Tíminn - 13.12.1981, Blaðsíða 16

Sunnudagur 13. desember 1981
Glias Canetti: Auto da Fé.
Picador 1981.
■ Þaö voru einkum tvær,
bækur sem sköffuöu Elíasi
Canetti Nóbelsverölaunin.
„Masse und Macht”, Fjöldinn
og valdiö, risavaxin stúdia á
miigmennsku og samspili
valdsins og hópsdlarinnar. Aö
þeirri bók vann Canetti
bróöurpartinn af lifi sinu. Og
svo þessi, ,,Die Blendung”, á
frummálinu eöa Blindan og
„Auto da Fé” á ensku. Þetta
er skáldsaga, mikil aö vöxt-
um,sem segir söguna afPeter
Kien, fræöimanni og sinölóg,
sem lifir innilokaöur í heimi
bóka i Þýskalandi millistriös-
áranna. Hann sýnir meö-
bræörum sinum fdtt annaö en
fyrirlitningu, hugmyndir hans
um lifiö eru barnalegar og upp
á bókina lærðar, enda verður
hann auöveld bráö fyrir gild-
vaxna ráöskonu sem fangar
hann i net hjónabandsins. A
endanum hrynur heimur hans,
bókasafnið óendanlega, og um
svipaö leyti gefst umheimur-
inn upp fyrir ruddaskap og
bókabrennum. Viö lestur
„Auto da Fé” veröur manni
ljóst hvers vegna Canettifékk
Nóbelinn, eða næstum...
Nikolaus Pevsner: An Outline
of European Architecture.
Pcnguin 1979.
■ Þessi bók er komin nokkuö
til ára sinna, en er i sifelldri
endurprentun. Drög Pevsners
aö evópskri byggingarlista-
sögu komufyrstútáriö 1943og
hafa verið sívaxandi aö mynd-
um og lesmáli allt fram á
þennan dag. I bókinni eru
dregnar hinar stóru linur i
evrópskum arkitektúr, allt frá
pápiskum kirkjum 9ndu aldar
til skýjakljúfa þeirrar 20stu —
einnig er drepiö á þátt forsög-
unnar, hinnar grisku og róm-
versku, þó sviö bókarinnar sé
afmarkaö við hina einu sönnu
vestrænu siömenningu. Máli
sinu til stuönings tílfærir hann
ýmis dæmi, en gætir þess þó
vandlega að þau séu ekki of
mörg, að það séu þær bygg-
ingar sem talist geta framtír-
skarandi og dæmigerðar.
Pevsner er mikill lærdóms-
maður ásfnu sviði og bókin er
meö afbrigðum skýr, góöur
inngangur að þessum fræðum
og alþýölegur. Bókin er með
fjölda ljósmynda. Pevsner
þessi, þýskur að ætt, hefur
gegnt ýmsum embættum
tengdum arkitektúr og lista-
sögu áBretlandiog er höfund-
ur fjölda bóka.
First World War Poetry. Edt.
Jon Silkin. Penguin 1981.
H Þetta er safn skáldskapar
sem varö til i heimsstyr jöld-
inni fyrri, ýmist i skotgröfun-
um sjálfum eöa meðal þeirra
sem fylgdust meö úr nálægö.
Þetta grimmilega striö kallaöi
likast til fram meiri andsvör
hjá rithöfundum en nokkurt
stríö annaö og haföi um leið
afgerandi áhrif á framvindu
vesturlandabókmennta, þaö
kom fólki aö óvörum og sýndi
berlega hversu grunnt var á
barbarismann i siö-
menningunni vestrænu. Flest-
ir höfundarnir i safninu voru
enskumælandi og margir
þeirra létu lifið i striöinu,
þeirra frægastur óefaö Rupert
Brooke. Þarna eru einnig
þýdd kvæöi úr ýmsum tungu-
málum, þó reyndar sé það
alltaf þunnur þretta'ndi aö
þurfa aö lesa kveöskap i ensk-
um þýöingum, m.a. eftír
rtíssnesku skáldin önnu
Akhmatovu og Alexander
Blok, Italana Ungaretti og
Montale, Þjóöverjana Georg
Heym og Georg Trakl. Bók-
inni fylgir nokkuð itarlegur
formáli eftir ritstjóra safns-
ins, Jon Silkin, sem sjálfur er
reyndar skáld.
GRAHAM
GREENE
WAYSOFI
I ^ÍPAPF
I jJVjAJ
Graham Greene: Ways of
Escape. Penguin 1981.
