Tíminn - 07.02.1988, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Sunnudagur 7. febrúar 1988
Sunnudags-
LEIDARI
Tónlistarkennslan
Pegar Pétur Guðjohnsen gekkst fyrir því að orgel var
fengið í Dómkirkjuna í Reykjavík árið 1848 voru
íslendingar fimm hundruð árum á eftir þjóðunum á
meginlandinu í tónlistarefnum að bestu manna áliti.
Sönglistariðkunin í landinu hafði takmarkast við ekki
mjög agaðan tvísöng eða kirkjusöng þar sem þeir voru
forsöngvararnir Þorkell þunni („á útgönguversinu
sprakk hann“) og lagsbræður hans. Hljóðfæraleikurinn
takmarkaðist hins vegar við jafn dularfull hljóðfæri og
langspilið og fiðluna íslensku, að ógleymdum gítarnum
Sigríðar í Brekkubæ, en fordrukknir, danskir lögreglu-
þjónar skemmtu með flautuleik í klúbbnum við Aðal-
stræti í Reykjavík.
Pétur og Dómkirkjuorgelið boðuðu því árroða nýrra
tíma í tónlist á íslandi. Jónas Helgason stofnað fyrsta
íslenska kórinn 1862 og Helgi bróðir hans kom með
lúðrana fjórtán árum seinna og stofnaði fyrsta vísinn að
íslenskri hljómsveit. Bjarna Porsteinssyni tókst að
bjarga því sem bjargað varð af íslenskum þjóðlögum.
Nú er þetta orðið löng saga að rekja. Auðvitað þurftu
menn að ræskja sig lengi eftir að hafa varla rekið upp
bofs í fimm aldir, en allt hefur þetta komið smám saman
og er nú hljóðfærasláttur og söngur í hverjum ranni.
Ekki var leið íslendinga yfir aldahafið mörkuð
mörgum risaskrefum, þótt menn yrðu að reyna að fara
hana á skömmum tíma. En kannske er einna helst hægt
að tala um risaskref þegar loks var byrjað að koma á
fót tónlistarkennslu í íslenskum skólum, (sem því nafni
var nefnandi), en það var ekki fyrr en á sjötta
áratugnum og átti þar að heiðurinn mestan Gunnar
heitinn Thoroddsen, þá borgarstjóri í Reykjavík. Hann
gekkst fyrir stofnun fyrstu skólahljómsveitanna og
dæmi framtaks hans var þegar fylgt svo að segja alls
staðar á landinu. Ávöxtur þessa er sá að nú er svo mikið
til af hámenntuðum hljóðfæraleikurum í landinu að
hlutur aðkeyptra útlendinga í Sinfóníuhljómsveitinni
og annars staðar í íslenska tónlistarlífinu er hverfandi.
Petta er mikil breyting frá því sem var, en það var
óskadraumur Bjarna heitins Böðvarssonar, fyrsta for-
manns FÍH, að ekki þyrfti að sækja nær alla kunnáttu-
menn í músík til annarra. Þetta er meðal annars
árangurinn sem þjóðlífið nýtur nú af vakningunni sem
tónlistarkennslan í skólunum hafði í för með sér.
En þetta er ekki eini ávinningurinn. Aldrei verður
metið það gildi fyrir unglingssálirnar sem þessi kennsla
hefur. í samtímanum skortir mikið á að næg stöðvun sé
fyrir hendi í allra handa ærustu og fjölmiðlafári og
margan skortir mjög tómstundaiðju sem verður að
kjölfestu og fullnægir þránni eftir verðugum viðfang-
sefnum. Pessi kennsla er slík kjölfesta og hér skal
gengið svo langt að fullyrða að hún hefur skipt sköpum
um gæfu margra unglinga.
Því eru þessi orð rituð að heyrst hefur að ætlunin sé
að færa byrðarnar af þessari kennslu yfir á sveitarfélög-
in, sem hafa mjög misjafna getu til þess að kosta hana.
Þetta gæti stefnt þessu holla og ágæta starfi í hættu víða
og mest er hættan þar sem sveitarfélögin eru minni og
nauðsynin um leið mest. Þegar íþróttirnar (og þessa
dagana skáklistin) eiga í hlut, kemur í ljós að allir eru
boðnir og búnir til bjargar, ef einhvers staðar kreppir
að með fé. En tónlistarkennslan á skilið að hreppa jafn
háan sess, sé horft til uppeldisgildisins. Það munu vera
um þúsund börn víðs vegar um landið sem að þessu búa
nú og starf þeirra er stolt og gleði heimabyggðar þeirra.
