Tíminn - 22.11.1987, Qupperneq 13

Sunnudagur 22. nóvember 1987
Tíminn 13
JJKjör Ólafs opnar
vissa möguleika
fyrir Alþýðubanda-
lagiðjj
JJAð sjá í eigin blaði
allt þetta persónuníð
þótti mér sártjj
mér vel við ákveðna menn, jafnvel
ögraði þeim með stríðni og ótugtar-
skap. Mér fannst flokkurinn frasa-
kenndur, yfirborðskenndur og tala
of mikið almennt. Alþýðubandalag-
ið er „kaos“, ein allsherjar stefnu-
laus kaos.“
Við ræðum nýafstaðinn landsfund
Alþýðubandalagsins og átökin á
milli þeirra tveggja afla sem þar
tókust á. Hvort kjör Ólafs hafi
komið til vegna óánægju með þá
stefnu flokksins að vera ævinlega
með hnefann reiddan og skorts á
sveigjanleika. Um það segir Guð-
mundur J.:
„Hann er nú ekki laus við frasa
hann Ólafur Ragnar, þó hans kjör
opni vissa möguleika fyrir flokkinn.
En það er fjandskapurinn - þessi
innbyrðis fjandskapur, altso illindi í
pólitík þau verða sjöföld í innan-
flokksdeilum miðað við að eiga við
pólitískan andstæðing. Það verður
erfitt að reisa Alþýðubandalagið við,
vegna þess að menn hafa notað svo
mikla orku í að rakka hvor annan
niður, og sundrungin orðin svo
mikil. Um Ólaf má segja að hann
hefur gífurlegan dugnað og skipu-
lagshæfni. Það er þvf ekki útilokað
að honum takist að fá menn til að
slíðra sverðin, því rangt er að van-
meta Ólaf, hann hefur ýmislegt til að
bera m.a. sjálfsöryggi í ríkum mæli
sem er gott fyrir stjórnmálamann.
En hvort með Ólafi og því fólki sem
honum fylgir komi til lýðræðislegri
vinnubrögð, er ekki útilokað. Hins
vegar hef ég ekki trú á þessari
svokölluðu lýðræðiskynslóð, nema
þegar hún er í minnihluta þá elskar
hún lýðræðið, en ekki þegar hún er
í meirihluta.
En hvort Ólafi tekst þetta eða
ekki get ég ekki sagt. Hann tekur við
flokknum aiveg í flaki og er að hluta
til sjálfur búinn að spila hann svona
eins og hann er.
Um Svavar Gestsson má ýmislegt
gott segja; indælis piltur Svavar. En
hann var bara orðin útslitinn, eins og
grammafónsplata sem fskrar í, nálin
var orðin svo ryðguð sem hann
notaði.“
En hvaða skoðun hefur Guð-
mundur J. sjálfur á úrslitum í for-
mannskjöri Alþýðubandalagsins?
Hvers óskaði hann helst flokknum
til handa í þeim efnum?
„Ég skal ekki um það segja, það
er margt ágætisfólk sem styður Ólaf,
og hefur ýmislegt gott til brunns að
bera en líka óttalegt leiðindadót í
hans hóp. Hvað varðar framboð
Sigríðar, þá held ég að það hafi
alveg verið misheppnað. Hún er
ákaflega indæl kona í ákveðnu starfi
á Akureyri, þar sem hún nýtur sín
vel. En ég þekki þessa konu ekki
nógu vel persónulega, ég held hún
hafi til að bera ákveðna hæfni og
mannkosti. En að fara að tefla henni
fram sem formanni í pólitískum
flokki með ekki meiri reynslu eða
þjálfun, held ég að hafi verið tíma-
skekkja.“
' Telur þú að Svavar og það sem
nefnt hefur verið flokkseigendaklík-
an hafi teflt henni fram til að fjar-
stýra henni og með því haldið áfram
að stjóma á bak við tjöldin?
„Já ég býst nú við því að ákveðinn
hópur hafi ætlað sér það, en ég skil
ekki í að það hefði tekist, en hvað
svo sem lá að baki framboði Sigríð-
ar, þá var það í mínum huga fyrir-
fram dauðadæmt. Enda hefur hún
ekki dugnað og röskleika Ólafs.
Svavar gerði líka mistök með því
að hafa ekki fylgt sínu eftir. Lét
Þjóðviljann vinna á móti sér, þannig
að veikleiki Svavars er að hann
hefur ekki tekið á móti, heldur
leitað undan með von um betri tíð.“
og voru mikil sárindi og óþægindi í
kringum þetta.“
Við snúum okkur frá stjórnmál-
um. Guðmundur er stoltur maður
og heyrt hef ég að hann sé kominn
af galdramönnum úr Arnarfirði og
spyr nánar um það.
