Tíminn - 20.03.1983, Blaðsíða 4

4
SUNNUDAGUR 20. MARS 1983
■ Huglækningar hafa þær lækningar verið
nefndar þegar sjúklingar hljóta eða telja sig hljóta
bata fyrir aðstoð ólæknislærðs manns með handa-
yfirlagningu, fyrirbænuin eða sambandi við fram-
liðið fólk. Um lækningar af þessu tagi eru skiptar
skoðanir. Sumir telja þær til marks um óþekkta
dularkrafta eða forsjón æðri máttarvalda; aðrir
áh'ta þær hindurvitni sem stafi af ályktunarskekkj-
um, trúgimi og sefjun. 1 þessari grein eru reifaðar
efasemdir um huglækningar, og rök leidd að þeirri
skoðun að huglækningar séu ekki dulrænt fyrir-
bæri í viðteknum skilningi þess hugtaks. Jafnframt
er varað við hættum sem starfsemi huglækna
getur haft í för með sér.
Huglækningar hafa þekkst frá örófi alda. Til
þeirra teljast töfralækningar meðal frumstæðra
þjóðflokka og kraftaverk heilagra manna. Með
aukinni þekkingu á sjúkdómum og líkamsstarf-
semi manna hefur lækningum af þessu tagi
hnignað, og þær skipa allt annan sess en fyrr.
Aftur á móti hafa framfarir í læknisfræði og
vísindum ekki bundið enda á huglækningar, og
enn eru þær í talsverðu áliti, jafnvel með upplýstu
fólki. Hér á landi hafa verið gerðar umfangsmiklar
rannsóknir á viðhorfi manna til huglækninga og
reynslu af þeim og þær birtar á bók dr. Erlends
Haraldssonar Þessa heirns og annars (Bókaforlag-
ið Saga, 1978). Niðurstöður eru í fæstum orðum
þessar: Af hverjum hundraö mönnum kváðust
fjörtíu og cinn hafa leitað til huglæknis, rúmur
helmingur kvenna og um fjórðungur karla. Um
helmingur þessa fólks leitaði aðeins einu sinni eða
tvisvar til huglæknis og nær hehningur aðeins til
éins huglæknis.Af þessu fólki höfðu 32% einungis
leitað til huglæknis vegna eigin veikinda, 29%
einungis vegna veikinda annarra og 39% bæði
vegna veikinda sinna og annarra. Úr þessum hóp
■ Huglæknir að starfi á lækningasamkomu. Ef lækning á að takast verður sefjunin að vera sterk, og sjúklingurinn að bera fulit traust til læknisins.
Er unnt að lækna sjúkt fólk með handayfírlagningu eða fyrirbænum?
Hér eru reifaðar efasemdir um huglækningar, fjallað um eðli læknisstarfs
og því haldið fram að oftrú á dulrænum lækningum geti reynst hættuleg
leituöu því alls 71% fólks til huglæknanna vegna
eigin veikinda og 68% vegna veikinda annarra.
Hvað um bata? Nítíu og einn af hundraði telja
að förin til huglæknis hafi verið til nokkurs gagns.
Töldu 34% að afskipti þeirra af huglækni hefðu
verið til mjög mikils gagns og 57% að hún hefði
verið gagnleg. Aðeins 9 af hundraöi töldu starf-
scmi huglækna einskis nýta, en cnginn taldi hana
hafa orðið til skaða á einn eða annan hátt.
Frekari viðtalskönnun við eitt hundrað manns
sem leitað höfðu til huglækna letddi í Ijós að tíðast
var meðferð þeirra fólgin í hjálp sem fengin var
„að handan" fyrir miðilssamband. Næst tíðast, cn
um helmingi sjaldnar, var meðferðin fólgin í bæn.
en oft fór bæn og miðilssamband saman. Handayf-
irlagning cða einhvcrs konar líkamleg meðferð
var fátíð, aðeins 7 slík tilfclli af þeim eitt hundrað
sem könnuö voru.
