Tíminn - 15.11.1981, Síða 22

Sunnudagur 15. nóvember 1981
bókadómar
NÆR MIÐJU
Um „Sæta stráka” Magneu J. Matthíasdóttur
Magnea J. Matthiasdóttir:
Sætir strákar
Iðunn 1981
■ Hér er komin þriðja skáldsaga
Magneu J. Matthiasdóttur — hin
fyrsta var „Hægar. pælt en kýlt”
og undarlegur tviskinnungur
milli harðneskjulegs raunveru-
leika og ámóta haröneskjulegs
ævintýraheims reið sögunni að
fullu, „Göturæsiskandidatar” var
aftur á móti allgóð bók, skrifuð af
þekkingu, krafti og trúverðug-
leika. Bækurnar áttu það sam-
eiginlegt að þær sögðu frá meiri
eöa minni utangarðsmönnum
sem hreyföu sig á jaðri sam-
félagsins. í þessari þriðju bók
sinni er Magnea ekki á ólikum
slóðum — þó er eins og fólkið hafi
færst innar, nær miöju. Söguhetj-
an stundar fasta vinnu, lifið allt
er i nokkrum skoröum og þótt
uppákomur séu ýmislegar og lifs-
mátinn óvanalegur er fólkið til-
tölulega venjuiegt. Og bregður
svo við að krafturinn, sem æ var
til staöar hjá Magneu hvað sem
öðru leiö er viðsfjarri.
Söguhetjan er kona sem býr i
einhvers konar sambýli meö
nokkrum öðrum — Hommanum,
Táningnum og Niðurrifsmannin-
um.
Hún stundar vinnu sina sem áð-
ur segir en er að ööru leyti býsna
stefnulaus og lætur reka. Stundar
ljúfa lifið eftir þvi sem kraftar
leyfa og finnst gott að sofa hjá.
Það er kannski mergurinn máls-
ins bókin ætlar sér að vera lof-
gjörð til sætra stráka. (Þó fyrr
hefði verið!) Karlastússi konunn-
ar er lýst af smekklegu hispurs-
leysi.lifi hennar yfirleitt. Margt
er vel gert og skemmtilega i þess-
ari bók og það má lesa hana sér til
gamans. Hún er aftur á móti
undarlega blóölaus — kraftlitil
eins og áður var vikið að. Það er
eins og Magneu liggi annaðhvort
ekki mikiö á hjarta eða þá að
henni takist ekki að finna þann
farveg sem hæft hefði sögunni.
Afleiðingin verður sú að hún
hneigist til að sletta alltof miklum
banalitetum i stil framan i lesara
og stundum — þó ekki oft — nálg-
ast sagan brandarastil Auðar
Haralds. Sem fer Magneu illa.
önnur afleiðing verður sú að
sjálft söguefnið —sætu strákarnir
— fer fyrir ofan garð og neðan
þess i stað verður bókin hrein og
bein lýsing á nokkrum vikum i lifi
þessarar konu. Margir koma viö
sögu — vinnufélagar konunnar
sem allir heita Inga og lukkast
bara vel, smákrimmar og sjoppu-
þjófar, umhverfisverndarmenn
sem ræna heilbrigðisráðherra,
skáld, eiginkonur og ýmsir ást-
menn. Samskiptum fólksins er á
tiðum lýst skemmtilega — hins
vegar nálgast það oft púpustig
týpunnar of mikið til aö verða
virkilega áhugavert. Og konunni
sjálfri er erfitt að festa hendur á.
En það er, þrátt fyrir allt nokk-
uð gaman að bókinni.
Illugi Jökulsson
■ Magnea J. Matthiasdóttir. 1 ritdómi segir: „Margt er vel gert og
skemmtilega i þessari bók og það má lesa hana sér til gamans.
Krafturinn er hins vegar vfðsfjarri.
Heimur miðöldrunar æsku
Síðasta skáldsaga Jökuls Jakobssonar
Jökull Jakobsson:
Skilaboð til Söndru.
Skuggsjá 1981.
