Tíminn - 17.02.1987, Síða 9

Þriðjudagur 17. febrúar 1987
Tíminn 9
VETTVANGUR
ílllllllllll
lllllllllllllllllllllllllllllllllllll

llllllllllllllllllllllllllllll
Rósmundur G. Ingvarsson:
Fyrri hluti
Snúa þarf frá eyðibýla
stefnunni strax
f þeirri umræðu um landbúnað-
armálin, sem í gangi er hefur m.a.
verið sagt, að stefna stjórnvalda í
landbúnaðarmálum í dag miði að
því að gera ríka manninn ríkari og
fátæka manninn eignalausan.
f rauninni er verið að ganga mun
lengra en fram kemur í ofan-
greindri setningu. Það er einnig
verið að gera eignalausa þá bændur
sem hafa verið taldir sæmilega
efnaðir og byggt upp jarðir sínar
með myndarbrag, en hafa farið sér
hægt í - eða ekki gengið langt í
bústækkunarkapphlaupinu. E.t.v.
er einmitt verið að fara alverst með
þessa bændur. Þeir hafa að þessu,
- margir hverjir verið með meðal-
bú eða þá nokkru minni bú, -
lagt afrakstur búanna í ræktun og
uppbyggingu jarða sipna og eiga
nú jarðir og bú skuldlaus.
Þessir menn hafa margir, á
nokkrum síðustu offramleiðsluár-
um, sýnt þegnskap og dregið nokk-
uð úr framleiðslu, sem þeir raunar,
eins og aðrir bændur, voru beðnir
að gera. Þeir hafa því ekki fullnýtt
sín búmörk síðustu árin.
Komið aftan að
mönnum
Nú þegar farið er að stjórna eftir
búvörulögunum frá vordögum
1985, er komið aftan að þessum
bændum, einkum sauðfjárbænd-
um, því þeirra fullvirðisréttur er
miðaður við innlegg þeirra árið
1984 eða 1985 og síðan skert frá
þeirri tölu, - í stað þess að skerða
frá búmarkinu eins og menn reikn-
uðu með að gert yrði. Það er
reyndar komið aftan að bændum
yfirleitt með þeim reglugerðum,
sem settar hafa verið. Þær koma
ekki fyrr en löngu eftir að menn
hafa lagt drög að framleiðslu við-
komandi árs (með heyöflun, ásetn-
ingi o.fl.) og jafnvel ekki fyrr en
framleiðsluárið er nær hálfnað.
Svo er mér sagt að reglugerðirnar
séu í æpandi ósamræmi við lögin
og það eru lagabrot.
Með þessum nýju lögum var
mikið vald fært frá Framleiðsluráði
landbúnaðarins til landbúnaðar-
ráðuneytisins. Sú tilfærsla hefur
gefist illa og orðið bændum dýr -
og á eflaust eftir að gefast enn verr
og gera út af við margan bóndann.
Ráðuneytið virðist einfaldlega ekki
ráða við hlutverkið og vera í rassi
með þessi verk.
Stórir bitar
Reglugerðirnar um hinn svokall-
aða fullvirðisrétt, sem ráðuneytið
hefur sett í skjóli laganna snögg-
soðnu frá 1985, þær virðast miða
að því að fækka bændunum mjög
verulega. Ef við tökum til dæmis
sauðfjárbónda með 300 kinda bú,
- bónda sem hefur sýnt þegnskap
og dregið nokkuð úr framleiðslu.
Segjum að framleiðsla hans við-
miðunarárin hafi verið 270 ærgild-
isafurðir og skerðingin fyrir verð-
lagsárið 1987-’88 fari með fullvirð-
isréttinn niður í 250 ærg.afurðir.
