Tíminn - 01.06.1986, Qupperneq 9

Sunnudagur 1.júní 1986
Tíminn 9
fyrir sig og tímafrekt og slítandi
að standa í því að afla styrkja.
Hér eru 4 opinberir kvikmynda-
sjóðir og ef maður fær styrk úr
fyrsta sjóðnum benda allar líkur
til þess að maður fái styrk úr
þeim næsta. En ef maður er hins
vegar svo óheppinn að fá ekkert
úr þeim fyrsta, fær maður heldur
ekkert frá hinum. Þess vegna
reynir maður fyrst við þann sjóð
sem er líklegastur.“ Lutz kímir.
„En svo er náttúrlega hægt að
reyna við þá alla í einu, en það
getur verið svolítið áhættu-
samt.“ Hann hlær. „En ég ákvað
að ráða framkvæmdastjóra til
að sjá um að afla fjár, til þess eru
jú framkvæmdastjórar. Og hann
stakk upp á því að Gert færi yfir
handritið og færði það í betra
form. Ég er mjög ánægður með
þetta fyrirkomulag. Prófessíó-
nalmenn í hverri stöðu. Það að
vinna sjálfur öll þau störf sem
tengjast undirbúningi og gerð
kvikmyndar - eins og ég hef gert
fram til þessa - er líka fjárhags-
lega óhagkvæmt. Sjálfur er ég
ekki handritahöfundur, þótt ég
hafi skrifað nokkur handrit,
hæfileikar mínir liggja í leik-
stjórninni.“
Og síminn hringir. Lutz stekk-
ur upp og til allrar hamingju er
handritshöfundurinn Gert hin-
um megin á línunni. Kominn til
Múnchen og segist ætla að koma
eftir klukkutíma. Lutz léttir
mikið. Verður einn sælusvipur í
andlitinu en svo sé ég glitta í
stress í augunum. Og rétt í þann
mund sem hann hefur lagt á
hringir síminn aftur. í þetta sinn
er það vinur hans, kvikmynda-
gerðarmaðurinn Jan Schútte,
einn sjömenninganna. Segist
himinlifandi hafa fengið 300 þús-
und þýsk mörk frá þýska sjón-
varpinu vegna kvikmyndar sem
hann ætlar að gera og þar sem
Lutz verður kvikmyndatöku-
maður. Hvort þetta sé ekki til-
efni til að skála í freyðivíni? Og
hvort þeir eigi ekki að hittast
daginn eftir? Og enn heldur
síminn áfram að hringja. Lutz
sér fram á að við svo búið megi
ekki standa og stillir símsvarann
á.
SJÁUMEKKIAÐ
KVIKMYNDALISTIN ER
UNDANTEKNING...
Honum er mjög niðri fyrir
þegar hann er sestur niður aftur
og áður en mér gefst ráðrúm til
að bera fram spurningu er hann
byrjaður. „Allir ungir kvik-
myndagerðarmenn eru mjög
óþolimóðir. Pegar við verðum
ástfangin af því að verða kvik-
myndagerðarmenn höfum við í
raun orðin ástfangin af listinni.
Við horfum á myndir eftir Fell-
ini, Antonioni, Orson Welles.
Heillumst og hugsum, já, þetta
er list og mig langar að verða
listamaður. Við sjáum hins veg-
ar ekki að kvikmyndalistin er
undantekningin frá reglunni, en
kvikmyndaiðnaðurinn ískaldur
raunveruleikinn. Aðal kvik-
myndalistarinnar er að þar er
áhorfandanum gefið frelsi til að
móta eigin skoðanir á persónun-
um og atburðarásinni, en ein-
kenni iðnaðarframleiðslunnar er
að kvikmyndahöfundurinn leið-
ir áhorfandann algjörlega og
segir honum hvað honum eigi að
finnast um persónurnar og at-
burðarásina. Hvort tveggja hef-
ur sína kosti og galla, kvik-
myndalistin getur t.d. gefið
áhorfandanum of mikið frelsi til
að túlka myndina og þá er sú
hætta fyrir hendi að hann hætti
að fylgjast með, detti út og verði
fyrir vonbrigðum. Sjálfur vil ég
fara bil beggja, taka það besta úr
báðum. Og þess eru líka dæmi
að það hafi tekist. Líttu á
Chaplin, Griffith, Fritz Lang og
Antonioni. í fyrstu myndum
Antonioni er áhorfandinn t.d.
leiddur áfram en honum líka
gefið svigrúm til að túlka mynd-
ina á sinn hátt.“
En það blæs ekki byrlega fyrir
evrópskri og þýskri kvikmynda-
gerð í dag m.a. vegna fjárhags-
legrar krísu?