Margir fá bata
af huglækningum
Af þessum hóp töldu 40 sig hafa hlotið fullan
bata af huglækningunni, 14 verulegan, 18
nokkurn. en 28 engan bata. Af þeim 72 sem hlutu
ein.hvern bata kváðu 60 batann hafa haldist til þess
dags þegar viðtal fór fram, aðeins í 7 tilvikum var
uin skammvinnan bata að ræða. Af þessum 100
manna hóp töldu semsagt 77 það hafa verið
gagnlegt að leita huglækningar, og er sú tala
heldur lægri en fra.m kom í frumkönnuninni, en
þar höfðu 91% talið gagnlegt að lcita huglæknis.
Fyrirfram höfðu 15 gert sér mjög jákvæðar vonir
um árangur af huglækningu, 41 gert sér jákvæðar
vonir, en 44 ekki gcrt sér neinar vonir um árangur
af huglækningu áður en til hennar kom. Þeir sem
höfðu oröið fyrir trúarlcgri reynslu, lásu í Biblf-
unni og voru nokkuð eða mjög trúaðir, höfðu í
ríkari mæli en aðrir menn hiotið bata.
Þar eð lýsingar viðmælenda í könnuninni á
sjúkdómum sínum voru stundum óljósar tóku
aðstandendur hcnnar það ráð að skipta þeim
aðeins í tvo flokka. í fyrri flokkinn settu þcir
sjúkdóma sem sennilegt þótti að hefðu verið mjög
alvarlegs cðlis (krabbamein, hjarta- og æðasjúk-
■ dómar, heila- og nýrnasjúkdómar). í seinni flokk-
inn settu þeir sjúkdómalýsingar sem ekki þóttu
eins skýrar og í mörgum tilvikum ekki jafnalvar-
legs eðlis (farsóttir, gigt og bakverkir, afleiðingar
slysa, sjúkdómar í öndunarfærum, andlcgir erfið-
■ Sautjándu aldar huglæknir, hinn frægi íri
Valentine Greatakes, að störfum.
leikar o.fl.). Þéssir tveir flokkar urðu ámóta
fjölmennir. Batinn reyndist verulega tíðari í síðari
fiokknum (85%), en 56% hjá þeim fyrri.
Könnunin segir ekkert
um hvernig bati fékkst
Hér er ekki ætlunin að fara ofan í saumana á
þessari könnun á viðhorfum fólks og reynslu af
huglækningum; kannski gefst tilefni.til þess síðar.
Ástæðá er þó til að bcnda á að þessar niðurstöður
segja ekkert um það hvernig batinn' raunverulega
fékkst. Könnunin sýnir huglægt mat þessara.
sjúklinga á bata sínum, eirís og dr. Erlendur
Haraldsson viðurkennir á- fyrrnefndri bók.
Könnunin hefði orðið miklu forvitnilegri, og um
leið marktækari, ef raunveruleg sjúkrasaga við-
mælenda þcirra hefði verið athuguð og rætt við
lækna, hjúkrunarfólk og venslamenn sjúkling-
anna. Eins er hin lauslega flokkun sjúkdómanna
aðfinnsluverð, því hún skiptir miklu máli í þessu
sambandi. Athuga ber að eitt af því sem ræður
skiptingunni er óskýr frásögn sjúklinganna.
Skortur sjúklinganna á vitneskju um það hvað aó
þeim gekk hlýtur að rýra álit á batasögu þeirra.
Huglæknar segjast að jafnaði hafa yfirnáttúrleg-
an lækningakraft sinn úr handanheimum eða frá
guði. Stundum segjast þeir ekki vita hvaðan
krafturinn komi. Yfirleitt segja þeir að það séu
ekki þeir sjálfir sem lækni; þcir séu aðeins
milligöngumenn. Þeir fullyrða nær aldrei að um
lækningu verði að ræða, það komi í Ijós í tímans
rás hvort krafturinn hafi haft áhrif eða ekki. Ef
lækning tekst ekki er það ekki þeirra sök:
Krafturinn sem þeir miðla, og ráða þó ekki yfir,
hefur bara ekki birst. Aðstæður hafa kannski
verið óheppilegar, tíminn rangur eða traust sjúkl-
ingsins á lækningunni ekki nægileg. Ef huglækning
mistekst er ekki unnt að kalla neinn jarðneskan
mann til ábyrgðar.