Hann hefur e.t.v. verið farinn að
auka framleiðsluna ofurlítið aftur,
vegna versnandi afkomu og hefur
þá fengið verðskerðingu á innlegg-
ið s.l. haust. Tekjur hans síðustu
Menn geta auðvitað
reiknað og reiknað og
gert þetta einfalda
dæmi svo flókið að
enginn skilji. Þóttþessi
upphæð sé trúlega
ekki alveg rétt og sama
tala eigi ekki við hjá öll-
um þá er hún nógu ná-
lagt lagi til að sýna
hvert stefnir og stefnan
hefur fengið sitt nafn -
eyðibýlastefnan.
árin hafa kannski nægt til hnífs og
skeiðar. ____
Þegar forsvarsmenn Stéttar-
sambands bænda (eða Sex-manna-
nefnd) sömdu við ríkisvaldið í
haust þá samþykktu þeir frestun á
þeim hækkunum, sem bændur
þurftu að fá til að halda í við aðrar
stéttir. Hækkunin á að vísu að
koma í lok verðlagsársins (1. sept.
1987). Varla dettur mönnum í hug
að bændur fái tveggja ára hækkanir
í einu. Heldur mun hér véra um
eftirgjöf af kaupi bænda að ræða,
sem fæst aldrei aftur, - eins og áður
mun hafa skeð þegar bændur hafa
gefið eftir. Það tapast þarna eins
árs hækkun.
Þetta mun vera tap sem nemur
um 12% af verðlagsgrundvelli eða
20-25% af kaupliðum bóndans.
Það munar um minna. (Hvað ætli
verkamenn segðu ef samninga-
menn þeirra gæfu eftir 20% af
launum þeirra?)
Þrátt fyrir gífurlega fækkun
sauðfjárins s.l. haust hafa menn
talað um 20% skerðingu í viðbót á
því verðlagsári sem næst verður
samið um. Niðurskurðurinn s.l.
haust var fyrirfram ráðgerður ca.
jafn mikill og hann varð til að fóðra
þann 800 tonna samdrátt sem
Framleiðnisjóði var -falinn. Niður-
skurðurinn er mismikill eftir héruð-
um og mestur í Skagafirði, en
kemur fjárbændum, sem eftir eru
þar, líklega ekki til góða frekai en
öðrum bændum á landinu.
Bein lækkun
nettótekna fjárbóndans
Samandregið eru þessar skerð-
ingar á tekjum sauðfjárbóndans
eitthvað nálægt því að vera:
1. Mikil skerðing á því innleggi s.l.
hausts, sem var umfram fram-
leiðslu viðmiðunarársins (1984
eða 1985).
2. Boðuð skerðing á haustinnlegg
1987. I dæminu hér að framan
ca. 20 ærgildisafurð'ir =ca. kr.
65.000,-
(Vegna losarabragðs á fram-
kvæmd og upplýsingum varð-
andi fækkun sauðfjár s.l. haust
og vegna breytilegra aðferða
við skerðingu réttar til fullvirð-
is, þorðu margir bændur engu
að treysta og eru með svipaða
fjártölu og áður. Því er hér ekki
reiknað með lækkun tilkostnað-
ar.)
3. Eftirgjöf samkv. áðursögðu,
ca. kr. 150.000,-
4. Ráðgerð skerðing næst þegar
samið verður ca. 20%. Þetta
reiknast mér til að verði ca. 50
ærgildisafurðir eða um 100 þús.
kr. að frádregnum breytilegum
kostnaði. Allar þessar skerðing-
ar dragast af því sem fjölskyldan
átti að hafa til að lifa af. Þetta
nemur samtals ca. (að 1. atriði
slepptu) kr. 315.000,-
Nú munu ýmsir segja að þetta sé
ekki allskostar rétt, eða að það sé
ekki víst að útkoman verði neitt
slæm. Þeir væntanlega segja að
það sé flókið mál að reikna þetta
út og nánast ekki hægt. Það er
margt sem gæti spilað inn í dæmið
t.d. að eitthvað kunni að fást fyrir
þá framleiðslu sem verður umfram
fullvirðisrétt. Ætla má þó, að fyrir
útflutta umframframleiðslu fái
bændur lítið eða jafnvel ekkert
enda dregst frá slátrunar- og sölu-
kostnaður. Menn geta auðvitað
reiknað og reiknað og gert þetta
einfalda dæmi svo flókið að enginn
skilji. Þótt þessi upphæð sé trúlega
ekki alveg rétt og sama tala eigi
ekki við hjá öllum, þá er hún nógu
nálægt lagi til að sýna hvert stefnir.
