Tíminn - 29.11.1987, Qupperneq 4

4 Tíminn
Sunnudagur 29. nóvember 1987
Sunnudags-
LEIDARI
ÖRLÖG BÓKANNA
íslendingar eru mjög skrifandi þjóð. Það sést
best f lok ársins, þegar jólabækurnar fara að
streyma á markaðinn, jafn árvissar og páskaeggin
á páskunum og blöðrurnar á sautjándanum. Það
liggur við að þegar tveir menn hittast á förnum vegi
geti þeir spurt um „nýju bókina“ liver annars-allir
virðast vera að skrifa - skáldsögu, ljóð, barnabók,
endurminningarit eða vísdóm úr nálægri sem
fjarlægri íslandssögu. Svo eru aðrir sem þýða og
enn aðrir sem safna saman úrvali eigin blaðagreina.
Það er margt sem koma þarf fyrir almenningsaugu.
Svo líða jólin, menn dunda sér í nokkra daga við
að skipta einni bók fyrir aðra, hafi gefendum orðið
mislagðar hendur í vali eða fleiri en einn hafa gefið
afa karlinum sömu skipstjórabókina. Óseldu
bækurnar liggja eftir í valnum, flestar senn gleymd-
ar, nema bókavörðum, sem skrá þær samviksusam-
lega og bera þær inn eftir myrkum ranghölum safna
sinna. Þar bíða þær þess að einhverjum þóknist að
vitja þeirra eftir lengri eða skemmri tíma - og
sumra verður sennilega aldrei vitjað, fremur en
leiða utangarðsmanna í kirkjugarðinum. Þeir eru
aðeins númer í bókum kirkjugarðseftirlitsmanns-
ins.
En líkt og höfuðsmaðurinn í „Föðurnum“ hjá
Strindberg batt von sína um framhaldslíf við að
hann lifði áfram í börnunum sínum, er að sjá sem
margur ætli sjálfum sér einhverskonar framhaldslíf
með því að gefa út bók - því greinilegt er að mörg
bók sem út kemur er ekki skrifuð í þeim tilgangi
að höfundur hagnist á henni. Þarna er vissulega á
ferðinni fróm tjáningarþörf. Stöku bækur sem út
eru gefnar á íslandi eru áreiðanlega ekki ætlaðar
nema nánustu fjölskyldu eða vinahópi.
Já, örlög bókanna eru merkileg. Sumir tala um
sóun og pappírseyðslu, en hvað tjóir að tala um
það. Við lifum nú hvort sem er á öld mikillar
sóunar og víst er pappír spillt víðar en í jólabóka-
flóðinu margfræga. Og þótt mikill hluti þess sem
ritað er sé horfinn í „Cloaka maxima“ gleymskunn-
ar að ári liðnu, þá flýtur nú alltaf stöku bók fram
hjá svelgnum mikla og lýsir unnendum fagur-
mennta fram á ókomna tíma.
Jólabókastraumurinn á íslandi er einstakt fyrir-
bæri og svo sem alls ekki af hinu illa. f»ó er
freistandi að barna þessa hugleiðingu með því að
þar fer nú verr að allt of algengt er að kastað sé
höndum til margrar bókar - og það er því miður
séríslenskt fyrirbæri líka. Það er t.d. viðburður að
sjá enska eða danska bók, sem er illa prófarkalesin.
Þetta verður landinn að bæta. Illa prófarkalesin
bók er ekki söluhæf - hún er blátt áfram gölluð
vara. Eins þótt bókar bíði ekki önnur örlög en þau
að í rykfalla kjöllurum bókalagera og safna, þá er
engin bók svo ill að hún eigi að minnsta kosti ekki
skilið að fá sæmileg líklæði. Já, enn mega forleggj-
arar vorir og prentsmiðjur minnast napurra orða
þýska prófessorsins sem eitt sinn sagði: „Ja, die
Islánder sind gute genug - aber drúcken können
sie nicht!“ Mál er að linni og ætti að vera
vorkunnlaust á tölvu og tækniöld.
Illllllllllllllllllillll ERLENDMÁL llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
/
Avinningur fyrir
Reagan að losna
við W einberger
Verður dregið úr vígbúnaði á Norður-Atlantshafi?
