Tíminn - 20.03.1983, Blaðsíða 5

SUNNUDAGUR 20. MARS 1983
5
óbrigðulli en þau eru í reynd. Sannleikurinn er sá •
að læknisfræði telst ekki til nákvæmra vísinda,
eins og t.d. eðlisfræði, þar sem skýringar á
tilteknu ferli og forsagnir um þetta ferli haldast
tryggilega í hendur. Enda þótt þekking okkar á
starfsemi mannslíkamans hafi vaxið hröðum
skrefum á undanförnum áratugum er enn langt i
land að við vitum orsakir allra sjúkdóma og
hvernig ráða á bót á þeim; enn fremur er þekking
á verkan lyfja mjög af skornum sk'ammti.
í rauninni eru það miklar ýkjur þegar sagt er að
læknar lækni fólk. Nær sanni er að þeir aðstoði
náttúruna við að lækna sjúkdóma, séu m.ö.o.
miliigöngumenn. „Læknirinn er þjónn og túlkur
náttúrunnar", sagði Hippokrates, faðir læknis -
fræðinnar, réttilega forðum. Og Ambroise Paré,
frægasti skurðlæknir Frakka á 16. öld, sagði um
sjúklinga sína: „Ég skar. guð læknaði." Sams
konar skilningur kemur fram hjá Jóni Péturssyni,
sem var fjórðungslæknir á Norðurlandi 1775-81,
svo enn sé vitnað til fornra rita: „Ekki er að
vanþakka það, að nógar séu frásagnir hér vor á
meðal um ýmisleg lækningafurðuverk sem gerð
skuiu hafa verið í fornöld með því að græða
hættuleg sár á skemmri tíma en náttúrlega er
mögulegt, jafnvel setja svartan bóg á hvíta
sauðkind og hvítan á svarta og fleiri þvílíkar
hégiljur", skrifar Jón í Lxkningabók sína. „Þess-
um hjátrúarþjónum vildi ég hafa það í eyra sagt:
að handlækniskúnstin gerir minnst til að græða
sár, en það er náttúran sjálf, sem hér á mestan
hlut að. Það eina sem mannleg íþrótt kann þar við
að gera er: að ryðja þeim hindrunum úr vegi sem
bægja sárum frá að gróa; ber því að taka sérhvern
framandi hlut burt úr sárinu, hvort heldur það er
járn, tré, bein eða hvað annað sem er, svo fram
sem það er mögulegt, ogfyrst þar á eftir skal binda
um sem áður er sagt."
„Læknirinn í líkamanum“
Hvort sem við köllum þetta læknandi og
græðandi afl guð , eins og Paré, eða náttúru, eins
og Hippokrates og Jón Pétursson, cða eitthvað
annað, skiptir ekki máli. Við skiljum það ekki
fremur en lífið sjálft en við vitum að það býr í
lifandi líkama, og mætti kalla það „lækninn í
líkamanum"; í því er ekki fólgin nein tilgáta um
hvers eðlis það sé.
Hversu slvngur sem þessi læknir í líkamanum
er kemur það oft fyrir að hann getur ekki læknað
hjálparlaust eða ekki svo fljótt og vel sem æskilegt
væri, og þá er aðstoð góðs, menntaðs læknis
ómetanleg. Sem dæmi unt hið síðara má nefna
græðslu beinbrota og sára. Læknirinn í líkaman-
unt græðir þau að vísu einn, en oftast mundu
beinin gróa skakkt ef ekki væri búið um þau í
réttum skorðum, og lækningin tæki lengri tíma.
Og ef skurðir eru ekki hreinsaðir, saumaðir og
varðir sýklum tekur græðslan miklu lengri tíma og
árásir sýkla gætu þar að auki valdið hættulegri
sýkingu sem.læknirinn í líkamanum gæti ef til vill
ekki ráðið hjálparlaust við. Oft endranær gctur
það riðið á lífinu að læknirinn í líkamanum fái
hjálp nægilega snemma, t.d. að grefti sé hleypt út
í tæka tíð, að gert sé við sprungið innyflasár, að
utanlegsfóstur sé tekið o.s.frv., en jafnvel þá tekst
lækningin ekki nema læknirinn í líkamanum sé
fær um að vinna sitt hlutvcrk, gera við skemmdir
sem gröftur hcfur valdið, græða skurðina sem
læknir hefur gert o.s.frv. Hlutverk læknisins er að
búa til skilyrði þess að læknirinn í líkamanum geti
notið sín, aðstoða hann í baráttunni við sjúkdóm-
ana. En þetta hlutverk er svo mikils varðandi að
vart verður það metið um of né heldur hið annað
hlutverk læknisins, heilsuverndarstarfsemin á
öllum sviðum, en hún miðar jöfnum höndum að
því að verja sjúkdómum og gera lækninn í
líkamanum sem færastan um að inna af hendi sitt
lækningastarf.