Og stefnan hefur fengið sitt nafn.
- eyðibýlastefnan.
Örugg fækkunaraðgerð
Með þessari skerðinga- og eftir-
gjafaaðferð er greinilegt að fljót-
lega tekst að gera út af við fjölda
manns í þessum frumatvinnuvegi
jafnvel á örfáum árum og horfur
eru á að nýjar atvinnugreinar, sem
sagt er að eigi að leysa vandann,
breyti Iitlu hér um, enda ekki bjart
yfir þeim mörgum hverjum. Tií að
þær gætu komið að teljandi gagni
þarf a.m.k. mun lengri aðlögunar-
tíma en lögin gera ráð fyrir. Það
þarf einnig mikla peninga og Fram-
íeiðnisjóður, sem þarna átti að
gegna stóru hlutverki, mun nú vera
á hausnum eftir rollukaupin.
Það hefur verið sagt, að þeir sem
varla eiga til hnífs og skeiðar fari
ekki út í áhættusamar framkvæmd-
ir. Það sé einfaldlega of áhættu-
samt. Trúlega getur þetta átt við
um íslenska bændur eins og aðra.
Frá sjónarhóli hins dæmigerða
stórbónda lítur dæmið sem við
blasir þannig út; Honum gerir
skerðingin, sem í hans hlut kemur,
- tiltölulega lítið til. Hann gæti jú
tekið á sig meiri skerðingu. Hann
þolir hana bærilega í nokkur ár,
með því að draga úr framkvæmd-
um og vélakaupum, fækka að-
keyptu vinnuliði o.s.frv. Hann get-
ur jafnvel geymt sitt sauðfé aða
hluta þess enda hafi hann nægar
tekjur af öðru, t.d. kúm eða þá
aukabúgreinum sem nokkuð oft
hafa lent hjá þeim stóru. Sjónar-
miðið er, að dæmið sé svo vonlaust
hjá hinum að þeir hljóti að flosna
upp á fáum árum - líka þeir
skuldlausu með meðalbúin. Svo
þegar þeir minni eru flestir dauðir
(sem bændur a.m.k.), þá verði
hægt að setja allt á fulla ferð og
halda áfram að stækka og auka
framleiðsluna. Eflaust hugsa menn
ekki svo langt að þeir sjái fyrir
einmanaleik, erfiðleika og ýmis
vandræði þeirra örfáu sem eftir
verða í sveitinni.
Rétt er að geta þess hér að því
mun fara fjarri að allir sem teljast
til stórbænda séu hrifnir af eyðibýla-
stefnu stjórnvalda. Sumir þeirra
eiga skoðanalega samleið með
smærri bændum og er ég raunar
fulltrúa um að þeir eru fleiri en
nokkurn grunar.
Bændur sjá það kannski betur
en aðrir að sauðkindin er kjölfesta
dreifbýlisins á íslandi. Byggðin í
sveitunum - og að verulegu leyti í
kaupstöðum landsbyggðarinnar
einnig - stendur og fellur með
sauðfénu. Á þessu verða kaupstað-
arbúar að átta sig.
Vill almenningur setja sveitimar í
eyði?
(Framhald í næsta blaði.)
BÓKMENNTIR
Vel ofinn söguþráður
Ramón J. Sender:
Sálumessa yfír spænskum sveitamanni,
Álfrún Gunnlaugsdóttir þvddi,
Forlagið, Rvk. 1986.
Sveitalíf hefur kannski í aldanna
rás verið eitt og hið sama í grunntón-
inum hvar sem er í veröldinni. Og
þó, ef litið er til íslenskra sveita þá
hefur fólk þar, hvað sem öðru líður,
sloppið blessunarlega við það síð-
ustu aldirnar að þurfa að upplifa
mannvíg og styrjaldir. Svo heppinn
var ekki maður að nafni Paco, sem
er aðalpersónan í þessari bók.