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON SKRIFAR
ÞÓTT flest hafi gengið á móti
Reagan forseta síðustu misseri og
við það hafi bæst óhagstæð skýrsla
þingnefndar um íransmálið eða
Irangate, eins og það hefur oft
verið kailað, hefur þrennt orðið
honum til styrktar síðustu vikur.
Fyrst er það, að honum virðist Ioks
hafa tekist að finna óumdeildan
mann í embætti hæstaréttardóm-
ara. Annað er það, að honum
hefur heppnast að ná samkomulagi
við þingið um nokkura lækkun
fjárlagahallans, þótt mörgum
fjármálamönnum þyki það ganga
of skammt. Þýðingarmest er svo
það, að hann hefur fengið nýjan
varnarmálaráðherra, sem þykir
líklegur til að reynast Bandaríkj-
unum stórum heppilegri en fyrir-
rennari hans. Val Reagans á
honum, hefur verið samþykkt nær
einróma í öldungadeildinni, og er
talið bæta stöðu Reagans í við-
ræðunum við Gorbatsjov, þegar
fundur þeirra hefst 7. desember.
Fyrir Reagan er það tvímæla-
laust mikill léttir að hafa losnað við
Caspar Weinberger úr stjórninni.
Tildrög þess að Weinberger baðst
lausnar voru sögð þau, að hann
vildi vera sem mest hjá sjúkri konu
sinni. Reagan gerði honum lausn-
arbeiðnina sem auðveldasta með
því að kveðja hann opinberlega
með þeim orðum, að hann hefði
verið hæfasti varnarmálaráðherra í
sögu Bandaríkjanna. Sennilega
hefur bandarískur forseti ekki sagt
öllu meiri öfugmæli. Weinberger á
vafalítið eftir að hljóta allt aðra
dóma.
Þegar Reagan kom til valda, var
Weinberger falið það stórfellda
verkefni að gera bandaríska herinn
hinn öflugasta í heimi. Þetta var þá
stefna Reagans. Vegna mikilla
vinsælda Reagans tókst Weinber-
ger að fá þingið til að stórhækka
framlög til vígbúnaðar. Fjárskort-
ur stóð því ekki í vegi þess, að
Weinberger gæti gert bandaríska
herinn öflugasta her heimsins og
gæti því skakkað leikinn eiginlega
hvar sem væri í heiminum. Þrátt
fyrir hinar miklu fjárveitingar er
bandaríski herinn sennilega í reynd
ekki miklu öflugri en hann var,
þegar Reagan kom til valda, þótt
ýmsum vígvélum hafi fjölgað.
Fyrsta ástæðan er sú, að gífurleg-
ir fjármunir hafa farið í súginn.
Vopnaframleiðendur hafa með
margvíslegum hætti getað makað
krókinn. Sukkið hefur verið gífur-
legt og af hálfu Pentagon hefur
nægilegt aðhald skort, eins og upp-
lýst var í skýrslu þingnefndar fyrir
nokkrum mánuðum.
Þá var byrjað á ýmsum nýjung-
um og nýjum vopnategundum, sem
hafa reynst meira og minna mis-
heppnaðar, enda hætt við sumar
þeirra, en aðrar hafa enn ekki
verið reyndar til fulls, svo óvíst er
Frank C. Carlucci og Sam Nunn
enn hvort hafist verður handa um
framleiðslu þeirra.
Vandi Weinbergers var m.a. sá,
að bandaríski herinn er aðgreindur
í þrjár sjálfstæðar deildir með sér-
staka yfirstjórn eða í landher, flug-
her og sjóher. Hver deildin hefur
kappsamlega ýtt fram sínum tota.
Til þess að ná samkomulagi við
þær, hefur Weinberger orðið að
fallast á ýmsar óraunhæfar áætlanir
og uppbyggingu.
Mest lét sjóherinn til sín taka
undir forustu Lehmanns flotamála-
ráðherra. Hann fékk líka mestu
framgengt, enda í náðinni hjá Re-
agan. Lehmann lagði m.a. mikið
kapp á fjölgun flugvélamóður-
skipa, sem ættu að geta sýnt vald
Bandaríkjanna í öllum heimsálfum
og auðveldað Bandaríkjunum að
gera innrás í Sovétríkin um Norð-
ur-Atlantshaf. Nú draga margir
herfræðingar gagnsemi flugvéla-
móðurskipa í efa, því að auðvelt
geti reynst að granda þeim. Þau
eru líka mjög dýr í byggingu.