Huglæknar geta læknað
starfræna sjúkdóma
Þrátt fyrir allar framfarir í greiningu sjúkdóma
og lækningu leitar fjóldi sjúklinga læknishjálpar
án árangurs, oft hjá hverjum lækninum á fætur
öðrum. Það er skiljanlegt að sjúklingar sem
■ Sjúkrahús og læknastofur eru búin nákvæmum lækningatækjum og vel þjálfuðu og menntuðu
starfsfólki. Þekking á líffærastarfsemi manna er nauðsynleg til að aðstoða náttúruna við að lækna
alvarlega vefræna sjúkdóma. Þá dugir ekki handayfírlagning eða fyrirbæn huglæknis.
■ Sú aðstoð sem menntaður læknir veitir sjúkling byggist að umtalsverðu leyti á því að sjúklingurinn
treysti lækninum og trúi á aðferð hans. Þessi læknir sem uppi var fyrir daga nútíma læknisfærði hafði
ekkert að bjóða sjúklingum sínum annað en athygli og gott viðmót. (Eítir málverki Gerits van
Brekelaunkam í Louvre-safninu í París).
þannig er ástatt fyrir kjósa oft að leita á náðir
undralækna af ýmsu tagi, neyta kynjalyfja (svo
sem Bramalífselixírs eða Kvöldvorrósarolíu) cða
nota kynjatæki (svo sem Voltakross). Það kemur
fyrir að þessir sjúklingar hljóta óvæntan hata, eins
og könnunin á rcynslu íslendinga af huglækning-
um o.fl. er vísbending um. En hvernig stendur á
því að fyrirbænir og handayfirlagningar gcta
læknað sjúkdóma sem læknisfræði stendur ráð-
þrota gagnvart?
Fyrst er þess að geta að rannsóknir benda til
(þ.á.m. fyrrnefnd ísl. könnun), að huglækningar
og aðrar utangarðsleiðir í lækningum takist oftast
þegar um starfstruflanir líffæranna er að ræða, en
ekki verulegar skemmdir í líffærum, þ.e. þegar
um starfræna sjúkdóma er að ræða en ekki
vefræna. Slíkar starfstruflanir eru mjög algcn'gar.
Margvíslegustu orsakir geta verið valdar af þeim.
Þeim er það yfirleitt sameiginlegt að þær stafa af
truflunum í sálarlífinu sem eiga stundum raunar
rót sfna að rekja til ástands líkamans - svo scm
ofþreytu af langvinnu erfiði um megn fram eða
slekju af langvinnu iðjuleysi, sem er engu síður
skaðlegt - en sjálfur stafar sjúkdómurinn þó af
þeim sálrænu truflunum scm þetta veldur. Starf-
rænir sjúkdómar geta líka stafað af áhyggjum,
kvíða cða ótta í einhverri mynd. Margoft cr
óttann að rekja til mikillar umhugsunar um
líkamann og hin ósjálfráðu störf líffæranna.
Mikilvæg líffæri og líffærastarfsemi, s.s. hjarta og
æðar, mcltingarfæri, innrensliskirtlar o.fl. eru
óháð viljanum, en því næmari fyrir geðshræring-
um. Það er margreynt að það getur verið óhollt
að beina athyglinni að störfum þeirra og vcldur
meiri ogminni truflunum á þeim. Ef maðurtemur
sér að vera sí og æ að athuga hjartslátt sinn og
æðaslátt fer sjaldan hjá því að einhvern tíma verði
hann eða þykist verða var við einhverja smávegis
óreglu. Þetta veldur honutn geig: „Skyldi eitthvað
vera að hjartanu?" hugsar hann. Sú hugsun veldur
hjartslætti; hjartslátturinn magnar geiginn, hann
verður að ótta, og smám saman verður maðurinn
sannfærður um að alvarlegur hjartasjúkdómur
gangi að sér og fer að finna til hinna og þessara
sjúkdómseinkenna er hann heldur eða veit að
hjartasjúkdómi fylgja. Mörg fleiri dæmi mætti
nefna en þetta nægir til að sýna að slíkar
starfstruflanir eiga langoftast, ef ekki ævinlega,
rót sína í sálarlífinu, og verður þá auðskilið að
lækning þeirra vcrður einnig fyrir sálarleg áhrif.
Lykill að lækningu:
traust eða trú
Enn vcrður að geta þess að starfrænir sjúkdóm-
ar eru þráfaldlega í för með líffærasjúkdómum og
valda oft meiru um sjúkdómseinkenni en líffæra-
skemmdirnar. Ef starfræni sjúkdómurinn batnar
fyrir einhver sálarleg áhrif þá hverfa auðvitað þau
sjúkdómseinkenni sem af honum stöfuðu, og
sjúklingnum léttir meira eða minna, þótt líffæra
sjúkdóinurinn haldi áfram.