■ Sögumaöur, ég-ið i sögunni,
rithöfundur og islenskufræðingur,
situr við i sjávarplássi eitt bjart
sumar og skrifar kvikmynda-
handrit að Snorra Sturlusyni fyrir
italskt kvikmyndafélag. Hann
ráðstafar sér ráðskonu og Sandra
kemur inn i lif hans, i sandölum
og með hárband og kann ekki einu
sinni að elda hafragraut, hvað þá
að hella upp á könnuna. Hún spáir
i I ching og náttúruna og kemur
róti á hug sögumanns sem er af
kynslóðinni sem ávaxtaði sitt
pund, kynslóö Elvisar nýlátins. 1
humátt á eftir Söndru koma svo
grunsamlegir delar með eitthvaö
fyrirferðarmikið i svörtum plast-
poka. 1 framhjáhlaupi er sagt frá
viðskiptum sögumanns og Eyrún-
ar Taylor, pornógrafs og fyrrum
bekkjarsystur — þau samskipti
reynast hafa hinar tröllslegustu
afleiöingar. Lögleg eiginkona rit-
höfundarins, sem er að finna
sjálfa sig út i löndum, minnir á
lögformlega tilveru sina, um hriö
gengur hann i fóstbræöralag viö
Johnnie Walker, rannsóknarlög-
reglan mætir á staðinn meö barta
og hefur i hótunum. Þegar sumri
hallar er öll tilvera hans komin I
hnút, Sandra farin, ítalska kvik-
myndafélagiö hætt við, sögu-
maöur vendir kvæði sinu i kross,
flýr land og sest við aö skrifa sög-
una á barnum Iceiandic Cowboy I
Eyjahafinu griska — skilaboöin
til Söndru.
Svo hljóöar söguþráðurinn og i
raun segir hann ósköp litið um
þessa litlu skáldsögu. Skilaboð til
Söndru, sem nú er útgefin,
rúmum þremur árum eftir andlát
Jökuls Jakobssonar. Nú er aldrei
að vita hvað Jökull ætlaöi sér
fyrir með bókina, hvort hún var
hugsuð til útgáfu i núverandi
mynd eða hvort hann ætlaöi að
gera á henni frekari breytingar.
En það er öldungis vist að þrátt
fyrir vankanta styrkir bókin
mann I þeirri trú að Jökull hafi
verið á mjög frjóu skeiöi sem rit-
höfundur rétt áður en hann lést.
Skáldsagan sú arna er til marks
um það, sem og leikritið 1 öruggri
borg sem Þjóðleikhúsiö sýndi i
fyrravetur og er með bestu leik-
ritum hans.
Jökull var alla tið mikill og góð-
ur stilisti og fáir islenskir höf-
undar standast honum snúning i
aö skrifa lifandi en jafnframt
áreynslulausan texta. Sem leik-
skáld var hann öörum kollegum
sinum fremri hvað dramatik og
tækni varðaði, hann þurfti sjaldn-
ast að beita brögðum þar sem
textinn hrökk ekki til. Helsti ann-
marki á verkum hans var hins
vegar aö oft var eins og vantaði
inntak og dýpt, einhvern megin-
kjarna til að halda þeim saman,
leikrit hans voru kannski mörg
hver hálf endaslepp. I Skilaboð-
um til Söndru er þó sögunni fylgt
á enda af rökfestu, og þótt sögu-
þráöurinn sé kannski eilitið út i
hött a' köflum, ekki sist undir
lokin, er auðsætt að það stafar af
þvi aö Jökull tekur sig mátulega
hátiðlega, þaö er næstum eins og
hann sé að paródera sjálfan sig.
