Tíminn - 10.11.1983, Qupperneq 9

FIMMTUDAGUR 10. NÓVEMBER 1983
9
á vettvangi dagsins
Fyrstir með fréttirnar —
hvað sem það kostar
eftir Stefán Lárus Pálsson, stýrimann á Akranesi
■ Hörmuleg tíðindi berasl nú af haf-
inu. t>rjú skip hafa farist á einni viku, og
14 sjómenn hafa þar látið lífið. Þeir hafa
beðið lægri hlut í átökum við n áttúruöfl-
in. Eftir sitja makar og börn auk annarra
ættingja sem mátt hafa sjá svo snögglega
á bak ástvina sinna. Yfir fjölskyldum og
jafnvel heilum byggðarlögum hvílir nú
skuggi sorgar. Sjóslys hafa ætíð snortið
viðkvæman streng í hjörtum lands-
manna. og svo mun enn. Ég vil hér með
votta þeim, sem nú eiga um sárt að
binda, mína dýpstu samúð, en um leið
þakka æðri máttarvöldum fyrir gifturíka
björgun þeirra sem náðu landi lifandi.
Við eigum nú mjög vel þjálfaða björgun-
armenn. Vil ég þar sérstaklega minnast
þyrluáhafna Landhelgisgæslunnar sem
oft hafa unnið þrekvirki við ótrúiega
erfið skilyrði. Margir eiga þeim nú líf sitt
að launa.
Björgunarmenn varnarliðsins hafa
Itka sýnt frábæra hæfni og ósérhlífni,
þeim ber líka að þakka sem vert er.
Það er okkur sæfarendum ómetan-
legur styrkur að vita af þessum tækjum
öllum og áhöfnum þeirra sem ekki víla fyr-
ir sér að leggja líf sitt að veði, til að veita
aðstoð ef illa fer. Það lýsir best tiltrú
okkar að nota orð mannsins frá Stykkis-
hólmi sem barðist ásamt félaga sínum
við að halda sér á skeri sem brimið braut
yfir,’ og ógerlegt var að bjarga frá sjó.
„Við vissum að það myndi koma þyrla
og bjarga okkur". Kannski hefur slík
vissa gefið þeim kraft til að þrauka. Og
þyrlan kom í tæka tíð. Líka má minna á
þegar þyrlur björguðu skipverjum af
Hafrúnu frá Bolungarvík sem strandað
hafði í stórgrýtis fjöru í vetrarstórviðri.
Þar voru allar aðstæður hrikalega erfið-
ar. En björgunin tókst svo fljótt og vel
að undrum sætti. Auk þess hefur Slysa-
varnafélagið um allt land mjög hæft og
harðsnúið lið björgunarfólks sem oft
leggur sig í mikla hættu við björgunar-
störf. Þeirra starf er ómetanlegt, og
verður þeim seint fullþakkað.
En kveikjan að þessum skrifum er sá
fréttaflutningur sem nú viðgengst í fjöl-
miðlum og tengist þessum síðustu sorg-
arviðburðum og reyndar fleiri. Hann er
með þeim hætti að ekki verður
lengur við unað þegjandi, og hcfur sett
svo svartan blett á fréttamennsku þessa
lands að hann verður ekki burt þveginn
nema með öðrum vinnubrögðum og
breyttu innræti þeirra sem að henni
standa.
Hingað til hefur það verið viðtekin
venja og talin sjálfsögð tillitssemi þegar
slys hafa orðið þar sem fólk hefur týnt
lífi, að gefa nægan tíma til að tilkynna
aðstandendum hvað skeð hefur á nær-
færinn hátt. Oftast hefur sóknarprestur
á viðkomandi stað þar hönd í bagga. Oft
er fólks saknað eftir voðaatburði, og því
leitað eins léngi og nokkur von er.
Stundum ber sú leit árangur og von
þeirra sem biðu harmi lostnir rætist, og
týndur ástvinur heimtur úr helju. En oft
hefur vonin slokknað og sú hörmulega
staðreynd orðið að vissu að ástvinurinn
er horfinn að fullu úr tölu lifenda eftir
langa bið aðstandenda í örvæntingu.