Hvers konar sálarleg áhrif hjálpa í hvert sinn,
fer eftir skaphöfn sjúklings og hugarstefnu sem
ræður því til hvers konar lækninga hann getur
borið traust og trú. Það má svo að orði kveða að
hinir sálrænu cða starfrænu sjúkdómarséu lokaðir
inni i dularheimum sálarlífsins. Eini lykillinn að
þeim er traustið eða trúin. Sá einn sem hefur þann
lykil getur náð til þcssara sjúkdóma og unnið á
þeim. cn hitt skiptir minna máli hvort handhafi
hans er menntaður heknir. huglæknir, annars
konar skottulæknir, kynjalyf, kynjatæki eða ein-
hverjar aðrar lækningahégiljur.
Þó allir læknar viti hve sálarjeg áhrif valda
miklu um upptök sjúkdóma og lækningu er hætt
við að margir þeirra vanmcti þau ósjálfrátt og geri
minna úr sálrænum sjúkdómum cn rétt er, gleymi
því að í augum sjúklingsins er starfrænn sjúkdóm-
ur engu léttari en raunverulcgur líffærissjúkdóm-
ur, enda mun hann sjaldnast geta greint þar á
milli. Enn oftar mistekst lækningin vegna þess
að sjúklinginn vantar það traust á lækninum sem
þarf til þess aö sálarlcg áhrif frá honumgeti kontið
að gagni.
Margt á huldu um bata
Huglækningar á alvarlegum líffærasjúkdómum
cru ntun fátíðari en á starfrænum sjúkdómum, og
ntörg dæmi um slíkar undralækningar scm ncfnd
eru í afþrcyingarritum og bókum sálarrannsókn-
armanna rcynast við nánari athugun ýkt eða
spunnin upp. Svo er t.d. um kraftaverkasögur frá
Lourdes í Frakklandi og víðar. Ástæðulaust er þó
að véfengja að alvarlegir sjúkdómar hafi horfið
eftir heimsókn huglæknis cða cftir bænir hans.
Slíkt hcfur líka ntarg oft gerst án þess að nokkur
lækning mcnntaðs ntanns Itafi veriö rcynd cða
huglæknar kontiö við sögu. Þaö scm verið er að
draga í efa hér er að bænir og handayfirlagningar
huglækna séu orsakir bata. I þcssunt sjaldgæfu
tilvikum vitum við cinfaldlcga ckki hvað hefur
gerst í mannslíkamanum, og það er frumstæð
ályktunarvilla að þakk’a huglækningum bata í
suntum tilvikum, meðan við vitum ekki skýringar
á hliðstæðum bata -í öðrum tilvikum. í þessu
sambandi vegur það líka þungt á metunum að
aldrci hefur vcrið leitt í Ijós að frá huglæknuin
stafi nein mælanleg orka, og hafa þó sálarrann-
sóknarmenn og dulsálfræðingar leitað slíkrar
orku í nteira cn öld.
Varað við oftrú
á huglækningum
í þcssari grcin hafa verið settar fram margs
konar cfasemdir um huglækningar, og því haldið
fram að á cndanum séu þær ekki „dularfullar" í
viðteknum skilningi, hcldur megi skýra þær á
sama hátt og við þykjumst gcta skýrt aðrar
sálrænar lækningar. Ýmsar lækningar á sjúkdóm-
um eru enn óskýrðar, enda þekking okkar á
líffærastarfsemi mannslíkamans mikil takmörk
sett. Hins vegar cr engin ástæða til að halda að
læknisfræðileg þekking haldi ekki áfram að vaxa
og þroskast, og í framtíðinni ráðunt við ekki við
ýmsar gátur sent nú virðast óleysanlegar. Á
mcðan við búum að vanþekkingu um þessi
mikilvægu efni kjósa sumir að leita til trúarbragða
eða hindurvitna. Þeir um það. Hér er ekki lagt til
að starfsemi huglækna verði bönnuð, en rík
ástæða er til að vara við oftrú á henni sem getur
haft skclfilegar afleiðingar, svo sem í því dæmi að
starfrænn sjúkdómur er læknaður fyrir sálarleg
áhrif og sjúkdómseinkenni hverfa án þess að
hinn vefræni sjúkdómur læknist. Þá er voðinn vís.
Eru huglæknar og samherjar þeirra reiðubúnir að
axla þá ábyrgð?
- GM.
■ (Hcimildir: Mjög er stuðst við háskólafyrir-
lcstra Sigurjóns Jónssonar læknis „Kynjalyf og
kynjatæki" í Samtíð og sögu IV (1948) en það er
eitt hið skynsamlegasta og rökfastasta scm um
þessi efni hcfur verið ritað hér á landi. Einnig:
William Nolen: „Psychic Healing" í Science and
the Paranormal (1981) ; Erlendur Haraldsson:
Ijessa heims og annars (1978) ; Jonathan Miller:
The Body in Question (1978) o.fl.).