Þegar heimur rithöfundarins er
i þá mund að leysast i frumparta
segir hann i örvæntingu viö
Söndru sina að hann vilji skrifa
söguna af Söndru — „Þetta yröi
afþreyingarsaga handa sjómönn-
um á frivaktinni og miöaldra kon-
um sem væru að ná sér eftir upp-
skurð”. Það er satt, bókin er
skemmtisaga og ágætis afþrey-
ing, en hún hefur þetta bakbein,
þennan mátulega skammt af
alvöru undir rós, sem gerir hana
annað og meira. Jökull er að lýsa
tveim kynslóöum, tveim heimum
sem lýstur saman — áhyggju-
þrungnum heimi rithöfundarins,
heimi magasára og afborgana, og
ábyrgöarlausum og eilitið firrt-
um heimi Söndru, lifi mið-
öldrunar og æsku. Eintöl sögu-
manns viö sjálfan sig og aðra eru
kostuleg á pörtum, t.d. þar sem
hann skilgreinir kynslóð sina i
ljósi hernámsgróða og settlegra
heimila:
„Viö vorum fædd og uppalin
undir merki rjúpunnar. A sama
hátt og krossinn var tákn kristn-
innar og skjaldarmerkið rikisins,
þá var rjúpan hans Guðmundar
frá Miðdal tákn þeirra fyrir-
myndarheimila sem svo aftur i
sameiningu mynduðu það gró-
andi þjóöllf sem Matthias nefnir i
þjóðsöngnum okkar frá 1874 og
komst loks á stofn árið 1940 þegar
blessaöur striðsgróðinn færði
okkur þennan gróanda.”
Þessu lifsviðhorfi, viðhorfi sem
eiginkonan löglega og Benedikt
fótboltagarpur drægju aldrei i efa
og klámhundurinn Eyrún hagnast
á, raskar Sandra endanlega fyrir
sögumanni. Það kemur meðal
annar s fram i þvi að mynd hans
Jökull Jakobsson við skriftir,
af Snorra Sturlusyni tekur ósjálf-
ráðum breytingum og handritið
verður óbrúklegt. Sandra spyr
hvort Snorri hafi skrifað af „innri
þörf”, rithöfundurinn verður að
fallast á aö liklega hafi hann
skrifað af „ytri þörf”. Þegar
hann siðan kemst undir læknis-
hendur og sálkönnuður fer að
leita að orsökum rótleysisins i
bernsku hans færir sögumaður
æviatriði Snorra upp á nútimann
og sjálfan sig. Það er hvort
tveggja stórsniðugt og hressandi
fyrir okkur sem þurftum aö upp-
lifa forgamlaðan Snorra i
islenskri kvikmynd.
Eins og áður var gefið i skyn er
söguþráöurinn nokkuð þvældur á
köflum, svo maöur segi ekki lygi-
legur og reyfarakenndur, einkum
er þaö þó og sérilagi þar sem
Eyrún kemur viö sögu og hennar
maður i hjólastól og með gler-
auga. En fjarstæður sögunnar eru
þó bæði réttlætanlegar og skiljan-
legar hafi maður áðurnefndan
fyrirvara um paródiu, Jökull er
ekkert að reyna að vera trúverð-
ugur. En ég get þó ekki stillt mig
um að minnast á kvenpersónu úr
islenskum bókmenntum sem
þarna gengur aftúr I stúlkunni
Söndru — þaö er hin óræða kven-
mynd Halldórs Laxness konan
sem ekki er af holdi og blóði
heldur af náttúrunni og loftinu,
huldukonan hálfgildings. Hér er
táknmynd, afturganga, verðugt
rannsóknarefni fyrir kvennabók-
menntafræöinga. En kannski er
Sandra þessi lika öðru fremur
hugarfikja sögumanns, einhvers
konarranghvgrfa hans, sem hann
er slðan reiðubúinn að leita að
fram i rauðan dauðann.
Skilaboð til Söndru er skemmti-
leg og læsileg bók og I henni eru
firna kröftugir sprettir þar sem
áleitnum hugmyndum er komið
ágæta vel i orð. Það er fengur að
henni á prenti.
Frágangurinn á bókinni er svo
annar handleggur — hún er
prentuð á leiðinlegan þykkan
pappir, sem ég veit af eigin raun
að gulnar fljótt og það er of mikið
af prentsvertu á hverri siðu.
Bandið getur ekki heldur talist
nein hilluprýði. Verði einhvern
tima ráðist I að gefa út leikrit
Jökuls á bók, sem ég vona að
verði fyrr en siðar, er óskandi að
útgerðin verði rikmannlegri. Bók
eins og þessi ætti betri meðferð
skilda.
Egill Helgason