Tíminn - 03.04.1986, Side 6

Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Ritstjóri: NíelsÁrniLund
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Inóblaösstjóri: OddurÓlafsson
Skrifstofur: Síöumúli 15, Reykjavik. Sími: 686300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686392 og
686495, tæknideild 686538. Setning og umbrot: Tæknideild Tímans.
Prentun: Blaöaprent h.f. Kvöldsímar: 686387 og 686306
Verð í lausasölu 45.- kr. og 50.- kr. um helgar. Áskrift 450.-
Hvert stefnir
í áfengismálum?
í Sovétríkjunum hefur lögaldur verið hækkaður og
áfengisveitingum hætt við opinberar athafnir.
í þeirri umræðu sem verið hefur um neyslu fíkniefna
hér á landi vill áfengið oft gleymast. Þrátt fyrir það að
áfengið sé vímuefni og skaðvænleg áhrif þess marg sönnuð
er það löglegt hér sem og í flestum löndum og því verður
áfengisvandamálið svo flókíð sem raun ber vitni.
Áfengisneysla er hluti af því menningarþjóðfélagi sem
við höfum byggt upp og trúlega minni hluti þjóðarinnar
sem myndi vilja hafna því algerlega. Samt er full ástæða
til að vara við of miklu frjálsræði í áfengisneyslu þótt ekki
væri nema vegna þeirra miklu útgjalda sem þjóðarbúið
verður árlega fyrir af völdum þess.
Það hefur löngum viljað brenna við í umræðu um áfengi
og fíkniefni að vandamál samfara notkun þeirra tengist
einungis unglingum. Staðreyndir sýna hins vegar að það
eru ekki síður fullorðnir sem eiga í erfiðleikum. Þá ber að
hafa í huga að það eru hinir fullorðnu sem útvega efnin
hverju nafni svo sem þau nefnast sem unglingarnir síðan
neyta.
Þá er einnig sú tillmeiging ríkjandi að telja þá menn
eina alkóhólista sem bera það utan á sér. Um það atriði
segir Óttar Guðmundsson, yfirlæknir SÁÁ: „Vandamálið
er auðvitað miklu stærra en þetta. Rónar eru einungis lítill
hluti þeirra sem eiga við áfengisvandamál að stríða og þeir
byrjuðu eitt sinn feril sinn sem hófdrykkjumenn en
þróunin var þessi hjá þeim. Skítugi róninn í gráa
frakkanum sem gengur um og betlar peninga á torginu var
einu sinni glæsilegur unglingur, vei klæddur og snyrtilegur
á leiðinni á árshátíð með vasapela í hendinni.“
Væri ekki ráð að hugleiða þetta stundum.
Nýlega kom út fréttabréf SÁÁ þar sem m.a. var grein
eftir Óttar Guðmundsson, yfirlækni samtakanna. Þar lýsir
hann einkennum alkóhólisma, greiningu hans og þeim
erfiðleikum sem þeim sjúkdómi fylgir. Full þörf virðist
vera á því fyrir hvern mann að skoða hug sinn í þessuni
efnum því staðreyndir sýna að enginn er óhultur fyrir
þessum vágesti. í grein sinni segir Óttar m.a.:
„Á sama tíma er áfengisvíman sem er að fara með þessa
einstaklinga og aðstandendur þeirra í hundana vafin
miklum dýrðarljóma. Menn krefjast þess í blöðum að
áfengi verði sem víðast haft um hönd, tegundum fjölgi,
fleiri barir opnaðir og sem frjálslyndust stefna tekin upp
í sambandi við áfengismál.