„Þeir voru frægir fyrir krafta og
gáfur forfeður mínir úr Arnaríirðin-
um. Jón Ásgeirsson langa-langa afi
minn var þjóðsagnapersóna og var
ofurmenni að kröftum. Um hann
hefur verið sagt meðal annars að kú
nokkra, sem féll í dý, hafi hann
dregið upp á halanum.
Þessir menn voru prestar ættlið
fram af ættlið og sagt er að enn
lengra aftur hafi galdrar verið mjög
ríkjandi. Nei, galdrana hef ég ekki
erft, það hefði farið betur. Þetta fólk
var svo ættstórt og stolt mitt í miðri
fátækt og umkomuleysi, var hugsun-
in; það er ættin sem blífur. Það er
það sama með afkomendurna, þeir
eru stoltir af upprunanum."
Guðmundur segir mér því til
sönnunar að eitt sinn hafi komið út
bók um Hjarðarfellsætt af Snæfells-
nesi sem móðir hans hafi verið
kennd við.
„Þá sagði gamli maðurinn hann
pabbi eitthvað á þá leið óskaplega
hneykslaður um leið og hann kastaði
bókinni frá sér: Uss, að kalla þetta
ætt, þetta er engin andskotans ætt.
Ég spurði: Hvað er þetta eiginlega,
af hverju lætur þú svona, ég efast um
að þetta sé nokkuð verra fólk en
þitt. Þá svaraði sá gamli stælinn og
orðhvatur: Þú hefur ekki hundsvit á
þessu. Einhver lögregluþjónn hér í
Reykjavík sem þarf að vinna auka-
vinnu, hann bara spinnur út ætt frá
afa sínum sem hann kallar svo
Hjarðarfellsætt! Þetta er tómt kjaft-
æði, þetta er engin ætt, það þarf sko
meira til. Þetta má nú kalla hroka.
Nei, ætli það sé ekki best að vera
myndugur í orðum og hafa það
stolt."
Guðmundur segist hafa sterkar
taugar til Arnarfjarðarins og gert
marg ítrekaðar tilraunir til að kaupa
jörð þá er forfeður hans hafi búið á;
Hjallkárseyri, en ekki tekist.
„Það var mannfjandi frá Bolung-
arvík sem átti jörðina og hafði ég
farið vestur í Bolungarvík og gengið
á eftir þessum karldjöfli, Benedikt
heitir hann víst og er einhver hrepps-
spekingur. Reyndar er hann meira
en hreppsspekingur, þetta er merkis-
maður sem haldið hefur fyrirlestra
við Háskólann um Völuspá þar sem
hann færir fram sannanir fyrir að
Völuspá sé ort í Bolungarvík. Ég
slefaði af aðdáun yfir manninum, en
þrátt fyrir það vildi hann allt gera ann-
að en að selja mér jörðina. Nú, það
sem hann gerir af eintómri sérvisku
er að gefa jörðina Orkubúi Vest-
fjarða! Að hugsa sér órómantískari
ráðstöfun. Orkubú Vestfjarða sem
ekkert hefur við þessa jörð að gera.
Annars eru bæir flestir þarna komnir
í eyði. Mig minnir að á Hrafnabjörg-
um og Lokinhömrum búi einsetufólk
við svipuð kjör og Gísli á Uppsölum
gerði, sem þeir drápu helvískir af
sjónvarpi og nýmeti. Ég er ekki í
minnsta vafa um að þau snöggu
umskipti hafi riðið honum að fullu. “
Við snúum talinu að bernskuárun-
um í Reykjavík. Guðmundur segist
hafa fæðst á Urðarstígnum, en fimm
ára gamall flutt vestur í bæ í Verka-
mannabústaðina við Ásvallagötu.
Voru foreldrar hans ein af fyrstu
íbúum verkamannabústaðanna sem
Guðmundur segir marga hafa haldið
að yrði einhverskonar „getto“. Sú
varð nú ekki raunin, en hann minnist
þess þó að þeir ríkari sem bjuggu
andspænis verkamannabústöðunum
voru ekki of hrifnir af. Móðir mín
var það sem við getum kallað á
útlendu máli sósísldemókrat, og ég
held svona undir niðri að hún hafi
gert mig róttækan.
