Tíminn - 23.06.1987, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 23. júní 1987.
Tíminn 9
VETTVANGUR lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
!|lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Sigtryggur Stefánsson byggingarfulltrúi Akureyri:
Eftirliti verið ábóta
vant um allt land
- og víöa í algeru lágmarki
Sjónarmið byggingarfulltrúa - eftirlitsmanna - hafa lítið komið
fram í þeirri miklu umræðu sem að undanförnu hefur farið fram
um þolhönnun og eftirlit með burðarþoli bygginga. Tímanum
þótti því ástæða til að fá að birta eftirfarandi erindi sem Sigtryggur
Stefánsson byggingarfulltrúi á Akureyri flutti á ráðstefnu sem
félagsmálaráðherra boðaði til um þetta efni 18. júní s.l.
Til þessarar ráðstefnu er boðað
af félagsmálaráðuneytinu í tengsl-
um við könnun á burðarþoli mann-
virkja sem gerð hefur verið og þær
opinberu umræður sem fram hafa
farið í sambandi við hana. Eg vil
taka það fram að ég er hér frum-
mælandi á vegum hins nýstofnaða
félags byggingarfulltrúa. Þetta fél-
ag var stofnað haustið 1985 og er
höfuð markmið þess að samræma
störf allra byggingarfulltrúa, koma
á framfæri tillögum að breytingum
á þeim lögum og reglugerðum sem
í gildi eru og við teljum að betur
mætti fara, og síðast en ekki síst,
vinna að bættri starfsaðstöðu bygg-
ingarfulltrúa almennt.
Aður en lengra er haldið tel ég
eðlilegast að fara nokkrum orðum
um þær skýrslur og kannanir sem
fyrir liggja og eru ástæðan fyrir því
að þessi ráðstefna er haldin.
Hinn 12. nóv. 1985 skipaði fél-
agsmálaráðherra nefnd sem kanna
skyldi ástand og þolhönnun bygg-
inga og ef ástæða teldist til, koma þá
með tillögur til úrbóta. Nefndin
skilaði áliti sínu 19. mars 1986. í
sjálfu sér kemur þessi skýrsla eng-
um á óvart sem fylgst hefur með
hönnun mannvirkja á undanförn-
um árum, ekki bara hér á höfuð-
borgarsvæðinu, heldur einnig um
allt land. Þó að ég sé ekki sammála
nefndinni á öllum sviðum þá eru
þar atriði sem leysa má með nánari
skoðun og umræðum, eins og t.d.
viðkomandi tillögu sem sett hefur
verið fram varðandi prófraunir
hönnuða í sambandi við löggild-
ingu, sem ég tel óraunhæfa.
Það sem aðallega vekur mann til
umhugsunar er hvernig staðið var
að framhaldi á skoðun og umræð-
um um þessi mál. í áðurnefndri
skýrslu er gert ráð fyrir því að
nánari athuganir verðir gerðar,
sem ekki er óeðlilegt miðað við
framkomnar niðurstöður. í sam-
ræmi við tillögur nefndarinnar er
R.B. falin stjórnun rannsóknarinn-
ar og þeim falið að tilnefna til þess
hæfa sérfræðinga.
Sérfræðinganefnd R.B. skilaði
áliti sínu 27. mars s.l. Einhvern-
tíma var sagt þegar óhugnanlegan
atburð bar að höndum, „íslands
óhamingju verður allt að vopni",
ég segi „allt verður þessari tækni-
mannastétt til óláns“, í það
minnsta þeim aðilum sem stunda
mannvirkjahönnun. Við lestur
rannsóknarskýrslunnar hljóta að
vakna ýmsar spurningar, svo sem
með hvaða hugarfari er þessi rann-
sókn gerð? Þegar opinbert varð
hverjir voru hönnuðir þeirra húsa
sem tekin voru til athugunar virðist
augljóst að spjótum var aðallega
beint að embætti byggingarfulltrú-
ans í Reykjavík, bæði persónulega
og að innra starfi embættisins
almennt. Það þýðir ekkert fyrir
nefndarmenn að koma fram með
yfirlýsingar á eftir um að svo hafi
ekki verið meiningin, öll umfjöllun
fjölmiðla og manna á milli um
málið staðfestir betur en nokkuð
annað að um beina árás á viðkom-
andi embætti er að ræða, svo
ósmekklegur og lágkúrulegur sem
framgangsmátinn er. Þessir sér-
fræðingar hafa ekki haft svo mikla
siðferðistilfinningu að þeir gætu
gert sér ljósa þá niðurlægingu sem
þeir myndu leiða yfir alla kollega
sína og þá um leið sjálfa sig með
birtingu svo illa gerðrar skýrslu.