„Nei,“ segir Lutz og dæsir,
„það að vilja vera í senn kvik-
myndagerðarmaður og lista-
maður er að verða svolítið gam-
aldags. Það sem gengur í al-
menning eru annars vegar
bandarískar stórmyndir eins og
myndir eftir Stallone og Spiel-
berg, Hollywoodframleiðsla þar
sem mönnum gefst lítill kostur á
að reyna að gera listaverk. Og
svo hins vegar illa gerð vídeó-
framleiðsla fyrir sjónvarp -
sápuóperur eins og Dallas. Þar
biður enginn um vönduð vinnu-
brögð, það er bara nóg að hafa
sömu andlitin og sömu atburða-
rásina. Fólk þarf ekki einu sinni
að þurfa að hafa gengið í kvik-
myndaskóla fyrir svona fram-
leiðslu því þetta er bara rútína.
Kvikmyndagerðarmenn hafa í
raun ekki lengur efni á því að
gera kvikmyndir fyrir hvíta
tjaldið, því bíóaðsókn er svo
lítil. Fólk vill frekar vera heima
og horfa á sjónvarpið eða videó.
Og kvikmyndahúsin fara hvert
af öðru á hausinn.“
SAMKEPPNIN SÍFELLT
HARÐARI
Lutz stendur upp og nær í
brauð og ost. „Hér kemur líka
meira til. Samkeppnin, bæði hér
í Þýskalandi og annars staðar, er
líka alltaf að verða harðari og
harðari. Á hverju ári útskrifast
úr kvikmyndaskólum hér í Þýska-
landi 50-60 nýir kvikmynda-
gerðarmenn, svo ekki sé minnst
á þá sem fara út í kvikmynda-
framleiðslu án þess að vera
skólagengnir. Og 1 af hverjum
12 meikar það að gera eigin
kvikmyndir. Árið 1978 þegar ég
var við nám hér í kvikmynda-
skólanum í Múnchen var gerð
könnun á því hve margir af þeim
sem útskrifast úr kvikmynda-
skóla ynnu við gerð kvikmynda.
Niðurstaðan var 80%. Þessi
könnun var gerð til að réttlæta
tilvist kvikmyndaskólanna, þú
skilur, en þeir voru stofnaðir
fyrir um 20 árum þegar sjón-
varpið var í gífurlegri útþenslu
og prófessorarnir í skólunum
kæra sig ekkert um að missa
vinnuna. Ég er hins vegar ansi
hræddur um að farið hafi verið
hrikalega frjálslega með stað-
reyndir og að þeir sem vinna við
það að selja aðgöngumiða í
kvikmyndahúsum hafi líka verið
taldir með, eins og einn sem
útskrifaðist með mér gerir. Ég
held að atvinnuleysið sé nær því
Úr kvikmyndinni Svart og syk-
urlaust, sem samnefndur leikhóp-
ur gerði með kvikmyndagerðar-
manninum Lutz Konermann.
að vera ríflega 50%. Og sam-
keppnin er meira að segja svo
eitruð að krakkarnir sem eru í
kvikmyndaskólanum hér í
Múnchen þora varla að gera
fyrstu skólakvikmyndina sína,
því prófessorarnir eru sífellt að
hamra á því að þau verði að
standá undir því að hafa verið
valin úr hópi hundraða umsækj-
enda í skólann. En það kemur
fleira til. Sjónvarpið er hægt og
hægt að drepa niður þýska kvik-
myndagerð."
ÞÁTTUR SJÓNVARPSINS
Ég gríp andann á lofti. Sjón-
varpið, segirðu. En nú tekur
sjónvarpið þátt í kostnaðinum
við gerð kvikmynda. Fjöldi
kvikmyndagerðarmanna gerir
kvikmyndir í samvinnu við sjón-
varpið.
„Já, en það er vítahringur,“
segir Lutz á sinn skýra og rólega
hátt. „Sjónvarpið fjármagnar
aldrei nema lítinn hluta hverrar
myndar, og það er heldur ekki
hægt að gera allar gerðir kvik-
mynda fyrir sjónvarp. Tökum
sem dæmi kvikmyndina De-
utschland im Herbst, mynd sem
var gerð í einum hvelli og var
mjög aktúell. (Þýskaland að
hausti, sýnd á kvikmyndahátíð á
íslandi fyrir nokkrum árum, eft-
ir ýmsa kvikmyndahöfunda ss.