Eysteinn Jónsson var þá ráðherra
og bjó í næsta húsi við okkur; í
samvinnubústöðunum svokölluðu.
Hann er merkilegur maður Ey-
steinn, og dái ég hann meira eftir því
sem lengra líður. En það merkilega
við Eystein var að hann kom stund-
um í íbúðina á móti okkar, þar sem
bjuggu 11 börn. Ráðherrann sjálfur
á skyrtunni að leita að krökkunum
sínum! Við vissum jú, að hann var
ráðherra en hann hafði einhvern
þann umgengnismáta sem fékk okk-
ur til að gleyma að hann væri
ráðherra, okkur fannst þetta ósköp
eðlilegt. Hann fór alltaf sjálfur út í
KRON að versla, spjallaði við okkur
ef því var að skipta. Móðir mín
þekkti hann vel og fannst okkur
hann vera einn af okkur. Gamli
maðurinn hann pabbi sem seinna
varð alóður íhaldsmaður mátti aldrei
heyra hallað á Eystein.“
Guðmundur gekk í barnaskóla og
síðan í Ingimarsskóla og segist í
barnaskóla hafa verið dux, en þegar
fram liðu stundir hafi hann með
sanni verið fux hjá Ingimar.
„Ég var meira fyrir Laugaveginn
en menntaveginn, þvi' er nú helvítis
verr. Unglingsárin mín voru á stríðs-
árunum og um næga vinnu að ræða.
Ég var stór eftir aldri og laug mig 16
ára þegar ég var aðeins 14 ára í
bretavinnu við flugvallarfram-
kvæmdir í Vatnsmýrinni. Þá dugði
sumarkaupið allan veturinn og jafn-
vel að maður ætti eitthvað aflögu
eftir veturinn.
En þetta með skólann var hreint
og klárt kæruleysi og heimska. Ég
átti sannarlega kost á að ganga
menntaveginn, og gamli maðurinn
hann pabbi minnti mig á að ekki
hefði verið prestur í ættinni lengi og
fannst hin mesta skömm að.
Föðursystir mín gat aldrei sætt sig
við að ég skyldi ekki verða prestur.
Hún grét blessunin þegar hún heyrði
mig halda ræðu í fyrsta sinn, vegna
þess að sú ræða var ekki flutt í
kirkju. Hún harmaði það mikið og
lá í mér til tvítugsaldurs og grét
jafnan þegar prestsmálin bar á
góma. En ég lét ekki segjast; mun
hafa verið ódæll unglingur og neita
ekki núna ég sjái eftir að hafa ekki
gengið menntaveginn.
Annars var Ingimarsskóli afar
skemmtilegur og góður skóli. Ágúst-
arskóli var annar skóli sem var meira
fyrir aðalinn og í framhaldi af honum
M.R. Ingimarsskóli hins vegar fyrir
„pöpulinn". Séra Ingimar varfrábær
skólastjóri og kennari. Kenndi mér
meðal annars félagsfræði, ég held að
það hafi ekki einu sinni heitað
félagsfræði þá. En það var unun að
hlusta á hann skýra mismuninn á
oddvita og hreppstjóra og hvað væri
stjórnsýsla. Ég held satt að segja að
ég hafi lítið bætt við mig í þeirri
visku síðan.
Þá er mér ekki síður minnistæður
Sveinbjörn Sigurjónsson íslensku-
kennari sem þýddi „International-
inn“; yfirburðakennari Sveinbjörn
og mikill íslenskumaður. Þessir
indælismenn áttu alltaf von um að ég
tæki mig nú á, en það voru eins og
ég sagði bölvaðir óknyttir og upp-
reisnargirni í mér. Ég stal nú aldrei
og reykti ekki , en það var varla til
sá prakkaraskapur sem ég var ekki
potturinn og pannan í.
Ég man eftir ákaflega merkum
manni sem kenndi okkur kristin-
fræði. Mér datt í hug að gaman væri
að stríða honum og æsti bekkjarsyst-
kinin upp í að skrópa í tíma hjá
honum sem var sá síðasti þann
daginn. Við kúguðum stelpurnar og
hótuðum þeim öllu illu ef þær yrðu
ekki með. Ég segi nú ekki að
einhverjar hafi ekki verið til í tuskið.
Við gengum alltaf í prúðri röð bæði
út og inn og stelpurnar ævinlega á
undan. Nú úr næst síðasta tímanum
tókum við töskurnar með og marser-
uðum í röð út og alla leið út fyrir
skólaportið. Þessi merki guð-
fræðingur sagðist aldrei hafa orðið
fyrir annari eins svívirðu. Að meira
að segja dömurnar skyldu hafa tekið
þátt í þessari skömm og var hann
jafnvel að hugsa um að hætta
kennslu fyrir fullt og allt.