Að þessu á skilyrðislaust að hlúa sem best.
Tíniimi
Umsjón Helgarblaðs:
Atli Magnússon
Bergljót Davíðsdóttir
Agnar Birgir Óskarsson
ERLEND MÁL
Fráfall Ching-kuo
veldur Bandaríkjamönnum
og Kínverjum áhyggjum
Verður reynt að stofna sjálfstætt ríki á Taiwan?
OFT GETUR fráfall eins manns skapað mikla óvissu.
Þetta gildir um lát Chiang Ching-kuo, forseta á Taiwan,
sem samkvæmt gildandi stjórnlögum þar var forseti
alls Kínaveldis. Ovissan, sem fráfall hans veldur, er
einkum sú, að í kjölfar þess rísi upp hreyfing á Taiwan,
sem beiti sér fyrir því, að Taiwan verði sjálfstætt ríki,
slitið úr öllum tengslum við Kína. Jafnt Bandaríkin og
Kína virðast óttast þetta.
Það var nokkur vísbending um
þetta, að Zhao Ziang, leiðtogi
Kommúnistaflokks Kína, var ein-
na fyrstur til að senda stjórninni á
Taiwan samúðarskeyti, þar sem
tekið var fram að Ching-kuo hefði
fylgt ákveðið þeirri stefnu, að Kína
og Taiwan væri eitt ríki, og var
lokið á hann lofsorði fyrir það.
Taiwan eða Formósa, eins og
eyjan var kölluð áður, heyrði undir
Kína til 1895, þótt samskiptin væru
aldrei mjög náin. Árið 1895 lögðu
Japanir Formósu undir sig og fóru
þar með stjórn til loka síðari heims-
styrjaldarinnar 1945. Þá var
Taiwan aftur sameinuð Kína, en
Chang Kai- shek var þá forseti
Kína. Pegar kommúnistar steyptu
honum af stóli 1949, fór hann með
mestallan her sinn til Formósu og
lýsti stjórn sína þar áfram hina
einu löglegu stjórn Kínaveldis.
Bandaríkin féllust á þetta og fram
til ársins 1971 var árlega samþykkt
á allsherjarþingi Sameinuðu þjóð-
anna fyrir atbeina Bandaríkja-
manna að stjórnin á Formósu, sem
þá hafði hlotið kínverska nafnið
Taiwan, færi með umboð Kína, en
ekki stjórnin í Peking, sem nú
hefur híotið nafnið Beijing.
Bandaríkin héldu þó áfram
diplómatiskum eða stjórnmálaleg-
um tengslum við stjórnina á Tai-
wan fram til 1. mars 1979, en rauf
þau þá endanlega. Þetta var for-
dæmt af Ronald Reagan í forseta-
kosningunum þá um haustið og
eftir að hann kom til valda í janúar
1980 hét hann Taiwan fullum efna-
hagslegum og hernaðarlegum
stuðningi, þótt formlegt stjórn-
málasamband væri ekki tekið upp
að nýju.
CHIANG KAI-SHEK var for-
seti Taiwan til 1975, þegar hann
lést, nær níræður að aldri. Með
honum höfðu flust frá meginland-
inu nær tvær milljónir Kínverja, og
hafa þeir og afkomendur þeirra
ráðið lögum og lofum á Taiwan
síðan. Þeir eru nú taldir um 15%
íbúanna, sem eru 19-20 milljónir
alls. Petta hefur að sjálfsögðu vald-
ið óánægju þeirra íbúa, sem fyrir
voru, og afkomenda þeirra, og
hefur verið spáð, að þeir myndu
ekki til lengdar sætta sig við yfirráð
innflytjendanna frá meginlandinu.
Pegar Chiang Kai-shek féll frá
1975, var elsti sonur hans, Chiang
Ching-kuo, forsætisráðherra og
hafði verið hægri hönd föður síns
eftir flóttann frá meginlandinu.
Hann þótti því sjálfsagður arftaki
föður síns, en var þó formlega ekki
kosinn forseti fyrr en 1978 og þá til
sex ára. Hann var endurkosinn
forseti 1984, aftur til sex ára.