Við verðum að gera okkur grein
fyrir því að álit hins almenna borgara
á þeim tæknimönnum sem hanna
mannvirki hefur vægast sagt verið
í lágmarki, ég vona að nú sé
botninum náð, ég get ekki ímynd-
að mér að neðar verði komist.
Það er óhjákvæmilegt annað en
að taka til athugunar þátt R.B. í
framkvæmd umræddrar könnunar.
Eins og rannsóknarskýrslan ber
með sér er það fulltrúi R.B. sem
semur skýrsluna og má því gera
ráð fyrir að hann hafi haft töluverð
áhrif á gerð hennar, frágang og
hvernig hún yrði framlögð. Þáttur
R.B. í þessu máli er því ekki svo
lítill og ábyrgð í samræmi við það.
Það hlýtur að flokkast undir meiri-
háttar siðleysi af opinberri stofnun
að láta slíkt plagg sem skýrslan er
frá sér fara. Ég held að upp sé
kominn mikill trúnaðarbrestur mílli
þeirra sem starfa við byggingariðn-
aðinn almennt og R.B. sem leiða
mun til tortryggni og vantrúar á
störf þeirra um langa framtíð. Það
virðist augljóst að niðurlæging
R.B. er í samræmi við niðurlæg-
ingu hönnuða, ef hönnuðum skyldi
vera það til einhverrar huggunar.
Ég álít að tímabært sé að fram fari
opinber rannsókn á starfsemi
R.B., ekki hvað síst í Ijósi þess að
starfsmenn stofnunarinnar hafa
myndað með sér hlutafélag í þeim
tilgangi að annast í aukavinnu,
sérfræðilega hönnun mannvirkja.
Menn geta svo spurt sig hvað er
siðferði. Einhverjir kunna að telja
það öfgakennt að kenna í brjósti
um ráðherra að vera umgefinn
slíkum ráðgjöfum, en ég geri það
nú samt. Umsögn um rannsóknar-
skýrsluna er því stutt og einföld, -
hún verður að teljast marklítið
plagg, án forsenda og marktækrar
niðustöðu og gerða af vanhæfum
mönnum.
Ég læt nú lokið umfjöllun um
skýrslur og kannanir og sný mér að
verðugra verkefni, það er skipan
byggingarmála almennt og hvernig
staðið er að byggingareftirliti og
hönnun mannvirkja.
Samkvæmt gildandi byggingar-
lögum eru öll sveitarfélög skyldug
til þess að hafa starfandi byggingar-
nefnd og byggingarfulltrúa á sínum
snærum, þó er heimild í lögunum
fyrir því að fámenn sveitarfélög
geti sameinast um kosningu s.k.
svæðisbyggingarnefnda og ráðn-
ingu byggingarfulltrúa. Því miður
náðist ekki samkomulag í endur-
skoðunarnefndinni um að lögbinda
ákveðna svæðaskiptingu í landinu,
þar af leiðandi hefur skipan bygg-
ingarmála í hinum dreifðu byggð-
um algjörlega farið úr skorðum svo
í þeim efnum rt'kir hinn mesti
glundroði.
Þessir sérfræðingar
hafa ekki haft svo mikla
siðferðistilfinningu að
þeir gætu gert sér Ijósa
þá niðurlægingu sem
þeir myndu leiða yfir
alla kollega sína og þá
um leið sjálfa sig með
birtingu svo illa gerðrar
skýrslu.
Við getum gert okkur í hugar-
lund starfsaðstöðu byggingarfull-
trúa í sýslufélagi með, segjum
tuttugu sveitarfélög innan sinna
vébanda. Ef farið er eftir bygging-
arreglugerð gæti hann þurft að
halda tuttugu byggingarnefndar-
fundi á mánuði. Verst tel ég þó
ástandið vera þar sem minni sveit-
arfélög eru að berjast við að halda
uppi slíkri starfsemi hvert fyrir sig,
án þess að hafa til þess fjárhagslega
getu, afleiðingin verður því sú að
til eftirlitsstarfa ráðast vanhæfir
starfskraftar og byggingarnefndir
verða oftast lítt starfhæfar.
