Tíminn - 20.12.1986, Blaðsíða 10

10 Tíminn
Laugardagur 20. desember 1986
Spennandi sakamálasaga
Ólafur Haukur Símonarson:
Líkið í rauða bílnum, skáldsaga,
Sögusteinn, Rvk. 1986.
Það hlýtur eiginlega að vera dálít-
ið óþægilegt að hafa yfir sér morðóð-
an ástsýkigeðsjúkling, sem ýmist
reynir að frysta mann til bana drukk-
inn í snjóskafli, hleypa af stað grjót-
skriðu yfir bílinn manns á hættuleg-
um fjallvegi, eða þá að sigla trilluna
manns niður með venjulegum ís-
lenskum fiskibáti úti á sjó. Þetta er
þó það sem Jónas Halldórsson fyrr-
verandi rannsóknarlögreglumaður
og síðar dönsku- og enskukennari
við barnaskólann á Litla-Sandi þarf
að búa við.
Litli-Sandur er lítið og dæmigert
íslenskt sjávarþorp, og til rannsókn-
arlögreglunnar t Reykjavík berst
dularfullt bréf þaðan með beiðni um
kennara á staðinn. Það fer saman að
Jónas er að drekka sig út úr starfi þar
og að þessi beiðni berst, og úr verður
að hann ræður sig þangað.
Þegar til Litla-Sands kemur fara
hjólin heldur betur að snúast, og
væri það víst ekki vænlegt til vin-
sælda fyrir ritdómara að rekja þau
mál og spilla þar með spennunni
fyrir væntanlegum lesendum. En
þess skal þó getið að þetta er saka-
málasaga og vissulega hörkuspenn-
andi.
En þó verður að geta þess að
Ólafur Haukur sýnir hér töluverðan
frumleika, a.m.k. ef tekið er mið af
hefðbundnum formúlum um upp-
byggingu sakamálasagna. Úr þeirri
bókmenntagrein er maður eiginlega
vanastur því að glæpurinn sé framinn
í bókarbyrjun, síðan komi stórsnjall
leynilögreglumaður til sögunnar,
vinni að málinu og upplýsi það á
síðustu blaðsíðum bókarinnar hver
glæpamaðurinn sé.
Hér er farið töluvert öðru vísi í
málin. Morðin í sögunni verða víst
ein þrjú, ef allt er talið, og við erum
ekki látin bíða til loka eftir því að
upplýst sé um glæpina. Þá er Jónas
eiginlega töluvert ólíkur því sem
gerist og gengur um leynilögreglu-
hetjur í sögum; sannast sagna virðist
sem hann sé hálfgerður auðnuleys-
ingi, sem konan hefur gefist upp á
vegna drykkjuskapar og framtaks-
leysis.
Þá gerir Jónas sér líka lítið fyrir og
lendir í ástarævintýri þarna, sem
höfundi tekst þó ekki að gera veru-
lega sannfærandi á síðum bókarinn-
ar. Og síðan er skilið við þau
hjónaleysin í hálfgerðu reiðileysi í
lokin; við fáum ekki að vita hvort
nokkru sinni var flett ofan af morð-
ingjanum eða hvað varð um þau
Jónas og konuna eftir að bæði höfðu
sloppið frá síðustu morðtilrauninni.
Ólafur Haukur Símonarson ríthöf-
undur.
Líka er óljóst í sögunni hvort Jónas
lítur þarna raunverulega á sjálfan sig
sem rannsóknarlögreglumann eða
ekki, og hefði kannski mátt taka
heldur betur á því atriði verksins.
En sakamálasögur eru fyrst og
fremst til þess gerðar að vera afþrey-
ing og veita skemmtun, og sem slík
er þessi bók mjög haglega gerð.
Líka hefur Ólafi Hauki tekist aldeilis
prýðilega hér að skrifa myndræna
frásögn; ef það mætti verða til
skýringar á bókinni sýnist mér að
hún hafi alla burði til að geta farið
vel sem söguþráður í kvikmynd.
Og spurningin um það hvað verð-
ur um Jónas í lokin vekur raunar
aðra, sem sé þá hvort við megum
eiga von á framhaldi? Hér verður
ekki betur séð en Ólafur Haukur
Símonarson eigi kjörið tækifæri til
að setja Jónas til starfa við rannsókn-
arlögregluna aftur, og skrifa svo
fyrir okkur fleiri bækur um þau
ævintýri sem hann lendir í þar.
Sakamálasögur eru síður en svo
bókmenntagrein sem ástæða sé til að
fordæma, og af þeim hefur ekki
mikið verið samið á íslensku. Þótt
íslenskar bókmenntir séu vissulega
fjölskrúðugar þá eigum við hvað
sem öðru líður engan Sherlock
Holmes innan þeirra. -esig
V vÆR ÖRUGGAR
LEIÐII
TIL LÆKKUNAI
SKATTA
UJ
§
lusnæðisreikningur er verð-
tryggður sparnaðarreikningur
með bestu ávöxtunarkjörum bankans,
ætlaður verðandi húsnæðiseigendum.