Nú hafa blöð og sjónvarp tekið að sér
óumbeðin að tilkynna fólki lát ættmenna
þess eins og sjá mátti í fréttum af
Hafarnarslysinu nú á dögunum. Reynt
er að lýsa í smáatriðum án nokkurrar
tillitssemi þeim hörmulegu atburðum
sem skeðir er'u. Þar standa fréttasnápar
á öndinni með nefið ofan í óhamingju
annarra og skeyta hvorki um skömm né
heiður til að geta matreitt fréttir í
æsifréttastíl, oft meira og minna rang-
snúnar sökum vanþekkingar og ákafa í
að slá sinni eigin persónu upp í starfinu.
og - að verða fyrstur með fréttirnar - Oft
virðast jafnvel rangar og öfugsnúnar frétt-
ir taldar betri en engar. Og ekki má nú
heldur gleyma framlagi ljósmyndara og
myndatökumanna: Þeir ryðjast inn í
einkalff fólks á viðkvæmustu stundum
með myndavélar og árangurinn er
kannski flennistór mynd á forsíðu. Mynd
af fólki sem cr í slæmu ástandi, nýsloppið
úr helgreip dauðans.
Hvaða tilgangur býr að baki þess að
slá því upp með mynd sem stórfrétt að
eiginkona fagni manni sínum sem bjarg-
að er þrekuðum úr ísköldum sjó eftir
ömurlegt slys?
Haldið þið virkilega þið skilningsvana
og mér liggur við að segja sálarlausu
fréttafáráðar, að aðstandcndur okkar
sjómanna hafi engar taugar til okkar?
Þið ættuð að skammast ykkar ef þið
kynnuð og biðjast afsökunar opinber-
lega. Hvað á það að þýða að sýna í
sjónvarpi þrátt fyrir beiðni sóknarprests
um hið gagnstæða, nærmyndir samdæg-
urs af þeim sem bjargast hraktir af
skerjum Breiðafjarðar?
Er ekki prestur fréttastjóri sjónvarps?
Er þetta gert til að fullvissa ættingja
þeirra sem ekki sáust á sjónvarpsskermi
stíga út úr þyrlunni hraktir og illa
klæddir um að nú væri öll von úti? Ég
spyr og óska svara.
Þegar svo cr komið að sendimenn
fjölmiðla haga sér líkt og hrægammar þá
er hin frjálsa fjölmiðlun komin á ansi
lágt plan. Æsifréttastíllinn á að selja
blöðin, um vandaðar frcttir lítið hirt.
Röngfrétt telst þá jafnvel betri en cngin.
Og hvað er þá helst talið fréttnæmt?
Jú allar ncikvæðar fréttir svo sem afbrot,
slys og óhamingja fólks. Upp úr slíku
velta blaðamcnn og ritstjórar, sumra
blaða sér eins lengi og mögulegt er, og
jafnvel lerigur. „Aðgát skal höfð í
nærveru sálar“, segir spakmælið, og
mættu vorir galyösku fréttamenn gjarn-
an leiða hugann að slíku áður en þeir
matreiða viðkvæmustu einkamál fólks
sem uppsláttarfréttirogsöluvarningfyrir
fjölmiðla.
Sem dæmi um livað nútímablaða-
mennska telur fréttnæmt vil ég taka
dæmi úr D.V. scm sjálft segist veraóháð
og frjálst. Þá væntanlega um leið frjáíst
að því að þurfa ekki að taka tillit til
almennra mannasiða svo sent friðhelgi
einkalífs og heimilis. Ekki vil ég trúa að
þctta sé meint svo, en óneitanlcga virðist
nú samt tilsýndar að svo sé.
Fréttamat fólk á því blaði er þarinig:
Fyrir nokkrum vikum skeði sá gagn-
merki atburður í höfuðborg íslands sem
telur liðlega 80 þúsund íbúa að lögrcglu-
þjónar urðu að aflífa hund sem bitið
hafð- nokkrar manneskjur. Hundurinn
var að sögn blaðsins skotinn í hausinn.