Umræða um bjór tröllríður dagblöðunum svo mánuð-
um skiptir og í mörgum greinum er það talið eðlileg
mannréttindi að geta drukkið áfengan bjór við öll
hugsanleg tækifæri. Þessi afstaða gerir alkóhólistanum
erfitt um vik, vímugjafinn sem er að leggja líf hans í rúst
er hafinn til skýjanna í fjölmiðlum og nánustu vinir og
félagar telja reglubundna áfengisneyslu eðlilega og sjálf-
sagða.....Þannig skapast mikill tviskinnungur varðandi
áfengið. Menn eru á einu máli um það tjón og þá
manneskjulegu harmleiki sem skapast geta af þessum
völdum en jafnframt vilja menn að áframhaldandi neysla
sé leyfð og sem frjálsust.“
Þessi orð eru sett fram af lækni sem vinnur við meðferð
á áfengissjúklingum. Hann gerir sér fullkomna grein fyrir
þeim vandamálum sem fylgja áfengisneyslunni og orð
hans því íhugunarefni fyrir alla.
Áfengisneysla hér á landi sem annarsstaðar hefur færst
í aukana og það er ekki að ástæðulausu sem stórþjóðirnar
Bandaríkin og Sovétríkin hafa séð ástæðu til að taka í
taumana og reynt að sporna við drykkjuskap. í Bandaríkj-
unum er lögaldur til áfengiskaupa 21 árs í flestum fylkjum
og stjórnin í Washington leggur á það áherslu að fylki sem
enn hafa lægri lögaldur, hækki hann, að öðrum kosti verði
felld niður framlög ríkisins til vegamála.
6 Tíminn
Fimmtudagur 3. apríl 1986
ORÐ I TIMA TÖLUÐ
Fjórir milljarðar
í „sjoppufóður“
Getur það verið blásnauð þjóð
sem eyðir hundruðum milljóna
króna hærri upphæð í sjoppum
landsins heldur en hún ver til að
klæða af sér kuldann hér norður
undir heimskautsbaug?
Er það mögulegt að þjóð sem að
miklum meirihluta er láglaunafólk
sem berst í bökkum (samanber
ummæli fjölmargra stjómmála-
manna og verkalýðsforingja) eyði
sem svarar um 70-80 þús. krónum
á ári að meðaltali á hverja 4ra
manna fjölskyldu í „sjoppufóður",
þ.e. sælgæti, gos og tóbak (á nú-
gildandi verðlagi)?
Getur það verið fátæk þjóð sem
eyðir í „sjoppufóður“ u.þ.b. þriðj-
ungi þeirrar upphæðar sem hún ver
til allra matvörukaupa?
Árið 1984 voru heildartekjur
fslendinga samtals um 38.657 mill-
jónir króna, samkvæmt skýrslum
Þjóðhagsstofnunar og er þá bæði
átt við tekjur launþega og atvinnu-
rekenda.
Af þeirri upphæð vörðu þeir um
22.023 milljónum króna (um 57%)
til allskonar vörukaupa í smásölu-
verslunum landsins.
Athyglisvert er, að nær tíundi
hluti af allri smásöluverslun í land-
inu þetta ár fór fram í sjoppunum,
eða 2.118 milljónir króna, og hcfur
það hlutfall farið vaxandi á síðustu
árum.
„Margt smátt gerir eitt stórt“
segir gamalt og gott máltæki, sem
sannast rétt einu sinni þegar litið er
til verslunarhátta íslendinga.
Mörgum þykir sem kunnugt er í
mikið ráðist þegar lagt er í kaup á;
húsgögnum, kæliskápum, þvotta-
vélum, sjónvarpstækjum, mynd-
bandstækjum, hljómflutningstækj-
um og öðrum slíkum og kaupa því
gjarnan þessi tæki með afborgun-
um til margra mánaða þar sem
peningaráðin leyfa ekki annað. f
skýrslum Þjóðhagsstofnunar kem-
ur hins vegar í ljós að upphæð sú
sem við íslendingar réttum í tíköll-
um og hundraðköllum yfir sjoppu-
borðin er samtals álíka há og sú
sem við verjum til kaupa á öllum
framangreindum tækjum auk alls
annars smærri húsbúnaðar og
búshluta.