Sagan hérna gerist á Spáni nálægt
upphafi borgarastyrjaldarinnar þar.
Þó að Paco sé vissulega aðalpersón-
an í henni þá kemur hann þar raunar
ekki fyrir í eigin persónu. Þetta
stafar af því að hann hefur legið í
gröf sinni í heilt ár í bókarbyrjun, og
er í því raunar komið að því sem er
meginstyrkur verksins, þ.e. frásagn-
araðferðinni.
Það er presturinn í þorpinu hans
Paco sem segir í raun söguna. Þegar
hún hefst er hann að búa sig undir
að flytja kaþólska sálumessu fyrir
hinum framliðna. Presturinn hefur
þekkt þennan bónda frá fæðingu, og
hann rifjar þarna upp sögu hans. Þar
er í stuttu máli sagt greint frá
bernsku hans, hjónabandi, og því
þegar réttlætiskennd hans nær þeim
tökum á honum að hann fer sem
bæjarstjórnarmaður í þorpinu sínu
að vinna að því að ríkir landeigendur
þar afsali sér jörðum sínum.
Síðan gerist það að einhverjir
utanaðkomandi ribbaldar koma til
þorpsins, vopnaðir byssum og bar-
eflum, og fara að láta þar til sín taka
með ofbeldi. Paco flýr, en finnst -
eftir að presturinn hefur sagt til hans
- og er tekinn af lífi.
En hér í sögunni er líka ungur
kórdrengur sem kemur af og til inn
til prestsins sem situr með hugsunum
sínum og bíður eftir messugestum.
Þessi drengur rifjar upp með sjálfum
sér eins konar vikivakakvæði sem
ort hefur verið um örlög Paco. Brot
úr þessu kvæði koma með reglulegu
millibili inn í söguna og verða þar
líkt og stef. Þau brot hefur Þorgpir
Þorgeirsson þýtt á íslensku.
Fulltrúar landeigendanna og hins
pólitíska arms þeirra eru þrír í
sögunni, og svo er skemmst af að
segja að þeir eru einu gestirnir sem
koma til messunnar. Þetta eru ein-
mitt þeir menn sem áttu hlut að
máli, beint eða óbeint, þegar Paco
hlaut að láta lífið. Allt hitt fólkið í
þorpinu lætur þegjandi skoðun sína
í ljós með því að láta ekki sjá sig.
En sagan sjálf er furðulega þegj-
andaleg um þær pólitísku kringum-
stæður á Spáni sem ollu þeirri fram-
vindu mála sem hún lýsir. Úr þessu
bætir þýðandi með skilgóðum eftir-
mála þar sem lýst er hruni konung-
dæmisins þar, uppgangi Francos og
borgarastyrjöldinni 1936-39 sem
lauk með sigri hans. Þar fyrst kemur
það fram að söguhetjan Paco er í
raun fórnarlamb Francos og manna
hans.
Söguþráðurinn í bókinni er að
vísu ofinn með mjög listrænu hand-
bragði, en þó er að því að gæta að
það er ekki fyrr en í lokin, og raunar
ekki fyrr en að loknum lestri eftir-
málans, sem lesandi stendur loksins
með alla þræði hennar í hendi sér og
skilur hvað höfundurinn er að fara.
Eiginlega er þetta ókostur, og að
mínu mati hefði farið betur á að
hefja bókina á þeirri greinargerð
sem er í eftirmálanum og gera hana
þannig aðgengilegri til lestrar.
En allt um það er þetta forvitnileg
bók til aflestrar. Þýðing Álfrúnar
Gunnlaugsdóttur virðist samvisku-
samlega af hendi leyst, en máski
óþarflega bókmálsleg á köflum. Um
frágang bókarinnar af hálfu forlags
er aukheldur ekki nema gott eitt að
segja. - esig