Tíminn - 12.08.1981, Síða 9

Miövikudagur 12. ágúst 1981
9
„Stóriðja er ekki neitt
bannorð meðal Framsóknar-
manna, en hún verður þjóðinni
því aðeins til góðs að þess sé
gætt, að hún raski ekki um-
hverf i, ef nahag eða félagslegu
umhverfi, og skili landsmönn-
um sjálfum arði".
Um langt skeið hafa Islendingar
verið byggja markað sinn fyrir
fisk og sjávarafurðir erlendis. Sá
markaður er ekki siður flókinn og
vandasamur en málmmarkaður
eða efnavarningsmarkaðurinn.
Starfsmenn tslenzka álfélags-
ins hafa nú þegar hlotið mikla
þjálfun i álframleiðslu. Þeir
kunna sitt fag. Sú þekking er
mjög dýrmæt. Hins vegar hefur
þess ekki verið gætt að þjálfa
menn til starfa við markaðsöflun,
eða til að kynnast hinu flókna
kerfi alþjóðaviðskipta.
Þegar íslendingar hafa þjálfað
fólk til að fara með markaðsmál-
in, þá er þeim ekkert að vanbún-
aði að reka eigið álver. Það er þvi
ekkert að vanbúnaði að ræða end-
urskoðun álsamningsins á þeim
grundvelli, að íslendingar eignist
álverið en semji við Alusuisse um
hráefniskaup og sölu á fullunnu
áli.
Alusuisse malar hér gull
Hafa verður i huga eftirfar-
andi:
Mikið er gert úr þvi, að
Alusuisse hafi veitt miklu fjár-
magni inn i landið og skilið eftir
hér allmikinn auð. Hitt gleymist
að Alusuisse hefur flutt gifurlegt
fjármagn úr landi. fslenzkar
hendur og hugvit hefur verið not-
að til að mala gull fyrir eigendur
Alusuisse. fslenzkir verkamenn,
tæknimenn, verkfræðingar og
skrifstofumenn hafa verið að
byggja upp veldi hins erlenda
auðhrings.
Það á ekki að breyta neinu fyrir
starfsmenn Isal hvort þeir vinna
fyrir Islenzku þjóðina eða sviss-
neskan auðhring, — nema
kannski einhverjum þætti það
ekki óþægileg tilfinning að hætta
að selja orku sina og þekkingu
nafnlausum hluthöfum einhvers-
staðar úti i heimi.
Ekki ætla ég mér þá dul að
halda, að eigendur Álversins i
Staumsvik hlaupiupp til handa og
fóta þótt minnst sé á, að rétt sé,
að fyrirtæki þeirra hér verði is-
lenzk eign. En Islendinga skiptir
l»ð miklu að hætta að einbli'na á
einstök atriði, að losna úr neti
mótsagna og auka-atriða, en þess
i stað að ræða i alvöru og rósemi
um hvernig bezt verði tryggt, að
auður landsins komi þjóðinni til
góða. Stóriðja er ekki neitt bann-
orðmeðal Framsóknarmanna, en
hún verður þjóðinni þvi aðeins til
góðs, að þess sé gætt að hún raski
ekki umhverfi, efnahag eða
félagslegu umhverfi, og skili
landsmönnum sjálfum arði.
menningarmál
Saga Islandsbanka
og Útvegsbanka
ólafur Björnsson
prófessor
Saga íslandsbanka hf og
Útvegsbanka íslands
1904-1980
Útgefandi
Útvegsbanki íslands
Reykjavik 1981
165 bís.
Bók rituð i tilefni af 50
ára afmæli Útvegsbank-
ans
Það er ekki fyrr en á seinni
hluta 19. aldar, að byrjað er að
talaum banka, eða peningastofn-
un á Islandi. Að vísu höfðu
peningar i einhverri mynd verið
notaðirhér á landi frá landnáms-
öld, en mest var um landaurabú-
skap alla tið, eða vöruskipta-
verslun, og menn voru færðir inn i
kladda kaupmanna og verslana,
sem hirtu afurðir landsins, en
létu istaðinn munað og nauðsynj-
ar.
Ef m enn vildu verða ri'kir, urðu
þeir að safna jörðum, og sumir
áttu visastnokkra dali i handrað-
anum llka.
Um eiginlega fjármögnun at-
vinnuveganna var ekki að ræða,
ef frá eru taldar verslunarskuldir
og privatskuldir, og litið var auð-
vitað hægt að leggja til hliðar,
eins og enn er sagt, þrátt fyrir
ærna verðbólgu.