Fassbinder, Schlöndorff og Al-
exander Kluge, í tilefni þess að
helstu forsprakkar Baader-
Meinhof hreyfingarinnar létust í
Stammheimfangelsinu. Frömdu
#annað hvort sjálfsmorð eða voru
myrt.) Sjónvarpinu er stjórnað
af pólitíkusum og ákvarðanir
taka þar mjög langan tíma. Og
þeir hefðu án ef ekki viljað taka
þátt í gerð kvikmyndar eins og
þessarar. Þeir vilja bara kvik-
myndir sem hægur leikur er að
endursýna, sígildar myndir, því
endursýningarrétturinn kostar
þá lítið. Og þeim mun meira
sem kvikmyndagerðarmenn
gera fyrir sjónvarp þeim mun
minni áhuga hefur fólk á því að
fara í bíó, því það veit að innan
skamms getur það sé kvikmynd-
ina í sjónvarpinu.“ Lutz stendur
upp og gengur um gólf. „Já,
ástandið er slæmt en auðvitað
höldum við í vonina um að þetta
lagist. Wenders, Herzog,
Schlöndorff, Hauff og fleiri
frægir þýskir kvikmyndaleik-
stjórar gengu líka í gegnum
erfiðleika þegar þeir voru í mín-
um sporum fyrir 20 árum, en
möguleikar þeirra voru að vísu
miklu meiri.“
Skyndilega er hringt bjöll-
unni. Gert Weiss, handritahöf-
undurinn gengur í bæinn. Lutz
biður hann að fá sér sæti, við
séum rétt að klára. Gert kinkar
kolli og innan skamms liðast
stressaður reykurinn af Gitann-
es-sígarettunum hans um stof-
una.
SVART 0G SYKURLAUST
GERD í EINUM GRÆNUM...
Segðu mér frá Svörtu og syk-
urlausu Augu Lutz skjóta
gneistum. „Svart og sykurlaust
var gerð í einum hvelli og fyrir
engan pening. Ég sótti nefnilega
ekki um neina styrki því ég fór
íslensku leiðina sló lán í banka.
Ég vissi að aðeins einu sinni
getur maður leyft sér að taka
mikla fjárhagslega áhættu við
gerð kvikmyndar og mér fannst
minn tími vera kominn. En
stundum hugsaði ég með mér:
„Vá.. hvernig getuðu borið
ábyrgð á fjárhagslegri afkomu
15 manns með enga peninga í
höndunum“ og mér sortnaði fyr-
ir augum. En ég var í krísu, því
ég hafði eytt svo miklum tíma í
verkefni sem ekkert kom út úr
og ég var orðinn þreyttur á því.
Árið 1983 var t.d. friðarhreyf-
ingin hér í Þýskalandi í mikilli
Úr myndinni Svart og sykurlaust.
uppsveiflu. Stjórnmálamenn
voru hræddir um að þessi vöxtur
í friðarhreyfingunni yrði að alls-
herjar blóðbaði - að rauðu hausti
- en talsmenn friðarhreyfingar-
innar sögðu nei, baráttan verður
friðsöm. Ég reyndi því að hóa
saman kvikmyndagerðarmönn-
um til að gera kvikmynd sem
yrði svipuð að formi og Deutsch-
land im Herbst en kvikmyndin
okkar átti að vera gerð af nýrri
kynslóð, ’78-kynslóðinni í stað
’68-kynslóðarinnar. Ogsjöskrif-
uðum við saman handrit í einum
hvelli. En fjármagnsskortur drap
þetta fyrirtæki niður. Við fertg-
um að vísu styrk frá einum
kvikmyndasjóði og það átti að
vera nóg til að við gætum byrjað
en það dróst í mánuði að við
fengjum féð í hendurnar. Og
svo urðu stjórnarskipti - hægri
öfl komust til valda og nyi tnnan-
ríkisráðherrann, Zimmermann,
sem er mjög íhaldssamur komst
í þetta mál og spurði hvað hér
væri eiginlega um að vera. Við
urðum því að bíta í það fúla epli
að hætta við myndina í janúar
1984, eftir inargra mánaða
taugastríð við að bíða eftir þess-
um peningum, því kvikmyndin
hefði í raun átt að vera komin í
kvikmyndahús í nóvember 1983
á meðan málið var enn verulega
heitt.
