Tíminn - 13.12.1983, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1983
„Voldugar myndir, dýrlegri en allt
sem heiðinni Róm tókst að skapa”
- Aðeins myndirnar sjálfar geta gefið
réttar hugmyndir um þetta, því að hér er
ekki aðeins um að ræða áhrif í efnisvali
og efnismeðferð, heldur líka í málara-
tækninni sjálfri. Renisansihreyfingin
kom ekki einungis með nýjar hugsanir,
sem kröfðust þess að fá rúm í listum og
vísindum, heldur lagði hún jafnframt til
nýjar, tæknislegar aðferðir til þess, að
hægt væri að gera þessa hluti, svo að af
bæri og úr skæri. - í Flórenz kemst
Rafael í snertingu við líf Renaisansi-
hreyfingarinnar, þar sem hjartsláttur
þess var örastur. Leonardo er þá að stíga
tind gáfna sinna og fjölhæfni, og sá
sjóndeildarhringur, sem hann átti, var
víðari en veröldin þekkti á þessum tíma.
Það virðist vart hafa verið það starf til,
sem hann gat ékki leyst af hendi. Auðvit-
að var hann einnig málari. Að vísu eru
þau verk, sem til vor eru komin frá hans
hendi, fá, og þau frægustu eins og Mona
Lisa ófullgert og Kvöldmáltíðin,
stórskemmt, en þeim dómi verður þó
ekki hrundið með sanngjörnum rökum,
sem samtíðarmenn hans og eftirtíminn
dæmdi honum, að hann hefði verið einn
snjallasti málari heimsins, þótt okkur
skorti nú sönnunargögn til að staðfesta
hann. - Áhrif Leonardos á Rafael eru
augljós, sérstaklega í Madonnu myndum
hans frá þessum tíma. Það er fyrir áhrif
frá Leonardo, að Rafael lætur guðsmóð-
urina vera úti við, úti í náttúrunni, og
Jesú-barnið við hlið hennar, en ekki í
fangi. - Það var tæknin, sem var hin
sterka hlið Leonardos, hin raunsæja
tækni: láta það, sem myndin á að sýna
vera eðlilegt, raunsætt um leið og það er
myndlegt. Hann leggur jafnframt teikn-
ingunni og byggingu myndarinnar meiri
áherzlu en áður þekktist á Ijósið og
skuggann, það, er í hinu raunverulega
lífi gefur öllum hlutum, dauðum og
lifandi, þann svip, sem þeir hafa fyrir
augum vorum. Leonardo ritaði margar
greinar um þessa tækni og kynnti
mönnum hana. Rafael lærði hana, og
það er hún fyrst og fremst, sem gerir
myndir hans „eðlilegar“ eins og það er
kallað: að hann skírskotar greinilegar og
skiljanlegar til veruleikans en ella. Það
dylzt ekki, að Rafael hefur komizt undir
sterk áhrif frá byggingarlist (arkitektúr).
í myndunum notar hann hana hvað eftir
annað sem grundvöil, og aðalatriði
myndanna eru oft undirstrikuð með
henni. Það má telja líklegt, að vinur
hans Baccio d’Agnolo byggingarmeistar-
inn, hafi fyrst opnað honum þá sýn.
Annars var byggingarlistin óskabarn
þess tímabils. - En sérhvert tímabil
„hefur sinn dóm með sér“. Renisansi-
tíminn átti sínar veiku hliðar. Glaðværð
sú og léttlyndi, sem var einkenni hans,
varð oft að hinni mestu lausung og
léttúð, og þetta varð að lokum menningu
og manndómi tímabilsins að falli. Það
var því eðlilegt, að margir gáfuðustu og
snjöllustu menn hneigðust til heimsflótta
og alvörugefni. Svo fór Fra Bartolomeo.
Hann leitaði harmléttis í munkdómin-
um. Alvara hans og innileiki hafði
djúptæk áhrif á Rafael. Hin sterka
tilfinning hans fyrir því „religiösa", því
sem er helgara en állt það, sem mannsins
> •/"
■ Plató og Aristóteles,
V
y. j|

er, „það, sem augað ekki sá, og eyrað
ekki heyrði og ekki kom upp í hjarta
nokkurs rnanns" - varð Rafael nauðsyn-
legt og hollt mótvægi gegn því „heims-
lega“ (profana), sem umhverfið var fullt
af. - Mynd sú, sem hér birtist undir
nafninu: Ansidei madonnan, kennd við
ætt þá, sem hún var máluð fyrir, sýnir
glöggt átökin þar á milli. Bygging mynd-
arinnar er profan, heyrir þessum heimi
til, og í fljótu bragði gæti manni virzt
h'arla lítið „religiöst" í henni. En sé
betur að gáð, hlýtur kjarni myndarinnar
að taka á sig „religiöst" mót. Jóhannes
skírari, til vinstri, ber á sér öll einkenni
hins siðastranga meinlætamanns, og
hinn heilagi Nikulás, til hægri, er, - þrátt
fyrir sinn veraldlega klæðaburð, holdi
klædd ímynd sálarróseminnar, sem, að-
eins fæst við lestur hinnar heigu bókar,
sem hann heldur á, Biblíunnar. En
svipur guðsmóðurinnar, er eins konar
samnefnari allra „religiösra" tilfinninga.
Þar er allt litið frá hærra sjónarsviði, eins
og hún er sett ofar í myndfletinum; innri
barátta meinlætamannsins og sælubros
dýrlingsins setja ekki mörk í andlits-
drættina, heldur hrein og máttug alvara.
Hún er guðsmóðir (Þeotokos), og hið
hverfula, svo sem gleðin og sorgin ná
ekki til hennar, heldur það eitt, sem
varir að eilífu.
★
Þríðja og síðasta tímabilið í málaralist
Rafaels hefst með Rómardvöl hans. Þar
kynnumst við þeim Rafael, sem allar
kynslóðir eftir hans dag hafa dáð og
munu dá, þeim Rafael, sem kemur dag
'í 3~'
Kaupfélag Vestur-Barðstrendinga
Patreksfirði - Tálknafirði - Bfldudal - Krosshotti
Sendir öllum viðskiptavinum,
starfsfólki svo og landsmönnum öllum
bestu óskir um
gleðileg jól og
farsœlt komandi ár
Þökktim gott samstarf
og viðskipti á liðnum árum