Öðrum hundi var líka lógað á sama stað
í leiðinni. (Hundahald mun ekki leyft í
höfuðborginni.) Innsk. höf. - Dagblaðiö
eyddi tveim hcilsíðum undir Ijósmyndir
af viðurcign lögreglunnar við hundinn.
Texti myndanna var á þessa leið: Hund-
urinn gcrir þetta... Hundurinn beit
þennan... o.s.frv. En enginn hundur
sást á myndunum, aðeins bök lögreglu-
þjóna scm Ijósmyndarinn skýldi sér
bakvið. Sem sagt: Björn að baki Kára.
Þessu fylgdu viðtöl og lesmál sem fylltu
þriðju síðuna til viðbótar. Þctta var frétt
dagsins og mál málanna þar næstu vikur.
Sömu nött og hundur þcssi var aflífaður
lést í Reykjavík dr. GunnarThoroddsen
f.v. forsætisráðhcrra, virturog mikilhæf-
ur leiðtogi heillar þjóðar, vinsæll af
alþýðu htndsins. Andláts hans var getið
í D.V. en ráðamcnn blaðsinsgátu aðeins
séð af rúmurn fjórðungi blaðsíðu sem
þeir helguðu lífshlaupi hins látna lcið-
toga landsins, sem var þó óvenjulitríkt
og varaði í yfir sjö tugi ára. Kannski
hcfur það ekki í nugum D.V presstinnar
verið eins góð söluvara og andlat ferfætl-
ings.
Svona fréttamennska er sa árgasti
dónaskapur sem uiti getur, og háskalegt
tilræði viö almenna dómgreind og heil-
brigðii skynscmi. Því spyr ég nú: Eru
engin takmörk fyrir því hve langt má
ganga í átt til lágkúrunnar undir merkj-
um fréttamcnnsku, bara til aö vcra
fyrstur með fréttir?
Akranesi 2. nóv. 1983,
Stefán Lárus Pálsson,
stýrimaður.
Nýjar bækur hjá Universitetsfforlag í Osló:
Umdeild bók um Noreg
og þriðju heimsstyrjöldina
■ Saga Asker og Bærum í þrem bind-
um er að koma út hjá Háskólaforlaginu
og eru tvö fvrstu bindin komin. „Asker
og Bærum til 184(1" eftir Liv Martinsen
og Harald Winge er fyrsta bindið. Annað
bindið sem út kemtn er svo „Bærum,
1840-1980", eftir Jan Evind Myhre.
Sagan hefst með mótun landslagsins á
ísöld, gegnum steinöld til bændasamfé-
lags og byggðaþings. Bændur, víkingar.
kóngar. með þeim kemur svo ríkissam-
félagogprestarsem boða trú konungsins
og umboðsmenn konungs: Jarðeigcndur
og leiguliðar. Liv Martinsen lýkur svo
sínum hluta með kafla um eyðijarðir og
bændur og jarðeigendur á síömiööldum.
Annar hluti, eftir Harald Winge fjallar
svo um: fleira fólk - nýjar atvinuleiðir -
meiri fjölbreytni. Það er sérstaklega
ánægjulegt hvað verkið er vel unnið og
myndskrcytt með myndum af vmsum
fornmenjum sem fundist hafa og eru
heimildir þess hvernig lífið var á þessum
slóðum, auk ritaðra heimilda. Annað
bindið er sérstaklega um Bærum frá
1840 til dagsins í dag. Bækur þessar eru
einstaklega vandaðar að cfni og frá-
gangi.
„Kvinner ved staffeliet", heitir bók
um kvenmálara í Noregi'fyrir árið 1900.