Þegar byggingarlögin tóku gildi
árið 1978 hóf ég umræður við
sveitarstjórnarmenn heima í hér-
aði og kynnti þeim þá möguleika á
breytingum varðandi skipan bygg-
ingarmála samkvæmt heimild í
lögunum. í ljós kom ríkjandi skiln-
ingur heimamanna á málinu, þann-
ig að um áramótin 1980-’81 höfðu
14 sveitarfélög gert með sér sam-
komulag um svæðaskipan sem
byggðist á landfræðilegri legu
þeirra og félagslegum samskiptum.
Á svæðinu eru starfandi tvær 7
manna byggingarnefndir, með ein-
um fulltrúa frá hverju sveitarfélagi
og einn starfandi byggingarfulltrúi.
Það má kannski segja að hér sé
farið út fyrir það afmarkaða um-
ræðusvið sem þessi ráðstefna gerir
ráð fyrir, þó tel ég svo ekki vera.
Það hlýtur að vera grundvallar-
atriði að almenn skipan þessara
mála sé í viðunandi lagi. Það mun
hafa verið ákveðið að byggingarlög
og reglugerð skyldi endurskoðast
innan tveggja ára frá gildistöku
þeirra. Nú eru liðin átta ár frá
setningu reglugerðarinnar, mér vit-
anlega hefur engin heildar endur-
skoðun farið fram og má það heita
meiriháttar sleifarlag af hálfu við-
komandi yfirvalda, en þetta er ef
til vill einkennandi fyrir það
hörmulega ástand scm ríkir á flestum
sviðum í byggingariðnaðinum. Ég
get fullvissað viðkomandi yfirvöld
um það að þau eru mörg atriðin í
byggingarlögunt og reglugcrð sem
betur mættu fara og sunt atriði
þannig úr garði gerð að við ríkjandi
ástand er útilokað að framfylgja
þeim. Við í félagi byggingarfulltrúa
gerum kröfu til þess að slík endur-
skoðun verði gerð hið bráðasta,
einnig að til slíks starfs verði fengnir
aðilar sent hafa rcynslu í störfum
sem eftirlitsmenn en ekki einhverj-
ir byrokratar í Reykjavík.
Eins og áður er getið hafa allar
umræður beinst mjög að bygging-
arfulltrúanum í Reykjavík ogemb-
ættisrekstri hans. Ég ætla ekki hér
að halda uppi vörnum fyrir hann,
um það er hann einfær, enda tel ég
að öll umfjöllun hafi þróast þannig
að aðal sökudólganna sé annars
staðar að leita. Okkur, sem við
eftirlit störfum hefur lengi verið
ljóst að því hefur verið ábótavant
um allt land og víða mun það vera
í algjöru lágmarki og til þess liggja
nokkuð margar ástæður. I fyrsta
lagi er ríkjandi skipulagsleysi í
grundvallaratriðum, sem orsakar
miklaerfiðleika. í byggingarnefnd-
um minni sveitarfélaga ræðst af-
staða nefndarmanna meira af til-
litssemi við nágrannann en af lög-
um og reglum. Víða úti um land
eru byggingarfulltrúar neyddir til
að hafa skrifstofuþjónustu á heim-
ilum sínum vegna aðstöðuleysis.
Mestu erfiðleikarnir eru þó við
öflun teikninga. Það virðist ríkj-
andi skoðun hönnuða að það þurfi
ekki merkileg plögg handa þekk-
ingarsnauðum dreifbýlismönnum
og flest er talið fullgott handa ekki
merkilegra fólki, það skiptir ekki
máli frá hvaða aðila gögnin koma,
gæðin eru svipuð. Sérstaklega er
áberandi tillitsleysið og hrokinn
sem einkennir framkomu hönnuða
sem starfa á hinum stærri verk-
fræðiskrifstofum, þeir virðast telja
að við úti á landi séum ekki fær um
að gagnrýna þeirra vcrk. Svo langt
hefur gengið að þeir álíta að okkur
komi málið ekki við. Skyldi bygg-
ingarfulltrúinn í Reykjavík hafa
orðið fyrir svipaðri reynslu.
Einnig er mjög ríkjandi virðing-
arleysi manna fyrir teikningum.