Bankasaga landsins er þvi
stutt, nær til ársins 1868, er spari-
sjóður var stofnaður i Norður-
MUlasýslu, en hann starfaði stutt,
og siðar, eða 1872, var stofnaður
sparisjóður i Reykjavi'k, sem
starfaði þar til hann var samein-
aður Landsbankanum. Fleiri
komu i kjölfarið, en banki sem
sllkur var hér enginn, en nokkur
ágreiningur var um það, hvort
það væri seðlabanki, sem
vantaði, banki sem annaðist út-
gáfu seðla og aðra bankastarf-
semi, sem var að verða knýjandi
nauðsyn, vegna t.d. útgerðar-
innar.
Margir voru andvigir þessu og
■ ólafur Björnsson, prófessor.
vildu heldur stofna veðlánastofn-
un, er lánaði fé til lengri tima,
gegn fasteignaveði. Mikið var
karpað í þinginu, en svo komu
lögin um Landsbankann og var
hann opnaður árið eftir eða 1886,
banki án seðlaútgáfu, með hálfa
milljón i vinnufé úr rikissjóði.
Hin hliðin á málinu, banki með
seðlaútgáfu, var eftir og sá banki
kom árið 1904 og hét þá Islands-
banki, og það er einkum og sér i
lagi sú saga, eða bankasaga, er
Ólafur Björnsson, prófessor rek-
ur i þessu merka riti sinu.
Ævintýrið um tslandsbanka, er
nefnilega sérstakur kapituli i
peningasögu landsins og i senn
mikill harmleikur og spennandi
viðburður, svona eftir á að
hyggja, einkum fyrir okkur, sem
engu töpuðum.
Þörf bók uní banka
Þótt míkið sé af bankabókum,
er minna af ritum um bankasög-
una þótt eitt og eitt rit sé til og
greinar I peningaritum og fræði-
ritum.
Ólafur Björnsson hefur þvf með
þessu riti um tslandsbanka og
arftaka hans Útvegsbankann
unnið þarft verk.Hann rekuB-hina
miklu sögu, og manni verður það
ljóst, að hrun tslandsbanka var
ekki vegna skuggalegra fjárveit-
inga, heldur fór bankinn á haus-
inn af þvi að útgerðin fór á haus-
inn.Eyrst Milljónafélagið, og svo
önnur, eitt af öðru, og að þvi dró
að bankinn gat ekki fjármagnað
þennan taprekstur öllu lengur.
Jafnframt verður mönnum það
ljósara, að tslandsbanki og siðar
Útvegsbankinn hafa haldið
sjávarútveginum I landinu gang-
audi, ef svo má orða það, þótt
frekari verkaskipting á þvi sviði
hafi orðið, alveg seinustu árin.
Þegar tap er á Utgerð og fisk-
vinnslu, safnast skuldirnar upp á
Útvegsbankanum, og þvi miður
eru landsmenm ekki ávallt nógu
duglegir til að spara upp i þau
töp, og þá verður að prenta þess-
ar skuldir og nefna peninga.
Þetta rit Ólafser fræðiritog lik-
lega er enginn fræðimaður til
þess liæfari en Ólafur Björnsson,
sem lengi stýrði Útvegsbankan-
um san formaður bankastjórnar,
en það gjörir Albert Guðmunds-
son núna.
Hann veit þvi um allan
sársauka þessa banka og gjörir
hann ýmsar athugasemdir við
bankalög, skýrir þau I ljósi
reynslunnar, en nóg um það.
Bókinni skipti Ólafur I 10 aðal-
kafla, auk formála.
Að lokum er heimildaskrá, en
nafnaskrá er engin, sem er galli.
Annars er frágangur þessa rits
með ágætum og það prýtt mynd-
um.
Jónas
Gud-
munds-
son
skrifar
Meiri og
betri ull
■ 1 umræðum um landbúnað-
inn er oft vikið að þeirri sér-
stöðu sauðfjárræktarinnar að
leggja til verðmæt hráefni til
útflutningsiðnaðar — ull og
gærur.
Minna kjöt, meiri ull og
gærur segja sumir, en svo ein-
falt er málið ekki, þar eð
framleiðsla þessara afurða
helstnokkurn veginn i hendur.
Auk þess er ljóst, að það er
kjötframleiðslan sem skiptir
bændur mestu máli þvi að
verðmæti ullar og gæra til
þeirra nemur aðeins 15-20% af
heildarverðmæti sauðfjáraf-
urðanna.
Miðað við þróun ýmissa
greina iðnaðar I landinu hefur
verið sérlega mikil gróska i
ullariðnaðinum. Einnig eru
taldir miklir möguleikar i
gæruiðnaði. Óskað er eftir
meira og betra hráefni, sem
mest af velhvitriullog gærum
i háum gæðaflokkum. Mislitir
mega fylgja með i hófi, sér-
staklega mórauð og svört ull
og ákveönar gerðir af gráum
gærum, en talsmenn ullar- og
sérstaklega gæruiðnaðarins,
telja mislita féð orðið of
margt. Aætlað er að þaðsé nú
um 20% af heildarfjöldanum.