Á þessum árum var besti bekkur-
inn Á, síðan B, og ég var í C. Það
eina sem hefur komið gott út úr
félagsfræðingum, mestu ruglukollar
gegnumsneitt sem maður þekkir, er
að þeir hafa rannsakað að C-bekk-
ingar komi yfirleitt betur út en
A-bekkingar. Þá eiga þeir væntan-
lega við þegar til lengri tíma sé litið
og ménn farnir að takast á við lífið.
Annars voru það aðallega yfir-
stéttarbörn sem voru í A-bekk, því
börn þurftu þá að vera læs og
skrifandi, og keyptir tímar fyrir þau
áður en þau byrjuðu í skóla. Það var
Sigurður Thorlacius sem umbylti því
kerfi. Konan mín var í A-bekk hjá
honum og systir hennar einnig.
Tengdafaðir minn var einhver ótínd-
ur fulltrúi í stjórnarráðinu og sonur-
inn lenti í G-bekk. Karlinn kom
alveg arfavitlaus upp í skóla, og að
hugsa sér sonurinn-eini sonurinn var
settur í G-bekk, það þótti honum
hin mesta svívirða og skömm. En
upp úr þessu var farið að breyta
bekkjakerfunum. “
Pólitíkin kemur aftur til tals og
Guðmundur segist hafa gengið í
flokkinn 17 ára gamall. Það hafi
verið á tímum Einars Olgeirssonar
og Brynjólfs Bjarnasonar.
„Þá var hinn stóri sannleikur sem
réði ríkjum og lausn lffsgátunnar
brann á vörunum," segir Jakinn um
leið og hann tekur hressilega í nefið.
„í Dagsbrún gekk ég 16 ára og
varð snemma trúnaðarmaður, mað-
ur sogaðist inn í þetta. Ég líki þessu
við áfengið, maður ánetjaðist þessu.
Ég þótti helvíti agressívur, en ég var
alltaf sannfærður um að ég færi með
rétt mál. Pólitíkin var svo mögnuð á
persónan í Hafskipsmáli. Nú, það er
nú dæmi um það hvað fjölmiðlar eru
sterkir, þegar ásakanir koma fram í
Helgarpóstinum skrifaðar af blaða-
manni Þjóðviljans. Síðan þegar ég
hef sagt af mér þingmennsku og
formennsku og mín mál eru komip
á hreint, þá taka allir fjölmiðlar við
mig viðtöl og spyrja um mitt sjón-
armið, nema Þjóðviljinn! Hann
heldur áfram miskunnarlausum á-
rásum, rakkar mig niður og gerir
mig sem allra tortryggilegastan.
Eg neita því ekki að ég er lítið
viðkvæmur fyrir persónusvívirðing-
um, en að sjá í eigin blaði allt þetta
níð fannst mér sárt. Og síðan þegar
öll önnur blöð eru hætt að fjalla um
þetta mál, heldur Þjóðviljinn áfram
eitt blaða og endar á gamlársdag
með stórri mynd og yfirskriftinni:
Eitt af stóru hneykslum ársins.
Þetta Iýsir vel vinnubrögðunum á
því blaði og gerði endanlega út um
mína afstöðu. Með mér gekk úr
Alþýðubandalaginu öll mín fjöl-
skylda, og jafnvel tengslafólk líka,
En nú ert þú genginn úr þessum
flokki, hefurðu enn taugar til hans?
„Það væri nú lygi að segja að ég
hefði ekki sterkar taugar til hans.
Mér þykir ákaflega vænt um margt
af þessu fólki sem ég hef starfað
með. Alþýðubandalagið á andskoti
mikið af góðu fólki og ætti þess
vegna að eiga möguleika. Spurning-
in er aðeins sú hvort hann lifir af
allar þessar kviðristur."
Gæti komið til greina að þú ættir
eftir að sitja á þingi fyrir Alþýðu-
bandalagið?
„Ég hef ekki trú á því,“ svarar
Guðmundur. En þegar ég geng á
hann og spyr hvort ekki væri mögu-
leiki ef um miklar breytingar yrði að
ræða innan flokksins, svarar hann:
„Nú ég segi það nú ekki, það eru
öll brögð notuð. Það var sagt að ég
hefði ekki gefið kost á mér í síðustu
kosningum vegna Albertsmálsins,
þar sem ég var í hálfan mánuð aðal