Ekki er það óalgengt að þær séu
meira taldar til þeirra plagga sem
nauðsynlegt er að útvega vegna
lántöku til framkvæmdanna, held-
ur en til þess að byggja eftir og eiga
tæknimenn mikla sök á þessu
ástandi sem orsakast af illa útfærð-
um teikningum. Eftirlit er yfirleitt
heldur óvinsælt starf, sama í hverju
það er fólgið, það er því mjög
þýðingarmikið að almcnningur sé
vel upplýstur um hvaða tilgangur
sé með því - að við séum fyrst og
_ fremst að gæta hagsmuna byggj-
andans, eða þess sem leggur í
verkið alla sína fjármuni og oftast
meira til.
Ég hefi reynt að gera grein fyrir
ástandi í mannvirkjagerð, þessi
fáu orð gefa þó engan veginn tæm-
andi lýsingu á því, en nóg í bili. I
framhaldi af þessu er ekki annað
réttara en að koma á framfæri
raunhæfum tillögum til úrbóta.
Byggingarfulltrúar hafa töluvert
hugleitt þessi vandamál og ég held
að ég mæli fyrir ntunn okkar allra
þegar ég tel upp eftirfarandi atriði
sem þurfi fyrst og fremst og án
tafar að skoða.
1. Nú þegar verði hafist handa
við endurskoðun byggingarlag.. og
reglugerðar.
2. Öll ákvæði og staðlar viðvíkj-
andi þolhönnun mannvirkja og
öðrum sérteikningum verði tekin
út úr reglugerð og gefin út sérstak-
lcga.
3. Unnið verði markvisst að því
að upplýsa almenning um þýðingu
byggingareftirlitsins til þess að
eyða þeirri tortryggni sem virðist
ríkjandi milli þessara aðila.
4. Þolhönnuðum sé skilyrðislaust
gert skylt að skila inn til byggingar-
fulltrúa öllum útreikningum sam-
hliða teikningum varðandi þol-
hönnun áður en byggingarfram-
kvæmdir hefjast, ásamt öllum sér-
teikningum.
5. Embætti byggingarfulltrúa séu
efld svo þau geti yfirfarið gögn á
eigin vegum. í þcssu sambandi
teljum við út í hött að leita þurfi í
því efni aðstoðar utanaðkomandi
sérfræðinga nema í tilfellum sem
flokkast undir undantekningar.
6. Stuðlað verði að auknum
tengslum milli hönnuða og iðn-
meistara og kröfur um aukna
menntun iðnmeistara verði gerðar
ásamt endurkoðun meistarakerfis-
ins í heild. Það er öllum Ijóst að
vinnubrögð á byggingarstað eru
ákaflega misjöfn og óhjákvæmi-
lega hafa þau mikil áhrif á endanleg
gæði mannvirkisins. Þegar svo illa
tekst til að á einum stað samcinast
léleg hönnun, slæm vinnubrögð og
jafnvel léleg steypa, þá geta gæðin
ekki orðið nema á einn veg.
7. Herða mjög eftirlit með
steypuframleiðslu á einingum
framleiddum utan byggingarstaða
og að steypuframleiðendur verði
skyldaðir til að hafa á reiðum
höndum niðurstöður yfir rann-
sóknir á steypugæðum með
ákveðnu millibili og skila því inn
til byggingareftirlitsins á hverjum
stað.
Góðir fundarmenn; er nú ekki
mál ao linni. Umræður undanfarn-
ar vikur hafa verið hörmulegar.
Fram í dagsljósið hefur komið
hópur einstaklinga sem er ekki því
siðferðisþreki gæddur að þeir gætu
komið á framfæri aðfinnslum og
tillögum til úrbóta án þess að draga
kollega sína og alla stéttina niður
í svaðið. Ég spyr - var ekki mögu-
legt að miðla slíku á annan og
mannlegri hátt.
Við skulum minnast þess að stétt
tæknimanna á fslandi er ung og á
margt eftir ólært, við þurfum svo
sannarlega á aðstoð hvers annars
að halda. Það vantar ekki að við
höfum með okkur félagasamtök,
en þau virðast ekki síður en ein-
staklingarnir hafa misst öll mann-
leg sjónarmið svo helst er að finna
þar ósvífinn menntahroka og skiln-
ingsleysi, þessi samtök hafa að
mestu látið undanfarandi deilumál
sig litlu skipta.
Fátt er þó svo með öllu illt að
ekki fylgi nokkuð gott. Ég tel
umræðurnar undanfarandi vikur
hafa leitt í ljós hver staða okkar er
í samfélaginu. Við eigum engan
möguleika annan en að snúa vörn
í sókn og gera það með reisn og að
siðaðra manna hætti.