Ekki er heldur örgrannt um að
mörgum okkar þyki illilega saxast
á mánaðarlaunin þegar við þurfum
að leggja í fatnaðar- eða skókaup
á fjölskylduna, kaup á ýmsum
vefnaðarvörum til heimilisins, að
ekki sé nú talað um tjöld fyrir stóru
gluggana okkar og teppi á gólfin,
sem fáir kaupa gegn staðgreiðslu.
Því hlálegra sýnist að heildarkaup
þjóðarinnar á öllum þessum nauð-
synjahlutum námu um 200
milljóna króna lægri upphæð 1984
heldur en við eyddum þá í kaup á
sælgæti, gosi, tóbaki og öðru
„sjoppufóðri".
í þessum samanburðardæmum
er þó aðeins miðað við það
„sjoppufóður", sem keypt er í
sjoppunum sjálfum. En sem kunn-
ugt er er sjoppufóðrið einnig selt í
stórum stíl í öllum matvöruversl-
unum landsins, svo ekki er ólíklegt
að hækka megi „sjoppureikning-
inn“ okkar um a.m.k. þriðjung.
Þetta sama ár nam heildarsala
allra matvöruverslana, stórmark-
aða og kaupfélaga landsins um
12.456 milljónum króna (um 32%
af heildartekjum). Ef við gerum
ráð fyrir að um 3/4 þeirra kaupa
hafi verið matvörur, slagar það
sem við kaupum í sjoppunum hátt
í fjórðung af öllum matvörukaup-
unum - og er þá ótalið „sjoppu-
fóðrið" sem við kaupum í matvöru-
búðunum og mörkuðunum.
Með sjoppum er hér aðeins átt
við sjoppur. Árið 1984 vörðum við
annarri eins upphæð - tæpum 2.000
milljónum - á veitingahúsunum í
landinu og hafði sú upphæð hlut-
fallslega meira en tvöfaldast að
raungildi á nokkrum árum.
Ef við framreiknum tölurnar frá
1984 með vísitölu vöru og þjónustu
til núgildandi verðlags má áætla að
nokkrir útgjaldaliðir meðal 4ra
manna fjölskyldu nú í ár verði
eftirfarandi: í matvörubúðum,
mörkuðum og kaupfélögum um
320 þús., í sjoppum um 55 þús., í
búsáhalda- húsgagna- og raftækja-
verslunum 56 þús., í vefnaðarvöru-
fatnaðar- og skóverslunum 49 þús.,
í bókabúðum 19.500, í skartgripa-,
ljósmynda- og gleraugnaverslun-
um 8.300, í blómabúðum 7.700, í
sport-leikfanga og öðrum sérversl-
unum 21 þús. og í veitingahúsum
um 50 þús. kr. (við borðum érlend-
is á móti því sem útlendingarborða
hér).
Samtals má áætla meðalútgjöld
4ra manna fjölskyldunnar um 600
þús. krónur í smásöluverslunum
og veitingahúsum. Þá eru ótalin
a.m.k. um 150 þús. vegna fjöl-
skyldubílsins, húsnæðiskostnaður-
inn, ferðalögin og fleira.
Athygli skal vakin á því að allar
framangreindar tölur eru reiknað-
ar út frá söluskattsframtölum 1984,
en fáir íslendingar munu álíta að
of háar sölutölur séu fram taldar á
slíkum framtölum.
Er ekki ótrúlegt hvað við getum
eytt miklu miðað við að stærsti
hluti þjóðarinnar telur sig lág-
launafólk? Heiður Helgadóttir
VÍTT OG BREITT
NIDURGREITT
HLUTLEYSI
Allar þjóðir sem verja miklu
fjármagni til herja sinna keppast
við að framleiða þau hergögn sem
nauðsynleg eru til að halda æski-
lcgum herstyrk. En hergögn eru
dýr og því er reynt að framleiða
meira en til heimabrúks og selja til
þcirra ríkja sem ekki eru fær um
að framlciða hátæknileg hcrgögn.