eftir Anne Wichström, er í rauii bók um
50 konur. sem voru málarar í Noregi í
50 ár. frá 1850-1900. Á þessu gullaldar
tímabili norskrar málaralistar létu konur
að sér kveða og er bók þessi gott vitni
þess. Auk þess að segja frá starfi þeirra
og sýna myndir þeirra í ágætum litprent-
unum og svart hvítar. eru í bókarlok
æviágrip kyennanna. „Provinsteater í
sentrum" heitir bók um leikhúsið í
Stavanger, 1883-1983. Eitt hundrað ár,
frá Konunum okkar cftir Moser og mcð
Olaus Olsen, sem leikhússtjóra. Norsk-
an tckur við af dönskunni. sem leikhús
cða scnumál. Sagan cr kyrfilcga rakin
bæði gcgnum verk og ríkjandi listastcfn-
ur, fjárhagserfiðleika og baráttu. Þetta
er vel rituö og myndskreytt bók. „Forc-
byggeridc helsearbeid í 1980 ara" mögu-
leikar og takmarkanir heitir bók sem
gefin er út í framhaldi af „Helseplan for
1980 ara". Lögð er áhersla á mikilvægi
hins fyrirbyggjandi starfs, bæði hjá hinu
opinbera og einstaklingnum. „Natur og
menncske í Vassfaret" ritstýrt af Kare
Elgrhork er bók um það svæði miö
Norcgs. sent kannske hefir hvað minnst
verið skrifað um. en er í raun áhugavcrð-
ast. Þarna er lýst mannlífi og náttúru á
einstaklega skemmtilegan hátt. „De
blomsterlöse landplanter" og „Norsk
steinbok" eftir Haarvard Östhagen og
T. Garmo, eru bækur sem taka út það.
hrein norska á báðum þessum sviðum.
cn elta ekki stórarbækur um heimshluta.
sem mikið hafa verið á fcrðinni undan-
farið. Báöar bækurnar eru einstaklega
vandaðar að allri gerð.
í uppcldisfræði er mikið á seyði hjá
háskólaforlaginu. sem von er. Eftir Erl-
ing Roland er bókin „Stratcgi mot
mobbing". Bókin byggir á stórri rann-
sókn í skólum og ræðir hvernig einstakl-
ingar eru kúgaðir af félögum sínum og
öðrum. langt út fyrir þau mörk sem við
þekkjum. því aö þeir þora ekki að segja
frá. „Om a bli vokscn" eftir Finn Magn-
ussen og „Á vokse op i Norge” fjalla
báðar um hvernig það cr að verða
fullorðinn. Þaðerekkert meðfætt. Þegar
svo unga kynslóðin hikar við þcgar hún
á að taka við arfi sínum, crfa landið,
hverjum skyldi það þá vcra að kenna?
Hvernig væri að við færum að reyna að
horfa á þetta samfélag sem við erum aö
hyggja frá sjónarhóli þess sem á að taka
við því? „Dyktige. sterke, lykkelige
barn" eftir Monicu Rudberg fjallar um
uppeldishugmyndir í borgaralegum
anda. Hún tekur fyrir sögu uppeldis,
miðað við þær bókmcnntir sem fyrir
liggja. gcgnum fjálst uppeldi millistríðs-
áranna fram til okkar tíma. Þar fáum við
kannske svariö viö á hvaða rótuni upp-
cldishugmyndir okkar eru vuxnar.
„Kjönsrollcr og likestilling" er safn
greina um efniö cftir 8 konur. allar liafa
þær. unniö við rannsóknir á þessu sviöi
við háskólann í Bergen. Þarna eru
ræddar hugmyndir um hvað gctur vcrið
langtímamark og hvað er hægt að gcra á
skemmri tíma. sem er takmarkað vegna
þcss að stúlkur velja. að miklum mciri-
hluta heföbundin kvennahlutverk. „Na
som dere vet det" eftir Betty Fairchild
og Nancy Hayward segir frá því sem
skeöur þegar foreldrar komast að því að
afkvæmi þcirra er kynviilt. „Nár det
tause for ord pa seg” eru smásögur cftir
stúdenta úr lífi þeirra og starfi, scm
samdár voru að tilhlutan blaðsins Stu-
denterforum. Héreru 12söguraf70sem
sendar voru inn og ótrúlega góðar
margar. Studies in Rationality and Social
Change, „Explaining Technical
Change" heitir bók eftir Jon Elster. scm
er nýútkomin hjá Cambridge Univcrsity
Press og Universitets forlagct. Kenning-
ar Jon Elstcr um skynsemi og hegöun
eru þegar kenndar hér við háskólann og-
nú er hann á förum til Ameríku til að
hcfja kennslu á kcnningafræði sinni þar.