■ Fyrra bindi „ævisögu”
Grahams Greene hét Ein-
hvers konar lif, þetta hiö siö-
ara Flóttaleiöir. Skyldi mað-
urinn hafa eitthvaö á móti
sjálfum sér. Ætli það, enskir
rithöfundar eru þaulvanir i
þessari list — aö látast. Ann-
ars er þetta á köflum guðdóm-
lega skemmtileg bók, við
kynntum hana siöastliðiö
sumar, en nú er hún komin i
pappirskilju til landsins.
Uppistaöan eru fœ-málar sem
Greene ritaði fyrir framan
skáldsögur sinar i heildarút-
gáfuBodley Head,hann skýrir
tilurð sagnanna, hvar hann
var staddur og hvaö hann var
að dunda sér viö meðan hann
skrifaði þær. Sem var margt
og mikið og ævintýralegt og
ekki heiglum hent. Þrátt fyrir
að Greene af gömlum vana
láti sem honum þyki liöið til
koma er undurskemmtilegt aö
lesa þetta — á köflum skrifar
maðurinn skemmtilegar en
sæmandi er.
■ Bækurnar hér aö ofan eru fengnar hjá Bókaverslun Sigfúsar
Eymundssonar.
I örmum kolkrabbans...
— „Sólin og skugginn” eftir Fríðu Á. Sigurðardóttur
Frlða A. Sigurðardóttir:
Sólin og skugginn
Skuggsjá / Bókabúö Ólivers
Steins 1981
■ Spitalasaga?
Jú, hún hefst vissulega á þvi að
konan Sigrún er lögö inn, við vit-
um ekki hvaö aö henni gengur og
hún veit það ekki einu sinni sjálf.
Það er bara eitthvað aö. „Þegar
þú hefur vaknaö á hverjum
morgni kvalinn frá heröum og
upp i haus”, segirhún viö lækni
sem ýjar aö þvi aö ef til vill gangi
ekkert aö henni nema tauga-
veiklun, „og helminginn af
skrokknum áþér sama sem ónot-
hæfan í þrisvar sinnum þrjtí
hundruð sextí'u og fimm daga
þegar þú hefur reynt þaö skaltu
koma og tala við mig um tauga-
veiklun”.
í þrjtí ár hefur hún sem sagt
barist viö þennan ókennilega
sjúkdóm og er farinaö láta veru-
lega á sjá. Og ekki bara hún held-
urfjölskyldanöll.Hún á þrjtí börn
— eldri drengimir rifast og slást
sýnkt og heilagt, dóttirin fimm
ára gerir sin stykki i brókina. Og
eiginmaöurinn Maggi — sem
reynir aö vera þolinmóður og
skilningsrikur — einnig hann er
ab þvi kominn ab bresta. Enda-
lausar göngur Sigrtínar milli
Pi'la tusar og Heródesar— það vill
segja lækna, sérfræðinga og jafn-
vel andalækna — hafa engan
árangur borið, þó er eins og htín
þráist viö ab láta leggja sig inn.
Um siöir er þaö eina leiöin.
Bannað að ræða
um dauðann
Skemmstfrá aö segja: Sigrúnu
fellur ekki spitalalifiö. Htín likir
sjúkrahúsinu við risastdran kol-
krabba sem hafi gleypt hana I sig
og aöra sjúklinga — þaö er aug-
ljóst aö læknamir ganga erinda
kolkrabbakóngsins. Hún kynnist
skilningsleysi frá þeirra hendi,
sinnuleysi, óþolinmæöi og jafnvel
beinni andúð — henni blöskrar
manntíöarleysi kerfisins. Starfs-
fólkinu er uppálagt aö ræöa ekki
viö sjúklinga um dauöann, þaö i
þessu húsi þar sem dauöinn er
ætiö nálægur.
Svo er hún hrædd. Hrædd við
sjúkdóminn sem hún skilur ekki
og læknarnir viröast varla gera
raunverulega tilraun tilaö skilja,
einnig hrædd viö andstyggilegt
umhverfið og þaö sem það gerir
henni. Þeirsem koma i heimsókn
spyrja flausturslega hvernig
henni liöi, svo fara þeir tít i aöra
sálma — þaö reynir á samband
hennar viö fjölskylduna og vini,
hún er utanveltu þarna á sjúkra-
hús inu.
En reynsla hennar i örmum
kolkrabbans er ekki einungis nei-
kvæö. Htín kynnist ýmsum
merkilegum persónum — merki-
legum en þó um leið ósköp venju-
legum. Þarna — i návist dauöans
og hræðilegra sjúkdóma — kemur
i ljös hvem mann fólk hefur aö
geyma þvi liöst ekki lengur aö
hylja sig bak viö þá grimu sem
þaö gengur með hversdagslega.