Iiandarikin, Sovétríkin, Bret-
land, Frakkland, Tékkóslóvakía og
ísrael cru ríki sem öll cru miklir
hcrgagnaútflytjcndur. Hart er bar-
ist um markaöinn, scm aöallega cr
hinn víghreifi þriðji heimur, sem
oftar er nefndur í sambandi við sult
og vesöld, stjórnmálaernðleika og
harðstjórn en hátæknilegan víg-
búnað.
Hlutleysi Svíþjóðar er ekki
billegt. Til varnar því er mikill
hcrstyrkur miðað við fjölda þjóð-
arinnar. Svíar eru tæknivædd iðn-
aöarþjóð og smíða megniö af sín-
iim hergögnum sjálflr. Boforsverk-
smiðjurnar eru gainlar í hettunni
og hcfur framleiðsla þeirra lengi
verið eftirsótt. Saab verksmiðjurn-
ar snúða allar þær fullkomnustu
orrustuþotur sem sænski flugher-
inu þarf á að lialda og sænskar
skipasnúöastöövar eru víðfrægar
fyrir smiði niinni herskipa og kaf-
bátar þeirra kváðu vera afbragðs-
verkfæri og sænsku tundurskeytin
marksækin í betra lagi. Er t.d.
indverski flotinn hæstánægður
með þessi tól.
Til að standa straum af kostnaöi
við eigin vígbúnað framleiða Svíar
einnig fyrir erlendan markað og
hafa gert lengi. Einhver ákvæði
eru þar um aö ckki skuli selja vopn
til þjóöa sem eiga í hcrnaöi en
skilgrcining á því hvenær styrjöld
stendur yfir eöa ekki er teygjanleg.
Fyrir nokkrum árum varð sænsk-
ur viðskiptaráðherra að segja af
sér vegna þess að sænskur vopna-
framleiðandi hafði tekið að sér að
kenna líbýskum hermönnum að
nota forláta miðunartæki sem
sænskir framleiöa af mikilli kunn-
áttu. Gallinn var sá að þjálfunin
fór fram á sænskri grund; og cin-
hver ágreiningur var um hvort
Líbýumcnn væru friðelskandi
þjóð, en Svíar selja vopn eingöngu
til friðelskandi þjóða.
Sænska varnarkcrfið er dýrt og
er því sjálfsagt að létta undir með
skattborgurunum með því að hagn-
ast svolítiö á vopnasölu. Einhver
hávaði er i Sviþjóð og jafnvel víðar
núna vegna þcss að tckist hefur að
sclja forláta fallhyssur frá Bofors
fyrir um 50 milljarða króna. Kaup-
cndurnir eru Indland, Pakistan og
Indónesia, allt friðclskandi þjóðir
sem ekki heita vopnum nema hver
á aðra eða í skærum innanlands.
Fallhyssurnar frá Bofors eru
ágæt vopn, miöunartækin fullkom-
in og skotfærin lireint afliragð.
Hægt er að skjótu 15 sprcngikúlum
úr þcim á hverri mínútu og draga
þær 30 kin vcgulcngd.
Til þessa hafa Sovétríkin setið
nær ein að því að birgja Indverja
upp af vopnuni. En Svíar eru að ná
sér á strik á þcim markuði og cr
ekkert nema gott um það að segja
því framleiðslun styrkir utvinnulíf-
ið og léttir undir við kostnað af
eigin vörnum. Ef Svíur hcfðu ekki
náð þessum sainningum hefðu Ind-
verjar, Pakistanar og Indónesar
einfaldlega beint viðskiptum sínum
annað og sænskir verkamenn orðið
af þcim atvinnubótum sem af
vopnasölunni leiðir.
I Svíþjóð hafa ungliöahreyflngar
stjórnmálaflokkanna og friðar-
hreyfingar sett fram mótmæli
vegna vopnasölunnar cn það fólk
er úti á þekju þegar viðskipti eru
annars vegar og skilur ckki að
hlutleysi Svíþjóðar byggist á styrku
varnarkerfl, sem er dýrt í rekstri og
er ckkert sjálfsagðura en að sá
kostnaður sé greiddur niður af
vígbúnaðarþyrstum ríkjum þriðja
heimsins.
OÓ