Heimspekingar. sagnfræðingar. hag-
fræðingar og þjóðfélagsfræðingar og
kenningar þeirra um þróun og viðbrögð
samfélagsins eru hornsteinar kenning-
anna og eftir að Jon Elster hcfir tekið
saman sínar kenningar út frá heimildun-
um. er æ víðar verið að taka upp kcnnslu
á þeim. Barnamenning er lykilorðið
fyrir bókina „Barnet i liv og lek" eftir
Thor G. Noras. allt frá Paradísar-
leiknöm til vorra daga. með fjölda af
leikjauppskriftum.
„Boligmarked og boligpolitikk" dæm-
ið Oslo, eftir Lars Gulbrandsen. Hin
ýtnsu vandamál nútímans eru skoðuð í
Ijósi þess sem gert hcfir veriö á undan-
förnum árum. bæði af stjórnmála-
mönnum og byggingaríélögum.
1 bókatlokknum. aðstaðti og ævi
kvcnna. eru komnar út 2 nýjar bækur.
„Studicr í kvirincrs livslöp" ritstýrt af
Kari Skrcde og Kristiri Tornes og „Dag-
liglivcts organisering" cftir 5 höfunda.
Báðar þessar bækur varpa nýju Ijósi á líf
kvcnna og fjölskyldna og eru hluti af
kvennarannsóknum síðari ára.
„Etter den sötc . klöc" er bók um
kynsjúkdóma, cinkenni þcirra og
meðfcrð. „Menneskct og Biorytmene"
cftirOlc Didrik Lærum. Bók fvrirvenju-
lcgt fólk um þessi lcyndardómsfullu
hrynjandi í mannslíkamanum. Hún
undirstrikar það sem vitað er. cn drcgur
ekkert úr því að við vitum bara svo lítið,
en samt verðum við að beygja okkur.
fyrir þeini takti. sem líkaminn er bund-
inn af. svo oft. „Religion og menneske"
undir ritstjórn Kari Vogt. Bókin útskýrir
möguleika fólks á jörðinni út l'rá trúar-
legum sjónarmiðum. skyldur og ábyrgð.
Irelsi og frelsun og hvernig daglegt líl' er
tengt því sem við trúum. Sérkafli er fyrir
hin ýmsu nvju trúarbrögð í Noregi.
„Hcnrik Bull" eltir hinn sextuga
Stephan l'sehudi-Madsen. ríkisantikvar.
er fyrsta bindi bókarverks um norska
arkitekta. Bókin fjallar um helstu verk
Hcnrik Bull eins og Sögusafnið. Þjóð-
leikhúsið og setur liann inn í samhengi
alþjóðlegs arkitektúrs.
„Det forunderlige univers" eftir
Öystein Elgaröv ogÖivind l lauge, hefur
undirtitilinn. Stjarnfræðin á leið til nýrra
uppgötvana. Þolinmæði við rannsókn
vandamáls leiðirofl til uppgötvana, sem
fara langt frtim úr því sem mannskepnan
gat getiðsértil. Þaðstaðfestir þessi bók.
Mikiö umrædd er bók John C. Aus-
land „Norge og en tredje verdenskrig":
Hún vekur fyrst og fremst þrjár spurn-
ingar og svarar þeiili að nokkru. Hvert
er hlutverk Noregs í skipulagi Banda-
ríkjanna og NATO? Hve nrikið getur
Noregur dregið úr árásarhættu? Og
hversu tilbúinn er Noregur til að mæta
slíku st'ríði ef til kemur? „Si\ilt bered-
skap". eða jilmannavarnir heitir bók
efíir Olav Karstad. Hvar.er Noregur
staddur í þeim. Niðurstaðan er að þar sé
landið langt á eftir því sem þurfi.
„Hvcnt skal ha makten" er skýrsla til
þingsins í samhandi við Maktutredning-
en. sem ég lieli áðurskrifað um í þessum
þáttum (1981). Það er sannarlega fróð-
legt að sjá hvcrnig lagt er til að spilin
verði gefin í valdaspilinu, allt frá ríkis-
stjórn til smástofnana.
Sigurður H.
Þorsleinsson
um bækur.