Lækningar jafnt hjá
frómum mönnum sem svikurum
Huglæknar stunda iðju sína af misjöfnum
hvötum. Sumir einfaldlega vegna köllunar til að
láta gott af sér leiða, aðrir hafa fengið vitrun í
draumi eða séð sýnir á annan hátt sem urðu tildrög
lækningastarfseminnar. Til eru líka þeir sem
stunda huglækningar, eða undralækningar af öðru
tagi, i fjárgróðaskyni og hafa verið afhjúpaðir
fyrir svik og blekkingar. Það er eftirtektarvert að
sjúklingar sem leita til huglækna, sem staðnir hafa
verið að svikum, hljóta engu síður bata en hinir
sem leita til huglækna sem virðast stunda lækning-
ar af göfugum hvötum einvörðungu. Frægt er
dæmið um undralæknana á Filippseyjum sem
mikið voru (fréttum fjölmiðla fyrir tæpum áratug.
Enda þótt sannað hafi verið óyggjandi að þeir
beittu blekkingum telur fjöldi manna sig hafa
hlotið bata eftir meðferð hjá þeim. í þeim hóp eru
m.a. nokkrir íslendingar. Og enn heldur fólk
áfram að kosta rándýr ferðalög til Fiiippseyja í
von um bata á sjúkdómum sem Iæknavísindi
nútímans geta ekki læknað. Þannig er örvænting
manna höfð að féþúfu.
Huglækningar nærast á
trúgirni almennings
Orsakir þess að huglækningar þrífast enn virð-
ast mega telja fernar. í fyrsta lagi nærast huglækn-
ingar á trúgirni almennings og ríkri hneigð
mannfólksins til að láta blekkjast. í öðru lagi stafa
þær af þeirri áráttu fólks að laðast að öllu sem er
dularfullt. í þriðja lagi sækja huglækningar afl til
algengrar rökskekkju, þeirrar ályktunar að þegar
tveir atburðir fara hvor á eftir öðrum, þá sé hinn
fyrri ætíð orsök hins síðari. í fjórða lagi er um að
ræða skort almennings á vitneskju um hlutverk,
framfarir og getu læknisfræðinnar.
Um fyrst talda atriðið er varla ástæða til að fara
mörgum orðum. Af trúgirni og sefjunarmætti
höfum við ótal dæmi úr sögunni, og væntanlega
hver og einn af eigin reynslu eða kynnum af
öðrum. Ástæður þessa vitum við aftur á móti
minna um. Þekking okkar á sálarlífi mannfólksins
er enn mjög frumstæð, en rannsóknir í sálarfræði
hafa leitt í ljós hve skilningarvit okkar og minni
eru brigðul og hve mjög vilji okkar til að trúa getur
bieytt skynjun okkar og reynslu.
Um aðlöðunarmátt „dularfullra" atvika gildir
svipað. Þar geta menn einnig litið í eigin barm.
Við hneigjumst til að hugsa um atburði sem við vit-
um ekki af hverju stafa eða verða af óvanalegri
hendingu. Þessi aðlöðunarhneigð hefur marga
kosti, t.a.m. fyrir framfarir vísindanna, en þegar
hún er agalaus verður hún til þess að rugla fólk í
ríminu og skekkja mynd þess af raunveruleikan-
um.
Fylgni atburða segir okkur ekkert um orsakir.
Enda þótt tveir atburðir fari hvor á eftir öðrum,
þá þýðir það ekki að hinn fyrri sé jafnan orsök
hins síðari. (Á latínumáli heitir þessi gamla
rökskekkja post hoc ergo propter hoc). Svo er
auðvitað stundum, en engan veginn ævinlega.
Enda þótt sjúklingi batni eftir meðferð hjá
huglækni þarf það ekki að vera meðferðin sem er
orsök batans. Sama gildir auðvitað um sjúkling
sem hlýtur bata hjá menntuðum lækni. I öðru
tilvikinu er hins vegar yfirleitt unnt að grafast fyrir
um það hvað raunverulega gerðist í líkama
sjúklingsins vegna þekkingar okkar á líffærum og
líffærastarfsemi. I hinu tilvikinuríkirvanþekking-
in að eilífu.
Vanþekking á
eðli læknisstarfs
Skortur almennings á vitneskju um hlutverk,
framfarir og getu læknisfræðinnar er um margt
eðlilegur. Læknar eiga sjálfir nokkra sök á því að
hjúþa iðju sína leyndardómi, og eins gefa þeir
einatt í. skyn að fræði þeirra séu öruggari og