Tíminn - 21.02.1988, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Sunnudagur 21. febrúar 1988
„Níðstöng
í ÁnanaustunT ‘
- tvítugur piltur festi upp lönguhaus á stöng
vestur í Ánanaustum af prakkaraskap og það hvessti
heldur betur í Reykjavík
„Ég veit það ekki,“ svaraði Guð-
brandur, „því ég hef ekki séð það
Hlestum hefur orðið eitthvað á
þegar þeir voru á unglingsárunum,
eitthvað sem þeim virðist heldur
broslegt og kannske lítt skiljanlegt,
þegar árin færast yfir. Pað fer þó
eftir umhverfi og tíðaranda hvernig
slíku er tekið og það sem hneykslaði
árið 1963, eins og Bítlahárgreiðslan,
þykir ekki tiltökumál nú og meira að
segja fremur gamaldags.
Enn skrýtnara finnst okkur þó
það írafár sem varð árið 1729, þegar
tvítugur piltur gerði það af prakkar-
araskap að festa upp lönguhaus á
prik niðri við fjöru í Reykjavík, en
það tiltæki orsakaði mikinn mála-
rekstur og skelfingu manna á meðal.
Þó var þetta ekki svo óskiljanlegt,
þegar þess er gætt að þarna var
innan við öld liðin frá því er menn
voru brenndir á báli fyrir annað eins
og þetta, meðan galdratrúin blómg-
aðist sem best. Óttinn við djöfla og
illar vættir lifði þar með enn mcðal
valdsmanna á fslandi. í þessari frá-
sögn er rakinn gangur þessa máls, en
um leið fæst nokkur þjóðlífsmynd af
hinum litla, hálfdanska bæ við Sund-
in blá á þessum tíma. Víkur því
sögunni niður að Ánanaustum, þar
sem bifreiðar bruna á okkar dögum
fram hjá nýtískulegum húsum, sem
hýsa allra handa fyrirtæki, tölvu-
þjónustur, líkamsræktarstöð og
fleira.
Þá bjuggu í Ánanaustum Jón
Jónsson og Þorgerður Jónsdóttir
kona hans. Síðari hluta dags hinn
31. mars 1729 gekk Jón niður að
hjalli, sem hann átti þar niður við
sjó. Sér hann þá að það hefur orðið
þar til nýlundu, að einhvcr hefur fest
um tveggja álna langan birkilurk á
hjallinn og sett þar ofan á lönghaus.
Þótti Jóni þetta víst allkynlegt og
kallaði í mann, sem þar var nær-
staddur og Guðbrandur Klemensson
hét, og spyr hann:
„Hver hefur sett þetta upp?“
fyrr en núna. En það er dáfallegt
uppátæki þetta, eða hilt þó heldur."
Jón lét sér fátt um finnast og gerði
sig alls ekki ltklegan til þess að taka
niður lönguhausinn og Guðbrandur
mun heldur ekki hafa ymprað á því
að það væri gert.
Síðan gengu þeir báðir heim að
Ánanaustum og inn í eldhús til
Þorgerðar. Sagði Jón henni frá því
að lönguhaus hefði verið settur á
staur á hjallinum og spurði hvort
hún vissi hver það hefði gert.
„Nei, ekki veit ég það,“ svaraði
hún, „en þú hefur vonandi tekið það
niður.“
Jón sagði að sér hefði ekki komið
það til hugar.
„Hvers vegna tekurðu það ekki
niður?“ sagði hún.
„Ég geri það ekki,“ sagði Jón.
„Mér finnst að þeir eigi að taka það
ofan, sem það hafa sett upp."
Jón sagði cnn að það væri best að
sá hirti það, sem þarna hefði gengið
frá því, og hún skyldi ekkert vera að
skifta sér af þessu.
En Þorgeröi mun hafa óað við að
hafa þennan vágest þarna á hjallin-
um þeirra og haldið að einhver
óhöpp mundu af honum stafa.
Rauk hún því út, hvað sem Jón
sagði, og hljóp niður að sjó en þeir
Jón og Guðbrandur sátu eftir í
eldhúsinu.