Ching-kuo var um margt ólíkur
föður sínum, sem kom oftast frarn
sem einstrengingslegur einræðis-
herra og boðaði ákveðið, að hann
myndi aftur snúa til meginlandsins
og sameina Kína að nýju. Ching-
kuo var bæði alþýðlegri og sveigj-
anlegri eftir ástæðum. Hann talaði
lítið um að sameina Kína, þótt
stjórn hans væri í orði stjórn alls
Kínaveldis. Ferill hans var líka
talsvert annar. Faðir hans sendi
hann til Sovétríkjanna 1925 en
hann hafði þá nána samvinnu við
þau. Ching-kuo hóf þar nám, en
féll í ónáð eftir að hafa verið í
Kommúnistaflokknum og var
sendur í útlegð til Síberíu. Árið
1937 fékk hann leyfi til að snúa
heim aftur. Hann var 77 ára, þegar
hann lést, og hafði síðustu misserin
verið í hjólastól.
Nýr forseti á Taiwan, Lee Teng-hui
Undir stjórn þeirra feðga hafa
orðið miklar efnahagslegar fram-
farir á Taiwan og lífskjör munu
vera óvíða betri í Ásíu. Hins vegar
hefur aðeins verið þar lýðræðisleg
stjórn að nafninu til og Kínverjarn-
ir, sem fluttu með Chiang Kai-shek
frá meginlandinu, höfðu þar öll
völd á kostnað íbúanna, sem fyrir
voru.
Síðustu misserin urðu þó vissar
tilslakanir af hálfu stjórnvalda í
þessum efnum. Eitt merki þess var
það, að maður af ættum annarra en
aðfluttra Kínverja, Lee Teng-hui,
var kosinn varaforseti 1984 og
hefur hann nú tekið við forseta-
embættinu og mun gegna því þau
tvö ár, sem eftir voru af kjörtíma-
bili Ching-kuo.
ÞAÐ ER nú sameiginlegur ugg-
ur stjórnanna í Beijing (Peking) og
Washington, að fráfall Ching-kuo
verði til þess að sú hreyfing magnist
á Taiwan, að horfið verði frá því
að telja Taiwan hluta Kínaveldis,
heldur verði Taiwan sjálfstætt ríki.
Slíkt gæti stjórnin í Beijing illa sætt
sig við og Bandaríkjamenn ekki
heldur, því að vegna stjórnmála-
sambands Bandaríkjanna og Kína,
gæti hún illa samþykkt sjálfstætt
ríki á Taiwan. Fyrir bæði Kína og
Bandaríkin er það þolanlegt bráða-
birgðaástand, að stjórnin á Taiwan
telji sig stjórn alls Kínaveldis og
viðurkenni þannig í raun, að Tai-
wan sé hluti Kínaveldis.
Af hálfu stjórnarinnar í Beijing
mun nú verða lagt aukið kapp á að
vinna að því, að Taiwan innlimist
í Kína, en óvíst er þó, að hún hafi
hraðan á. Fyrst um sinn mun hún
leggja áherslu á, að ýms viðskipti
verði aukin, en þau eru nánast
engin nú. Þá mun hún láta í það
skína að Taiwan geti fengið sömu
tilhögun innlimunar og Hongkong,
en þar hefur verið samið um að
óbreytt efnahagsskipulag megi
haldast þar fyrstu 50 árin eftir
innlimunina.
Slíku verður þó vafalaust illa
tekið af Kínverjum, sem fluttu frá
meginlandinu fyrir nær 50 árum og
afkomendum þeirra. Sennilega
gildir þetta þó enn síður um íbú-
ana, sem voru fyrir, og afkomend-
ur þeirra. Undir niðri hjá þeim
hefur vaknað hugmyndin um fullan
aðskilnað frá Kína og sjálfstætt
ríki á Taiwan.
Síðustu 100 árin eða síðan Jap-
anar hertóku Taiwan 1895 hefur
Taiwan aðeins verið í tengslum við
Kína í fjögur ár, 1945-1949. Senni-
lega mun sjálfstæðishreyfing á Tai-
wan, eiga hauka í horni, þar sem
Japanar eru og ógjarnan vilja að
Taiwan innlimist í Kína.
Hinum nýja forseta á Taiwan,
Lee Teng-hui, er mikill vandi á
höndum. Hann er 65 ára, og ólst
upp meðan Japanar fóru með
stjórn og stundaði síðar háskóla-
nám í Tokýó, en fór síðan til
Bandaríkjanna og lauk þar námi í
landbúnaðarfræðum við Cornell-
háskólann. Eftir heimkomuna var
hann handgenginn Chiang Kai-
shek og Ching-kuo, og var um
skeið borgarstjóri í höfuðborginni
Taipei og fylkisstjóri. Hann hefur
verið talinn hygginn maður, en
ekki skörungur.
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON SKRIFÁR