Samið er um ársfjórðungslegan sparnað,
4 - 40 þúsund til eins árs í senn. Spamaðar-
tíminn er 3-10 ár og lántökuréttur að
honum loknum nemur allt að fjórföldum
sparnaðinum. Fjórðungur árlegs
sparnaðar á húsnæðisreikningi er frá-
dráttarbær frá tekjuskatti.
tofnfjárreikningur er ætlaður
þeim einstaklingum sem
hyggjast stofna til atvinnurekstrar. Hann
er verðtryggður samkvæmt lánskjara-
vísitölu og bundinn í 6 mánuði. Stofnun
atvinnurekstrar má fara fram hvenær sem
er innan 6 ára frá lokum innborgunarárs.
Innstæður á stofnfjárreikningum eru
frádráttarbærar frá skatti allt að 44.450.-
hjá einstaklingi eða 89.080.- hjá
hjónum.
I þcss að þessar skattfrádráttar-
leiðirnýtistátekjuárinu 1986
stofna reikningana fyrir áramót.
Allar nánari upplýsingar fást í sparisjóðs-
deildum bankans.
Landsbanki
íslands
Banki allra landsmanna

Saga kreppuáranna
Kjarlan Jónasson: Kreppuárín á íslandi 1930-1939.!
Fyrsta bindi.
Örn og Örlygur 1986. 154 bls.
Það virðist vera eðli sögunnar, að
eftir því sem lengra líður frá minn-
isverðum atburðum, aukist áhugi á
þeim. Á meðan þeir eru enn í fersku
minni eru þeir eitthvað sem allir vita
og næsta fáir hirða um, en þegar
þeim fer fækkandi sem upplifðu þá,
verða þeir minning, minnisverðir,
og þá taka sagnfræðingar og aðrir
fræðagrúskarar að safna saman upp-
lýsingum um þá og síðan að rann-
saka þá og fjalla um þá frá ýmsum
hliðum.
Þannig er þessu varið um það
tímabil og þá atburði, sem frá er sagt
á þessari bók. Ekki er langt liðið
síðan þeir voru hluti af minninga-
sjóði flestra íslendinga, nú fer þeim
óðum fækkandi, sem upplifðu þá og
þá er orðið tímabært að festa frá-
sagnir af þeim á bók.
Bókarhöfundur, Kjartan Jónas-
son gerir grein fyrir tilgangi og
afmörkun verksins í inngangi og
kemur þar fram, að þessi bók er
aðeins fyrsta bindi í fyrirhugaðri
ritröð um kreppuárin á íslandi og
tekur til áranna 1930-1932, en þó
svo, mestur þungi er lagður á frásögn
af atburðum ársins 1932, enda urðu
þá inargir eftirminnilegir atburðir.
Um markmið verksins segir Kjartan:
„Markmiðið var frá upphafi að
bjóða öllum almenningi upp á sagn-
fræðilega vandaða og jafnframt læsi-
lega tuttugustu aldar sögu íslands.
Svo stórstígar eru framfarir og allar
breytingar nú á dögum að ætla má
að skilningur og þekking á sögu
aldarinnar hljóti að vera besta undir-
staða skilnings jafnt á samtíð okkar
sem fyrri alda sögu.“
Undir þessi orð má taka, þótt ég
sé að vísu ekki sannfærður um að
þekking á sögu 20. aldar sé nauðsyn-
leg til skilnings á sögu fyrri alda, en
þá er að hyggja að því hvernig
höfundi hefur tekist að ná markmiði
sínu og ber þó að taka skýrt fram,
að ávallt er nokkrum vandkvæðum
bundið að fjalla um einstök bindi
ritraða, áður en verkið liggur fyrir í
heild.
Engu að síður virðist óhætt að
fullyrða að hér sé vel af stað farið.
Höfundur rekur sögu áranna 1930-
1932 í megindráttum. Honum tekst
mjög bærilega að skýra þau öfl er
einkum mótuðu sögulega þróun
þessara ára og bregður upp dágóðri
mynd af íslensku þjóðlífi, stjórnar-
fari og efnahagsmálum, auk þess
sem hann sækir glögg skýringadæmi
til erlendrar sögu tímabilsins. Mikið
myndefni er í bókinni og verður það
til að varpa enn skýrara ijósi á marga
þætti og sama er að segja um sam-
tímafrásagnir, sem oft eru birtar í
heild og færa aldarandann nær les-
andanum.