Þarna er gamla konan Halldóra
— mállaus en hefur ekki misst
kærleika sinn, það er sýnt aö
henni mættikenna aö tala á nýjan
leik en talkennarar eru fáir og
einbeita sér aö yngra fólki —
nefnilega nýtum þjóðfélagsþegn-
um. Halidóra er gömul og kemur
ekki tilmeð aö auka rikiskassan-
um auð þvi' er hún dæmd til aö
fara aftur austur á firöi og lifa
þar i málleysi þaö sem eftir er.
Og Gugga hún er helsjúk en
breiöiryfirþab með lifsþróttí sin-
um, hún er bitur út i þjóöfélagiö
og ferekki dult meö þaö, Sigrtínu
og fleirum þykir hún full ein-
strengingsleg en vita samt aö htín
fer með rétt mál aö hún veit hvað
hún er aö segja. Olga — hún er
ung og vann fyrir manni sinum
meðan hann var i viðskiptafræö-
inni til þess aö svo mætti veröa
gaf hún upp á bátinn eigin hug-
myndir um myndlistarnám.
Komin inn á sjúkrahtís og hvött
áfram af herbergisnautum sinum
ákveður hún aö fórna ekki sinum
ferli fyrir hans — er hún tilkynnir
manni si'num htín ætli i nám fer
hann á fimm daga fylleri. Og
kemur ekki meö málaratrönurn-
ar hennar.
Persónusaga
Þaö er fleira fólk. Hinn hægláti
Bjarnþór sem er staöráðinn i aö
láta læknana ekki komast upp
meö neina handvömm, hann
krefst þessaö fá aö vita. Þvi þetta
er hans heilsa hans lif. En
læknarnir gefa loöin svör aö
venju. Læknarnir fá heldur
slæma títreið f þessari bók, þó
viröast þeir einnig vera fórnar-
lömb kerfisins fremur en aö þeir
hafi skapaö þaö. Hið lægra setta
starfsfólk siglir milli skers og
báru.
Jæja, er þetta þá ekki spitala-
saga?
Nei, i rauninni ekki. Þetta er
persónusaga hennar Sigrtínar,
þroskasaga ef vill. Þarna inni á
sjúkrahtísinu — f örmum kol-
krabbans — uppgötvar Sigrún
ýmislegt sem hún haföi ekki gert
sér grein fyrir áöur. Samkenndin
milli sjúklinganna flestallra er
mikil þeir skilja hver annan og
hafa samúö án þess aö leggjast i
vorkunnsemi — þessar tilfinning-
ar veröa næstum til þess aö henni
þyki þaö þess viröi aö vera á
sjúkrahúsinu. Og fyrirlestrar
Guggu og rólyndisleg þrjóskan i
Bjarnþóri opna augu hennar fyrir
göllum á sjúkrahúskerfinu og þar
af leiðandi þjóöfélagskerfinu öllu.
1 lok bókarinnar segja læknarnir
henni aö það sé ekkert að henni
nema hysteri — resúltat af gömlu
framhjáhaldi og vandræðum i
hjónabandinu — þeir vilja tít-
skrifa hana og ráðleggja henni
jafnvel aö leita til andalæknis!
Htín veit ekki hvað htín á aö halda
— er hún þá geðveik eftir allt
saman? — en ákveður að reyna
upp á nýtt, fara heim og byrja á
byrjuninni. Og htín neitar að taka
við rescepti upp á pillur — htín
hefur lært svo mikið.
Máttum eiga von
á þessu
Þaö erbýsna góö bók sem Friöa
A. Siguröardóttír hefur hér sett
saman. Einkum og sér i lagi
skrifar hún ákaflega fallegt mál
og vandaö — engan veginn há-
stemmt, vel aö merkja — en
henni tekst einnig mæta vel að
sýna lesara inn i þröngan heim
sjúkrahússins og inn i enn þrengri
hugarheim konunnar Sigrúnar.
Mannlýsingar eru flestar vel
gerðar. Einhverja galla mætti
benda á i byggingu sögunnar en
heildaráhrifin eru góö. Næstum
ótrtílegtað þettaskuli vera fyrsta
skáldsaga höfundar svo þroskuð
sem hún er aö allrigerö. En smá-
sögur Friöu sem komu tít i fyrra
sýndu hverju viö máttum eiga
von á.
Illugi Jökulsson
Bókmeimtaráðgjafi óskast
— „Sagan um Þráin” eftir Hafliða Vilhelmsson
Ilafliöi Vilhelmsson:
Sagan um Þráin
örn & örlygur 1981
■ Fyrstein ráðlegging til forlag-
ins: aö það ráöi sér bókmennta-
ráögjafa hiö bráðasta. Svoleiöis
fugl getur ekki fyrirfundist á
skrifstofu Arnar & örlygs — væri
svo hefði þessi bók ekki verið gef-
in tít. Ekki i' núverandi mynd aö
minnsta kosti.