Flestirbændur teljasig fá litið
i aðra hönd fyrir þetta verð-
mæta iðnaðarhráefni, ull og
gærum.
Meðferð
Ég ætla að vikja fáeinum
orðum að meðferð ullarinnar,
tel miður farið, að þessiafurð,
sem sauðkindin færir okkur
upp Ihendumar, komi svo illa
til nytja er raun ber vitni.
Vera má að hér borgi hirðu-
semi og nýtni sig ekki reikn-
ingslega séð, en ég sætti mig
þó ekki við þá staðreynd, að
verulegur hluti fjárins I land-
inu er ekki rúinn fyrr en á
haustin. Þetta er að visu mis-
jafrit eftir sveitum. Þess eru
jafnvel stöku dæmi, að ær
gangi I tveim reyfum á húsi
veturlangt — óverjandi
trassaskapur sem er augljóst
vitnisburður um virðingar-
leysi fyrir ullinni og sauðkind-
inni sjálfri.
Það skal fúslega viðurkennt
að viða hagar þannig til i
sveitum, að annmarkar eru á
að smala fé ti! rúnings á hefð-
bundnum tima I lok júni eða
byrjun júll, t.d. vegna fólks-
fæðar. Þeir sem eiga afgirt
heimalönd standa að sjálf-
sögðu best að vigi. A þessum
tlma eru heyannir viða byrj-
aðar og af ýmsum ástæðum
getur verið erfitt að samræma
smalamennskur á samliggj-
andi jörðum, sem eiga vlð-
áttumikil, ógirt heimalönd. Sé
mið tekið af þróuninni siöustu
tvo áratugina er þess ekki að
vænta,aðull skilisér betur við
sumarrúning i framtiðinni
Þvert á móti hygg ég, að
muni fara fækkandi, sem
smala til rúnings á hefðbund-
inn hátt. Frá minum sjónar-
hóli séö er ekki viðunandi að
láta fjölda fjár ganga i ull til
hausts, enda ullin þá orðin lé-
leg og svo til verðlags. Helsta
leiðin til úrbóta er að vélklippa
féð á húsi, einkum i febrúar og
mars. Vetrarrúningur hófst
fyrir um 20 árum og mikil
reynsla er komin á kosti hans
og galla. Nú er talið, að um
helmingur ullarinnar sé
vetrarrúin, og er hún jafn-
framt sú besta. Að sjálfsögðu
verða fjárhúsin að vera sæmi-
lega hlý og þurr, og fóðrun
þárf að vera góð fram I græn
grös. Margir, sem vetrarrýja,
alklippa yngra féð, en skilja
eftir kápu á afturparti eldri
ánna — ná þannig bestu ullinni
sem er á bógum og herðum.
Verðmunur á ullarflokkum
er það mikill, að til nokkurs er
að vinna, en vera má að sá
verðmunur þurfi að vera
meiri. Þannig er greitt rúm-
lega fimm sinnum hærra verð
fyrir kllóið af bestu ullinni en
af þeirri verstu. Með vetrar-
rúningi skilar ullin sér mun
betur, og unnt er að koma
meiru i efstu flokkana, — láta
islenska gæðaull koma alger-
lega i stað innfluttrar ullar.
Það má i raun stórauka bæði
magn og gæði ullarinnar án
þess að fjölga fénu i landinu.
Ég fæ ekki betur séð en að
þetta sé stórmál.
Fjárhúsin
Ýmsir kunna að spyrja,
hvort það borgi sig að vanda
svo til fjárhúsabygginga og
innréttinga I þeim, að vetrar-
rúningur sé gerlegur og uUin
náist af fénu I sem bestu
ástandi. Mér er ekki kunnugt
um, að það dæmi hafi verið
reiknað til hlitar, en ætla að
minna á þrennt i þessu sam-
bandi:
t fýrsta lagi eru fjárhús ekki
aðeins vistarvera fjárins hálft
árið, heldur einnig vinnustaö-
ur bóndans. Einangrun, loft-
ræsting og grindagólf koma
þviekki aðeins ullinni tilgóða.
1 öðru lagi má gera ráð fyrir
bættri fóðurnýtingu fjárins,
eftir þvisem húsin eru betri. t
þriðjalagi erunntað koma að
mestu i veg fyrir að hey og
mor berist i ullina og rýri gæði
hennar, meðþvi að koma fyrir
sérstökum grindum i görðum
(jötum).Heyslæðingur verður
þá hverfandi litill, og gæti viða
munað nokkuð um þau strá,
sem þannig sparast eftir
veturinn. Þetta, og margt
fleira, hlýtur að vera umhugs-
unarefni þegar rætt er um
leiðir til að bæta meðferð og
nýtingu islensku ullarinnar.
Olafur R.
Dýrmundsson,
landnýtingar-
ráðunautur