Eins og sjá má af heimilda- og
tilvitnanaskrá hefur höfundur víða
leitað fanga við samningu ritsins, en
þó látið að mestu nægjast við prent-
aðar heimildir. f þeim er vissulega
mikinn fróðleik að finna, en einhliða
notkun þeirra hefur óhjákvæmilega
í för með sér, að hér er að langmestu
leyti um að ræða frásögn af áður
þekktum staðreyndum, en fátt nýtt
kemur fram og lítið örlar á nýjum
skilningi á sögu þessa tímabils. Allt
um það er fengur að samþjappaðri
frásögn af kreppuárunum.
f inngangi sagði höfundur það
markmið sitt að gefa lesendum kost
á læsilegri 20. aldar sögu. Það hefur
honum tekist að því leyti, að texti
hans er lipur og auðlesinn, en til-
þrifalítill og flatrímaður og verður
því heldur leiðinlegur þegar til
lengdar lætur. Á stöku stað virðist
höfundur jafnvel hafa flýtt sér um of
og á það til að rugla með kyn orða
og tíðir sagna.
Frágangur bókarinnar er að flestu
leyti góður, en þess þó ekki að
dyljast, að setning mætti vera betri.
Alltof víða eru bil milli orða of löng
og þótt mér sé ljóst, að slfkt sé nær
óhjákvæmilegt á stöku stað, eru
dæmi um þetta f þessari bók of
mörg. Hefði víðast hvar mátt komast
hjá þessu með því að umorða setn-
ingar eða jafnvel með því að breyta
orðaröð, án þess að merking breytt-
ist.
Þegar á heildina er litið verður þó
ekki annað sagt en að þetta bindi lofi
góðu um framhaldið og ætti ritröðin
að geta öðlast vinsældir meðal les-
enda.
Jón Þ. Þór.
ÞJÓÐLEG 0G FALLEG
Bolll Gustavsson
Bordnautar
Ljóft
Telknlngar
Hrlngur Jóhannesson
Bókaútgáfa Mennlngarajóós
Það vissu menn að sr. Bolli í
Laufási var ritfær maður og hafði
yndi af skáldskap. Hitt er nýrra að
sjá nú Ijóðakver frá hans hendi.
Þetta er falleg bók. Hringur Jó-
hannesson hefur prýtt hana teikning-
um með hverju ljóði og mörgum
með hinum lengri. Þetta eru geð-
þekkar myndir. Þar sem Ijóðin vísa
mjög til liðins tíma og lífsreynslu
kynslóðanna eru margar teikning-
anna bundnar horfnum dögum og
háttum. Og þá er komið að því
hvernig þetta ljóðakver nær til þeirr-
ar kynslóðar sem nú er að erfa landi.
Fyrsti þáttur bókarinnar nefnist
Almanaksljóð. Eitt þeirra heitir Val-
borgarmessa og er svona:
Óvelkomin minnast
síðbúin él
við græna nál
í Skellulóg.
Tyrrin kemba þau
gráhvítar finnungsþúfur
á Höfðagrund
Sr. Bolli Gústavsson.
og draga kaldan slóða
yfir sinugambur
Suðurmýra
Það er engin nauðsyn að lesandi
þekki þau örnefni sem hér eru
nefnd. En hann þarf að hafa þekkt
grænar nálar í einhverri lág, gráhvít-
ar finnungsþúfur og sinugambur
mýraþúfna sem grænka seint. Ann-
ars er hætt við að hann njóti þessa
skáldskapar lítið, - viti ekki né skilji
um hvað er verið að tala. Hitt er svo
annað mál að ég hélt að þessi
síðbúnu él væru að mynnast við
nálarnar, kyssa köldum kossi.
Segja má að þessi ljóð séu öll full
af ýmiskonar vísunum til þjóðlífs,
sögu og náttúru landsins. Því þarf
lesandinn vissa undirstöðumenntun
til þess að njóta þessa skáldskapar.
Til þess að njóta ljóðsins um enda-
dægur séra Björns Halldórssonar til
fulls þurfa menn að vita að hann
kvað Sjá, himins opnast hlið og um
heilagt englalið í því sambandi.
Síðasti kafli bókarinnar heitir
Helgimyndir og eru þau ljóð byggð
á heilagri ritningu. Síðast er ljóðið
Borðnautar sem bókin dregur nafn
af. Þeir borðnautar eru lærisvein-
arnir sem gengu með frelsara sínum
til Emaus án þess að þekkja hann.
Kveikjan að því ljóði er málverk
eftir Frans Snyders, flæmskan mál-
ara.
Þessi ljóð sr. Bolla eru í besta lagi
þjóðleg og ísiensk. Þess væri óskandi
að ungir og menntaðir menn skildu
þau og nytu þeirra. Þá munu þau
gera lesendum sínum gott. H.Kr.