Þegar Þorgerður kom niður að
hjallinum sá hún lönguhausinn
gnæfa þar á birkiraftinum. Þar var
stór steinn við hjallinn og fór hún
upp á hann og gat þannig seilst í
raftinn og náð honum niður. Sá hún
nú að lönguhausinn var óuppskorinn
og óupprifinn, en straurinn hafði
verið rekinn inn með tálknunum.
Löngukjafturinn var glentur upp
með tveimur spýtum, um það bil
spannarlöngum, var önnur úr sviga
en hin úr greni. Og þannig upp
glenntur hafði hausinn gapað mót
vestri, eða út á haf. Hún tók nú
lönguhausinn af raftinum, hirti úr
honum spýturnar en fleygði honum
síðan í hausahrúgu þar nærri. Sagði
hún síðar svo frá, að hún hefði gert
þetta í góðri meiningu, svo að hvorki
hún né aðrir fengi vansæmd af
þessu slæma uppátæki, hver svo sem
að því væri valdur.
Þegar Þorgerður kom heim aftur í
eldhús sitt sátu þeir þar enn Jón og
Guðbrandur. Var þá talsvert fas á
henni. Kastaði hún spýtunum á gólf-
ið og sagði:
„Þarna eru spýturnar úr því. Ég
skar það upp og náði þeim. Gáið þið
nú að betur, ég get ekki séð neitt á
þeim.“
Hafði hún þá athugað hvort
nokkrar rúnaristur væri á spýtunum,
því að hana mun þegar hafa grunað,
að einhverjum ætti að gera illt með
þessu.
Þeir karlmennirnir athuguðu spýt-
urnar. Þær voru báðar mjög óhrein-
ar, en hvernig sem þeir leituðu
fundu þeir ekki neina stafi né krot á
þeim. Síðan þreif Þorgerður spýt-
urnar og flcygði þeim á eldinn. Og
þegar þær voru brunnar mun hún
hafa búist við því að ekki yrði meira
úr þessu „slæma uppátæki".
Yfirvöld vakna
Um þessar mundir var Jón Odds-
son Hjaltalín orðinn héraðsdómari í
Gullbringusýslu. Hafði hann tekið
við því embætti að Brandi Bjarnhéð-
inssyni látnum árið áður. Jón var
ættaður að norðan. Segir Espholin
að faðir hans hafi verið Oddur
Hólaráðsmaður Jónsson, Magnús-
sonar, Eiríkssonar, Bjarnasonar,
Jónssonar biskups Arasonar.
Nú er þar til máls að taka er
Þorgerður í Ánanaustum hafði rifið
niður lönguhausinn og brennt spýt-
unum úr honum og hugðist þar með
hafa afstýrt vandræðum. En svo fór
þó eigi. Það kvisaðist fljótt, hvort
sem Jón í Ánanaustum eða Guð-
brandur hafa sagt frá því, að í
Ánanaustum Itefði skeð það regin-
hneyksli og forneskjuskapur, að
lönguhöfuð hefði verið sett á stöng.
Þetta barst til eyrna Jóni Hjaltalín
og tók hann þá rögg á sig og fór viku
seinna vestur að Ánanaustum, ásamt
Jóni Ólafssyni hreppstjóra, til þess
að rannsaka þetta mál.
Nú voru hjónin í Ánanaustum
yfirheyrð og ennfremur Guðbrandur
Klemensson og máske einhverjir
fleiri. Komst það nú upp að unglings-
piltur um tvítugt, Illugi Bjarnason,
ættaður frá Kópavogi, hefði reist
upp stöngina með lönguhausnum. -
Meðgekk hann þegar að hafa gert
þetta.
Héraðsdómarinn lét nú Þorgerði
Jóni Jónssyni og Guðmundi Klemenssyni leist ekki á blikuna er þeir sáu nýlunduna á hjallinum.
KAUPFELÖGIN OG
ARMÚLA3 REVKJAVlK SlMI 38900
^ Massey-Ferguson
DRÁTTARVÉLAR