í júní 1984 fór ég til New
York á leiklistarskóla, ég var að
nýta verðlaunafé - Bundesfilm-
preis - sem ég hafði fengið fyrir
„Aufdermauer", fyrstu leiknu
kvikmynd mína í fullri lengd. í
leiðinni kom ég við á íslandi þar
sem ég þekkti Þorgeir Gunnars-
son og í gegnum hann kynntist
ég leikhópnum Svörtu og sykur-
lausu sem ég varð samstundis
ástfanginn af. Á þessum tíma
var ég mjög hugrakkur og hugur
minn ferskur og mér fannst alveg
tilvalið að tengja leikhópinn við
Ítalíu, þar sem ég ólst að hluta
til upp og gera nokkuð persónu-
lega kvikmynd. Og taka fjár-
hagslega áhættu. í ágúst fór ég
því að vinna úr hugmyndinni og
í september til Ítalíu til að leita
að hentugum tökustöðum. Ég
fékk framleiðanda að myndinni,
þann sama og var framleiðandi
myndarinnar Stranger than Par-
adize eftir Jim Jarmusch, en ég
missti hann því ég mátti ekki
vera að því að bíða eftir því að
hann hefði tíma til að vera
viðstaddur tökur eins og hann
vill alltaf. En hann var mjög
hrifinn af hugmyndinni og síðar
af myndinni og við eigum án efa
eftir að vinna saman í framtíð-
inni.
Andi myndarinnar er mjög
tengdur þessum íslensku vinum
mínum. En aðaldrifkrafturinn
var Þorgeir Gunnarsson. Hann
þekkti báða aðila og hvatti mig
óspart til dáða. Ég vissi að í
gegnum hann gat ég treyst
krökkunum í Svörtu og sykur-
lausu og öfugt. Og meðan ég var
úrvinda af þreytu eða í þung-
lyndiskasti talaði hann í símann
milli íslands og Þýskalands og
smitaði mig með bjartsýni sinni.
Ef Þorgeir hefði ekki verið til
staðar hefði myndin aldrei verið
gerð.“
SÝNUM MYNDINA AFTUR
Á ÍSLANDI
Berðu einhverjar sárar tilfinn-
ingar í garð íslendinga vegna
þeirrar dræmu aðsóknar sem
myndin fékk á íslandi?
„Hvað meinarðu,“ spyr Lutz
hissa og allt að því reiðilega.
„Það væri fáránlegt að vera
eitthvað sár út í íslendinga. Nei,
tíminn sem við völdum til sýn-
ingar á myndinni var ekki heppi-
legur. Það er alltof mikið um að
vera um jólaleytið. Leikritið í
kvikmyndinni, sem krakkarnir
sömdu var líka of langt. Og of
kmikið af smáatriðum í því.
Það er ekkert skrítið, ekkert
okkar hafði reynslu í því að
semja leikrit og tími okkar var
naumur. Núna er ég búinn að
stytta leikritið í ljósi þeirrar
reynslu að það er erfitt fyrir
fólk að fylgjast með svo flóknu
leikriti. Ég gæti jafnvel stytt það
meira og ég er sífellt að velta
fyrir mér möguleikunum, en
kvikmynd er ekki eins og
dagbók, einhvern tíma verður
ntaður að segja hingað og ekki
lengra. Og A-salurinn í Regn-
boganum var líka of stór. Við
hefðum allan tímann átt að sýna
myndina í smærri sal, vitandi
það að svart-hvítar myndir eiga
ekki eins upp á pallborðið hjá
almenningi og litmyndir. Veistu,
við ætlum að sýna myndina aftur
á íslandi. Bara til að vita hvernig
það gengur. Nú og ef ekki,
tökum við hana bara út aftur.
Nei, ég er fjarri því að vera
eitthvað sár, ég var einmitt að fá
splunkunýja hugmynd um mynd
sem mig langar til að gera á
íslandi, en hugmyndin er svo
ung og viðkvæm að ég vil bíða
með að gera hana opinbera.
En Svart og sykurlaust hefur
fengið ágætismóttökur hér í
Þýskalandi. Lenti í öðru sæti á
kvikmyndahátíð Saarbrucken,
ég sýndi hana fyrir troðfullum
sal á markaði tengdum kvik-
myndahátíðinni í Berlín og
myndin var líka á markaðinum í
Cannes. Og núna í lok maí mun
ég hefja sýningar á henni í
kvikmyndahúsum hér í Þýska-
landi, í þremur borgum í senn.
Og ég opna þessa sýningarhring-
ferð með því að sýna myndina á
kvikmyndahátíð hér í Múnchen.
Ég er bjartsýnn og það þýðir
heldur ekkert annað, því annars
myndi ég duga skammt í þessum
bransa.“
Og með það stendur hann
upp því það er orðið áliðið og
þeir Gert verða að fara að
hefjast handa. Veitir víst ekki
af, því þeir eru ansi stressaðir.
Tíminn getur stundum vcrið
svo erfið skepna og Gert hefur
1 bara 10 daga til stefnu til að
ýfirfara heilt handrit. Ojæja,
hann hefur sýnt að hann gétur
nú annað eins og hann segir
hlæjandi. Og sjálf verð ég að
flýta mér á brautarstöðina. Og
held út í í svala nóttina.
Margrét Rún.