Bent hefur verið á með allgildum
rökum, að kostnaðurinn við bygg-
ingu eins flugvélamóðurskips hafi
jafngilt því að framleiddir hefðu
verið nógu margir skriðdrekar og
tilheyrandi tæki til þess að tryggja
jafnvægi hins svokallaða hefð-
bundna vopnabúnaðar milli aust-
urs og vesturs í Evrópu, en það er
á því sviði, sem Atlantshafsbanda-
lagið telur sig nú standa verr að
vígi en Varsjárbandalagið.
Þá má geta þess, að herfróðir
menn hafa giskað á að a.m.k.
helmingur þeirra framlaga, sem
Bandarfkjaþing hafi veitt til víg-
búnaðar í stjórnartíð Reagans hafi
farið í sukk og rannsóknir og
tilraunir með nýjar vopnategundir,
sem hætt hafi verið við eða verði
hætt við, því að þær hafi reynst eða
reynist ónothæfar. Undir þetta
heyra tilraunir með ýmsar tegundir
eldflauga og hernaðarflugvéla.
Þessi dýrkeypta reynsla mun senni-
lega leiða til þess, að eftirleiðis
verði farið gætilegar í þessar sakir.
ÞVÍ er spáð, að hinn nýi varn-
armálaráðherra Bandaríkjanna,
Frank C. Carlucci, muni haga
vinnubrögðum sínum mun
skynsamlegar en Weinberger að
þessu leyti. Hann hefur að vísu lýst
yfir þeirri skoðun sinni að halda
eigi áfram að vinna að áætluninni
um stjörnustríð eða geimvarnir, en
sennilega eru bæði hann og Reagan
komnir á þá skoðun, að fram-
kvæmd hennar verði að dragast
eitthvað á langinn, enda muni ekki
fást fjárveitingar til hennar í sam-
ræmi við þau tímamörk, em áður
hafa verið sett. Þetta getur auð-
veldað samningana við Rússa.
Slíkum drætti mun Weinberger
hafa lýst sig andvígan. Jafnvel er
talið, að hann hafi í raun verið
andvígur nær allri samningagerð
við Rússa að svo stöddu.
Yfirleitt virðist álitið, að Reagan
muni ganga betur að semja við
Rússa eftir að hann hefur losnað
við Weinberger. Sumir frétta-
skýrendur telja, að Nancy, eigin-
kona Reagans, gráti fráför Wein-
bergers þurrum tárum. Jafnvel hafi
hún stutt að brottför hans.
Carlucci hefur gegnt mörgum
embættum og yfirleitt þótt reynast
vel. Hann hefur verið sendiherra,
gegnt háttsettu embætti í varnar-
málaráðuneytinu, svo að hann er
þar flestu vel kunnugur, og nú
síðast var hann öryggisráðgjafi
forsetans og yfirmaður þjóðar-
öryggisráðsins, þar sem þeir Poind-
exter og North réðu áður ríkjum.
Carlucci er sagður hafa hreinsað til
eftir þá, vikið mörgum úr starfi og
ráðið nýja menn og raunar fleiri en
áður, svo að raunhæft starf ráðsins
gæti styrkst.
Eftir Carlucci er haft að fækka
megi í herliði Bandaríkjanna og
einfalda vopnakerfið. Nauðsynlegt
geti reynst að gera breytingar á
vígbúnaðarstefnunni. Meðal slíkra
breytinga gæti verið að draga úr
vígbúnaðinum á norðurhöfum.
Þetta síðastgreinda er þó ekki haft
eftir Carlucci, heldur sett hér fram
sem vísbending, er fslendingar
ættu að Ieggja áherslu á.
Fyrsta verk Carluccis eftir að
Reagan útnefndi hann sem varn-
armálaráðherra var að ræða við
Sam Nunn formann varnarmála-
nefndar öldungadeildarinnar, en
hann er nú oft nefndur sem forseta-
efni demókrata, þótt hann neiti að
gefa kost á sér. Sagt er, að þeir hafi
orðið sammála í stórum dráttum
og það greitt fyrir því, að Carlucci
hlaut eindreginn stuðning varn-
armálanefndarinnar og síðan allrar
öldungadeildarinnar.