Tíminn - 29.11.1987, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Sunnudagur 29. nóvember 1987
V arnarliðið á há-
hyrningsveiðum
Mikið grín var gert að átökunum á miðunum. Þessi mynd birtist í Speglinum október 1954.
Eflaust rekur margan
minni til síldaráranna á
sjötta áratugnum.
Það var haustið 1952
sem sjómenn, einkum á
Suðurnesjum áttu í
miklum erfiðleikum
með „stórfiska“ eins og
þeim var lýst sem
skemmdu net þeirra svo
tugum skipti.
Þaö var á haustdögum fyrstu
áranna á sjötta áratugnum sem
þeir atburöir sem hér verða
raktir, áttu sér staö.
Sjómenn, einkum á Suður-
nesjum stóðu frammi fyrir því
vandamáli að stórar hvalavöður
voru farnar að sækja á síldarmið
þeirra út af Reykjanesi og allt
vestur á Snæfellsnes. Þetta hafði
ekki verið teljandi vandamál
fram að þessum tíina, en nú brá
svo við að vöðurnar sem stund-
um voru í nokkrir tugir háhyrn-
inga sóttu í net síldarsjómann-
anna. Skaðinn var mikill og
voru dæmi þess að illhvelin, en
svo voru þau oft nefnd, eyði-
lögðu tugi ef ekki hundruð neta
hjá einni veiðistöð. Auk þess að
eyðileggja netin, styggðu há-
hyrningarnir síldina og hámuðu
hana þannig í sig að oft var lítið
um afla.
Fyrsta atlagan að
stórfísknum
í Tímanum J. október 1952
segir í fyrirsögn; »Horfðu á
stórfiska eyðileggja síidarnet-
in“. Sfðar segir í textanum;
„Sjómenn hafa áhyggjur af hin-
um tíðu spjöllum, er stórfiskarn-
ir gera í netum og leita nú nýrra
ráða til að ráða niðurlögum
háhyrninga.
Allmargir bátar eru núoröið
vopnaðir venjulegum rifflum, en
þau vopn duga þó ekki sem best
í baráttunni við stórfiskinn. Þarf
á skotvopnum að halda, sem
hægt er að skjóta úr öflugri
kúlum með sprengiefni í.“ Var
því brugðið á það ráð að gera út
sérstakan bát, Andvara, útbúinn
hvalbyssu til háhyrningsveiða.
Ekki gekk fyrsta veiðiferðin vel
(7.nóv. 1952) vegna þess hversu
sjógangur var mikill, en miklar
vonir voru bundnar við þessar
veiðar til að stemma stigu við
frekara netatjóni.
Háhyrningur tekur
völdin af
skipstjóranum
Þann 20. nóvember hafði tek-
ist að fanga þrjá háhyrninga á
tveimur dögum. Þóttu þessar
skepnur erfiðar viðureignar í
meira lagi og fór heill dagur í að
ná fyrsta háhyrningnum. Þegar
tekist hafði að festa skutulinn í
honum tók hann þegar við
stjórninni á bátnum og dró hann
fram og til baka á sjónum þannig
að hrikti í hverri stoð. Eftir sex
tíma viðureign tókst skipverjum
að koma böndum um sporð
hans þar sem hann synti við
skipshlið og draga hann með
dráttarspili upp í gálga skipsins.
Ekki er öll sagan þar með sögð
því skepnan barðist nú enn meir
og voru skipverjar hræddir um
að gálgi skipsins þyldi ekki átök-
in. Eftir nokkra viðureign tókst
að lokum að aflífa háhyrninginri
og var hann síðan dreginn til
hafnar í Keflavík.
Veiðiaðferð þessi þótti helst
til of erfið og hættuleg, svo
ákveðið var að nota öflugan
riffil til að skjóta háhyrningana
eftir að þeir höfðu verið skutlað-
ir. Gafst þessi aöferð mun betur
en fyrri daginn og náðu skipverj-
ar á Andvara að veiða tvo há-
hyrninga án teljandi vandræða.
Háhyrningum smal-
að saman og þeir
reknir á haf út með
skothríð
Næst segir frá hvalavöðum
sem ógna síldarnetum hjá suður-
nesjabátum í september 1953.
Af frásögnum má ráða að
hvalatorfurnar voru mun stærri
og fleiri en fyrra ár. Það mátti
telja allt að þrjátíu til sextíu
hvali í hóp og ágengni þeirra svo
mikil að þeir umkringdu bátana
þegar um síld var að ræða. Ekki
þóttu aðferðir fyrra árs árang-
ursríkar til að sporna við þeirri
ógnun sem hvalvöðurnar höfðu
á síldarnet suðurnesjabáta. Sjó-
menn voru því sem næst ráð-
þrota gagnvart þessum vágesti
og fengu litlum vörnum við
komið. Þeir tóku því til þess
ráðs að skjóta á háhyrningana
með selabyssum, við það flæmd-
ust þeir burt en komu þó jafn-
harðan aftur, þegar skothríðinni
var hætt. Menn sáu að nýta
mætti þessa aðferð til að halda
háhyrningunum frá netunum og
var vélbáturinn Andvari fenginn
til að halda hvölunum frá með
samfelldri skothríð. Skipverjum
Andvara tókst að smala hvölun-
um saman og reka þá með
samfelldri skothríð á haf út.
Þetta varð til þess að síldarsjó-
menn fengu frið fyrir ágangi
háhyrninga næstu daga.
Varnarliðið til
höfuðs háhyrningum
Á haustdögum 1954 var þolin-
mæði síldarsjómanna á þrotum.
Ekki var annað séð en að haétta
þyrfti síldveiðum vegna gífur-
legs veiðarfæratjóns af völdum
háhyrninga.
Það var því fyrir milligöngu
Péturs Eggerz fulltrúa varnar-
málanefndar og Alfreðs Gísla-
sonar bæjarfógeta að farið var á
leit við varnarliðið að aðstoða
íslendinga við að herja á háhyrn-
ingana. Varð það úr að tveir
hermenn með vélbyssur voru
settir á hvern síldarbát og átti nú
aldeilis að láta til skarar skríða.
Herferðin mikla eins og hún var
oft nefnd tókst mjög vel og var
gífurlegur fjöldi háhyrninga
skotinn og stórum vöðum stökkt
á flótta.
Á stórum svæðum var sjórinn
blóðlitaður og um allan sjó flutu
dauðir háhyrningar. Tveimur
áhöfnum tókst meira að segja
svo vel til við veiðarnar, að eftir
að þeim hafði tekist að króa eina
vöðuna af, var skotið látlaust
þangað til allir háhyrningarnir
höfðu verið drepnir.
Ekki ber heimildum saman
hverjum ber einkum að þakka