Tíminn - 15.11.1981, Blaðsíða 10

Sunnudagur 15. nóvember 1981
Richard Friedenthal: Karl Marx.
Sein Leben und seine Zeit.
Miinchen/Ziirich 1981.
■ Fyrsta ævisaga Marx sem mér
hefur enst nenna til aö lesa til
enda: og ég er sko áhugamaöur
um persónusögu, meö öörum orö-
um kjaftakind — á það sammerkt
með hinum Islendingunum. Verk-
iö er gefið át eftir andlát höfund-
arins, hann var hvorki rétttrún-
aðarmaður né trúvillingur, hann
freistaöi aöeins aö draga upp
myndir „afburöamanna og ör-
lagavalda” sem svo eru þrátt
nefndir og öllum finnst alltaf
gaman aö vita allt um. — Með
einu formerki: yfirleitt komst
hann betur frá verkefnum sinum
en flestir aðrir. Að nefna helstar
ævisagna eftir hann: Lúther, Jan
Hus, Montaigne, Pascal og Dide-
rot, umfram allt þó Goethe.
Karl Marx, lif hans og samtiö
var hinsta verk Friedenthals, það
er árangur átta ára vinnu og var
ekki lokið þegar höfundurinn lést
áriö 1979. Útgáfu eftirlátins hand-
rits annaðist Christine nokkur
Soethbeer, snyrtileg handverks-
kona. Hvernig myndi bókin hafa
litið út ef höfundi hefði sjálfum
auönast að fylgja henni úr hlaði?
Um það veit enginn neitt. Likastil
hefði Friedenthal lagt nokkur lóö
á vogarskálirnar á annan hátt en
gert er hér, strokað eitt út, aukið
öðru við. Hvernig sem það kynni
aöhafaorðið: „þessi” Karl Marx
er góð ævisaga, frábær Frieden-
thal.
persónum eins og fátækralæknin-
um kommúniska Gottschalk frá
Köln. Siöan mikilfenglegri mönn-
um og nafntogaðri: lifstiðarvinin-
um Engels, Heine skáldmæringi,
Lassalie, Bakúnin, hinum and-
legu vegprestum Hegel og Feuer-
bach, sósjölskum fyrirrennurum
Saint-Simon, Fourier, Owen. Að
lyktum er lýst fjölskyldunni, konu
og dætrum. Allar persónur gædd-
ar fjaðurmögnuðu lifi, frásögnin
leikandi létt, teóretisk misklið
greinileg, jafnvel skiljanleg.
Marx kemur fyrir sjónir harla
meðvitaður um sjálfan sig,
snemma öldungis sannfærður um
gáfur sinar og hlutverk, i engum
vafa um eöli þess verks sem hon-
um var ætlað að vinna. Einkason-
ur, „tilbeðinn” af foreldrum og
systkinum, „sólargeislinn litli”,
sem faöirinn varar árangurslaust
við helstil miklu ákaflyndi. Ekki
dró að heldur úr sjálfsöryggi eld-
hugans unga þegar frá leið, Mós-
es Hess prisaði hann til að mynda
— þeir voru kompánar um hrið —
og kallaði hann „goðið”, „ef til
vill eina núlifandi manninn sem i
raun og veru er heimspekingur”.
Marx var sumsé dáður, tala
mótingjanna var þó hærri, sú
staöreynd gerði að visu ekki ann-
aö en að auka enn yfirgnæfanlegt
sjálfstraustið, þörfina fyrir að
hafa á réttu að standa. Krytur,
misklið, mögl voru fylgifiskar
Marx alla ævi, ekki sist af þvi aö
hann unni þeim. Frumhvöt hans
■ Hinn eini sanni, Karl Marx (1818—1883)
séffinn hafi ekki vilað fyrir sér að
leika fylgismenn sina grátt og
sýna þeim stæka óvirðingu, eins
og reyndar kemur glöggt fram i
bréfaskiptunum við Engels: þeir
voru „allir sem einn asnakjálkar,
tuddar og garmar”.
Enga raunverulega öreiga
þekkti hann, byltingarkenningar
voru úr bókum fengnar og jafn-
harðán aftur bókfestar. Lundúna-
kreðsan um Marx var næsta fá-
menn, takmarkaðist einkum við
þýska útflytjendur. Friedenthal,
sem sjálfur bjó i útlegð i Lundún-
um, lýsir þessari borg stórfeng-
lega. Eiginlegt heimili Marx þar
var Bretasafn: „Þarna sat hann,
oft uns lessalnum var lokað, frá
þvi snemma á morgnana og las.
Þarna leið honum vel, þarna var
hann verndaður frá sérhverri ut-
anaðkomandi truflun... Kom
næstum alveg heim við hugmynd-
ir manna um þýskan prófessor.”
Byltingarinnar vænti hann á
hverjum degi, en þegar Parisar-
kommúnan var stofnuð i mars
1871 lýsti hann yfir efa sinum —
áður en hann lofaði hana sem
sönnun fyrir réttmæti kenningar
sinnar. Þetta var nokkurs konar
forgjöf, þvi að þá voru varla til
„marxistar” i Paris, siðar var
hetjuskapur kommúnunnar eign-
aður hinu „marxiska verki”.
