljuverk margra ára.
Þetta 1. bindi fjallar um fjöru-
nytjar og strandjurtir, rekavið
og sél. Mikill kafli er helgaður
sölvum og nytsemi þeirra fyrr á
öldum.
Skeljum og skelfisk eru gerð
góö skil, og margt til tint um
rekavið, og sýnt fram á hve afar
mikilvægur þáttur rekaviður
hefur verið i byggingasögu
landsins. Trjárekinn voru okkar
„barrskóganot” enda megin-
hlutinn af nytjavið, sem á land
rak, fura, greni og lerki frá
skógum Siberiu og Skandinaviu.
Arnar þar báru viðinn til sævar
og hafstraumar komu siöan i
stað skipa og fleyttu viðnum yfir
Atlantshaf. Til suðurstrandar-
innar berst og dálitið af viði frá
Amerfku.
Nú hafa skógar viða verið
ruddir, enda rekur miklu minna
af við að Islandsströndum i
seinni tið. Norður á Ströndum
og Melrakkasléttu heldur þó
vísan gamla enn gildi sinu:
„Ójá, elsku vinurinn, fjörurnar
erufullaraf: ásum, súlum, röft-
um, rám, keflum, mori, kubb-
um, trjám...” o.s.frv.
Ofurlítið rekur af selju, þ.e.
ljósum léttum við aspar og viði-
tegunda, en þótti lélegur viöur,
sem fúnar fljótt. Bestur er
rauðaviður, sem vera mun lerki
og afbrigöi furu. i Sjást ófúnir,
ilmandi bjálkar úr honum enn i
aldargömlum byggingum.
Svo vikið sé að þaranum
aftur, verður ekki gengið fram
hjá eldiviöarnytsemd hans, en
Sunnudagur 22. febrúar 1981.
þangi og þönglum var viöa
brennt i allstórum stil allt fram
undir aldamót.m.a. i Reykjavik
og á Suðurnesjum, og raunar
miklu vlðar. Kannast gamalt
fdlk e.t.v. við þetta, eða hefur
veriö sagt frá þvf af foreldrum
sínum. Ollu þessu gerir Lúðvik
Kristjánsson Itarleg skil i bók
sinni. Hafi hann þökk fyrir.
Vitanlega hafa fleiri hagnytt
þörunga en Islendingar, sumar
þjóðir miklu meir. I Austur-Asiu
hafa þörungar jafnan verið dag-
legur matur fjölda fólks, eink-
um rauðþörungar, en til þeirra
teljast sölin, og þau vaxa æði
viða. Sömuleiðis purpurahimn-
an, sem hér er algeng sums
staðar, eða nær alls staðar
kringum landið á steinum og
klettum I flæðarmáli. Þetta er
gljáandi purpurabrún himna,
þunn og talsvert leggjamikil.
Skyld rauðleitari tegund vex
öllu dypra. I sjó. Þessar himnur
þykja næringarmiklar fóður-
jurtir og voru fyrrum og jafnvel
. enn haföar til matar i Skotlandi
og viðar á vesturströndum
Evrópu, m.a. steiktar á pönnu
með „bacon” I sunnudagsmat-
inn. Voru fyrst malaðar og gert
úr þeim deig.
Hin fagurgræna, bylgjótta
himna marlusvuntan er einnig
vel æt, enda kölluð hafsalat á
Noröurlöndum.
Japanar rækta purpurahimnu
i útspenntum netum i 70 þúsund
hektörum sævarbotns, og upp-
skeran er um 20 þúsund tonn
þurrkaðrar verslunarvöru á 300
milljón dollara. Himnan er sól-
þurrkuö og pressuö i þunnar
skifur, sem hafðar eru i súpur
o.fl. rétti. Japanskan stórþara
(Laminaria-tegund) og nokkra
grænþörunga hagnýta Japanar
einig I súpur, sósur og sem
grænmeti meö kjöti og hris-
grjónum. Lika I sykrað sælgæti.
I Kamtsjatka hefur verið
bruggað úr gerjuðum sölvum.
Efnainnihald þörunga er all-
breytilegt, bæði eftir tegundum,
og innan sömu tegundar eftir
árstiðum, vaxtarstað o.fl. skil-
yrðum og eftir þvi hvar er á
jurtinni. (sbr. aðalblöðkuna og
smáblöðkurnar á marin-
kjarna).
Sæ-þörungar eru vanalegá
allauðugir af A, C og E fjörefn-
um D og B fjörefni misjafnari.
Þörungar eru auðugir af kol-
vetnum, einkum fjölsykrung-
um. Miklu minna er um
köfnunarefnissámbönd (pro-
tein) og magn þeirra mjög
misjafnlega meltanlegt mönn-
um. Telja sumir að menn þurfi
að venjast þörungaáti til að geta
nýtt þá fulikomlega, þ.e. .enzvin |
þörmunum;
Söl og purpúrahimna eru til- I
. tölulega auðug af meltanlegum
próteinum, jafnvel álika og
hrisgrjón og sojabaunir, að talið
er.
Vissir þörungar hafa frá fornu
fari verið notaðir til Jækninga.
Hefur það mál verið talsvert
rannsakað i seinni tið. einkum
siðasta áratug. Virðast sumir
hafa svepp- og bakteriueyðandi
áhrif og jafnveF verka gegn
virusum (veirum). Þetta er á
tilraunastigi.
Stórum brúnþörungum
(þöngl aþörum) var fyrrum
brennt til að fá þangösku til
sóda- og glergerðar. Mikið af
sápu var unnið úr þörungum á
striðsárunum, t.d. i Noregi.
Nú eru brúnþörungar nyttir i
miklum mæli til framleiðslu
fjölsykrunga (Alginater) Mest
i Bandarikjunum, Bretland er
annað landið i röðinni og Noreg-
ur það þriðja. Þetta er orðinn
mikill verksmiðjuiðnaöur.
Úti fyrir ströndum Kaliforniu
er veiddur risaþörungurinn
Macrocystis pyrifera, sem get-
ur orðið allt að 50 m á lengd.
Sérstök skip eru gerö út i þenn-
an þara og koma jafnvel með
100 tonna „dagafla” þ.e. á hálf-
um degi.
I Bandarikjunum Kanada,
Kina, Japanog viöareru gerðar
miklar tilraunir með ræktun
rauðþörunga til matar. Þeir eru