Því htín hefur ýmislegt í sér
sem vafalitið hefði veriö hægt aö
vinna úr með vó'nduðum vinnu-
brögðum. Þetta er saga af ósköp
venjulegum manni, hann heitir
Þráinn og er sölumaöur, konan
hans liggur dauðvona á sjtíkra-
húsi og hann er eitthvað aö
vafstra. Það er metingur á skrif-
stofu fyrirtækisins sem Þráinn
vinnur viö, að ööru leyti er hugur
hans aö mestu bundinn viö kyn-
ferðismál. Skemst frá að segja:
hvort sem höfundur hefur ætlað
sér þaö eöa ekki, þá er þessi Þrá-
inn alveg ótrtílega leiöinlegur
maöur. Allt i lagi meö þaö i sjálfu
sér,ef Hafliöi héldi lesara viö efn-
iö með öörum hætti. En það gerir
hann ekki. Þessi bók er nefnilega
öll, frá fyrstu blaösiðu, alveg
ótrúlega leiöinleg og fer versn-
andi eftir þvi sem á liöur. Einn
kost sá ég á bókinni — Hafliði er
sem sé ekki hræddur viö að láta
söguhetju sina hugsa „hallæris-
legar” hugsanir. Eitt dæmi: er
Þráinn kemur til vinnu sinnar
einn morguninn dettur honum i
hug aðhann sé James Bond af þvi
aö hann er með hanska. Svona-
löguöu mætti vinna tír, en það er
ekki gert. Þár ljósu punktar sem
finnast koöna fljótt niður i óvið-
jafnanlega flatneskju.
Fer flatt!
Hafliöi kann ekki aö skrifa ís-
lensku — þaö þykir mér augljóst.
Stíll þessarar bókar er þvílík
hrákasmfö að það telst vera
móögun viö islenska lesendur aö
bjóöa þeim upp á annaö áns.
Khíðursleg orðasambönd, fárán-
leg röktengsl og endalaus dönsk
áhrif gera þessa bók aö einhverri
mestu stilleysu sem tít hefur
komið undanfarin ár — og er þó
af nógu aö taka!! Má ég segja frá
eigin reynslu: erég reyndiað lesa
þessa bók i annað sinn varð mér
illt! Afhverju gera Orn & örlygur
þetta? Forlag meö raunveruleg-
an bókmenntametnað getur ekki
verið þekkt fyrir aö senda slikt
handrit frá sér athugasemda-
laust. Ef Hafliða heföi veriö
leiöbeint hressilega er ekki að
vita nema tír heföi oröiö þolanleg
bók. Hér fer hann sinu fram af al-
geru sjálfsöryggi og fer flatt!
Hispursleysið til að mynda,
þessi bók á aö vera m jög hispurs-
laus. Er þaö hispursleysi fólgiö i
þvi aö lýsa föllnum, blautum
getnaöarlimum? Olræt, en hvaö
mára? Jtí f siöasta kafla bókar-
innar veröur ekkert smáræðis
ippgjör. Þá er Þráinn kominn til
Þýskalands og flækist um mellu-
hverfiö — aö lokum er honum
nauögaö af hommatetri. Og það
er ekki litið mikilvægt! Honum
veröur hvorki meira né minna en
ljós sifelld niöurlæging sin fram
aö þvi — allir hafa riðiö honum i
rassinn oghann aldrei sagt mtíkk.
Ntí læturhann sig hafa þaö, býöur
„Status Kapitalismus Facismus”
velkominn í endaþarminn! Hvað
áþetta aöþýöa? Annars vegar er
sagt aö hann hafi sætt sig viö þá
ógurlegu niðurlægingu sem fylgir
nauöguninni, hins vegar þykir
honum þetta gott! Hvar er sam-
hengið, röktengslin — hver er
niðurstaðan? Ég veit þaö ekki. Ég
veit hitt aö þessi kafli er grátleg-
ur.
Þetta er haröur dómur, ég veit
það. Hafliöi hefur sýnilega
gaman af að segja sögu, hann
hefurlíka nokkra buröi tilað gera
þaö vel. En til þess aö svo megi
veröa verður hann að gera svo vel
aö vanda sig miklu, miklu meira
en viö samningu þessarar bókar.
Þaö eru nefnilega takmörk fyrir
þvi hvaö bjóöa má lesendum upp
á.
Illugi Jökulsson