Kreddan, ósveigjanleg og
skrepp i senn, þurfti einlægt við
hinnar „réttu” þýðingar: upphaf-
ið að siðari trúarvilludómum og
linnulausum svikaákærum — sem
Maðurinn Marx
Ég veit ekki hvort það er kunn-
ara en frá þurfi að segja að ævi-
saga er ekki eitthvert samkrull af
anekdótum um einhvern tiltekinn
mann, alveg jafn-mikilvægt atriði
einstaklingnum sem fjallaö skal
um er samtið hans, efnahags-
a’stand og stjórnmála i umhverf-
inu, siðir og andi timans — Zeit-
geist sem Þjóðverjinn nefnir svo
hnyttilega. Friedenthal lýsir
þessu öllu til fullnustu á lifandi
hátt — fortið verður nútiö, og hon-
um er sýnt um flest annað en að
vera leiðinlegur. Enginn hörgull
er á smásmyglislegum og grá-
myglulegum Marx-ævum, nú get-
ur maður gleymt þeim öllum um
sinn.
Oldungis
sannfærður
um gáfur
sínar
■ „Dr. med, Karl Marx, sérfræðingur I innanmeinum, viðtalstimi eftir umtali”. Hvaöa Marx skyldi Tolli
nú meina...?
Hér sakar ekki að minnast á að
i þessari bók getur ekki að finna
svo mikið sem eina uppgötvun i
teóretiskum efnum, það ætla ég
enda sé ekki lengur hægt. En á
hinn bóginn er myrkviði marx-
isks máls grisjað nokkuð, og mun
seint oflofað. Persóna Marx verð-
ur skýr sem aldrei fyrr, svo og
það fólk sem i kring um hann
hrærðist, löndin og borgirnar þar
sem hann lifði, fæðingarstaðurinn
Trier, siðan Köln, þá Paris, og
umfram allt móðurborgin Lund-
únir, þar sem hann dvaldist
lengst af. Mun itarlegar er f jallað
um fyrstu áratugina en hina sið-
ari — bendir það til þess að text-
inn hafi átt æði langt i land að
veröa fullgerður? Foreldrar,
nám, fyrstu umbrot — þessu er
skilmerkilega lýst, sömuleiðis
fyrstu baráttufélögunum, fyrstu
mótingjunum lika: Bruno Bauer,
Arnold Ruge, Móses Hess þá
var baráttan, markmiðið að hafa
á réttu að standa. Og á réttu að
standa gat enginn haft utan hann
sjálfur. „Gamaldags fjölskyldu-
faðir” varð oftar en ekki „heimil-
istýrann”. 1 stjórnmálunum var
þvi ekki á annan veg farið, ein-
lægt nostraði hann við tortryggn-
ina: „Og ekki að ástæðulausu:
mannþekking hans var mjög af
skornum skammti, að ekki sé
sagt bágborin. Um það eru flestir
sammála sem voru honum kunn-
ugir. Langan lista mætti skrifa
yfir þá sem hann taldi hafa
brugöist sér sem gáfu hann upp á
bátinn, sem urðu „svikarar”,
þeirra á meöal eru valdavinir og
nánari félagar.
Hauskúpu-
fræði
Þeim kynlegu ávöxtum sem
þetta bar er lýst i kaflanum Haus-
kúpufræði, sem voru þeirra tima
gervivisindi — komast skyldi að
lyndiseinkunn manna með þvi að
athuga hausaskeljar þeirra.
Samkvæmt þessari meginreglu
voru kandidatar prófaðir áður en
þeir innvigðust i „Marx-flokk-
inn”. Friedenthal getur þess að
Þórhallur Eyþórsson skrifar
frá Miinchen
höfuðpaurinn var sosum fyrir sitt
leyti einnig óspar á.
Gyðingarnir
eru ógæfa
okkar ....
Byltingarinnar beið hann sem
kunnugt er árangurslaust, engu
að siður varð dómur um hann
dauðan stórkostlegri en hann
hefði órað fyrir. „Marx var spá-
maður”, skrifar Friedenthal eins
og gert hafa á undan honum Arn-
old Kunzli og nokkrir bibliuskýr-
endur aðrir. Bendir þetta til hinn-
ar gyðinglegu arfleiöfðar? Fried-
enthal hafnar þvi. Yfirleitt dreg-
ur hann úr hvers kyns gyðinglegri
próblematik, visar tilgátunni um
„gyðinglegt sjálfshatur” Marx
snimmendis á bug — með helstil
veigalitlum rökum að manni
finnst: Marx hafi engan veginn
verið þjakaður af gyðinglegum
uppruna sinum. Mér er spurn:
sannar ekki gyðingahatur hans,
sem vissulega var til að dreifa,
berlega hið gagnstæða? Frieden-
thal vanmat áhrif antisemitisma i
Þýskalandi, og þar af leiðandi
einnig þýðingu hans fyrir Marx.
Sjálfsöryggi kenningasmiðsins
ógnaði sifellt áreynslan að verða
herra eigin mótsagna.
Kennisetningar orðaði hann og
stilaði eins og sá sem valdið hef-
ur, á hinn bóginn gaf innri óró
honum engin grið, sjúkdómar
þyrmdu yfir hann og hann kalkaði
langt um aldur fram. önd hans
var sem hyldýpisgjá, hann átti
ekki til i fórum sinum vongleði
siðari flokksbræðra.
Aðendingu, aðfinnslur um bók-
ina: harla kynlegt má teljast að
Garibaldi skuli helgaður heill
kafli en aðeins rétt drepið á Beb-
el, Liebknecht og Bernstein,
næsta óskiljanlegt vegna þess að
Marx sneri sér á efri árum æ meir
að Þýskalandi, þar sem kenning-
ar hans hlutu hljómgrunn. Margs
væri enn að geta: efnið býður upp
á það ad nauseam....