Tíminn - 25.03.1988, Blaðsíða 9

Föstudagur 25. mars 1988
Tíminn 9
Stefanía Gísladóttir, bóndi, Seldal, Norðfjarðarhreppi:
Þökk sé Páli Sigbjörnssyni
fyrir að opna umræðuna
Tilefnið að þessu greinarkorni
mínu er grein Páls Sigbjörnssonar
sem birtist í Tímanum þ. 16. mars
sl.
Þar reifar hann stöðu Austfjarða
í landbúnaðarmálum og er harð-
orður í garð stjórnvalda og Stéttar-
sambands bænda, vænir þessa aðila
m.a. um svik vegna loforða um
fullvirðisrétt inn á svæðið í stað
þess réttar sem keyptur var upp af
Framleiðsluráði landbúnaðarins
(héðan í frá skammst. FL) og er
það gott og blessað. Hins vegar er
því ekki að neita að mér fannst
grein þessi grátbrosleg vegna þess
að þær ásakanir sem hann ber á
stjórnvöld hefur hann gert sig sek-
an um sjálfur í sínum vinnubrögð-
um sem fyrrverandi framkvæmda-
stjóri stjórnar Búnaðarsambands
Austurlands (héðan í frá skammst.
BSA).
Hér er ég að tala um úthlutun
fullvirðisréttar meðal bænda í
Norðfjarðarhreppi sem stjórn BSA
hefur haft með höndum.
Byrjun á fyrirsögn greinar Páls:
„Eru frjálshyggjan og frumskógar-
lögmálið orðin allsráðandi í stjórn-
un búvöruframleiðslunnar?" Ein-
mitt þetta hefur sannast á störfum
stjórnar BS A þegar komið hefur til
úthlutunar á fullvirðisrétti á mjólk
á okkar svæði. Vil ég nú útskýra
þetta nánar.
Hér í hreppnum eru átta mjólk-
urframleiðendur. Sá níundi hafði
hætt framleiðslu tímabundið og
var búinn að fá grænt Ijós á endur-
byggingu á fjósi þegar ósköpin
dundu yfir með búvörulögunum
árið ’85. Hann stendur nú uppi
fullvirðisréttarlaus með verðlausa
jörð í höndunum. Tveir fram-
leiðendur höfðu byggt við gömul
hús og sá þriðji frá grunni. Á
þremur bæjum voru kynslóðaskipti
í gangi og er greinarhöfundur einn
af þeim.
Við hjónin tókum við búi for-
eldra minna og föðurbróður vorið
’84. Þegar mánuður var eftir af
verðlagsárinu '84-85 hófum við
mjólkurframleiðslu, en fyrirrenn-
arar okkar höfðu alfarið lagt hana
niður nokkrum árum áður sökum
aldurs og heilsuleysis. Voru því
viðmiðunarárin á núlli.
Alls telst mér til að stjórn BSA
hafi haft með höndum um 186.000
lítra mjólkur til skiptingar milli
bænda í hreppnum.
Þess vegna er með öllu óskiljan-
legt að fullvirðisréttur okkar í
mjólk hér í Seldal í dag skuli
aðeins vera tæpir 14.000 lítrar. Er
þó mjög skýrt reglugerðarákvæði
um rétt frumbýlinga.
Stærsti skerfurinn fór til tveggja
framleiðenda. Annar hoppaði upp
um 50.000 lítra (úr 68.000 lítrum í
118.000lítra). Hinnfékkca. 25.000
lítra (úr 105.000 lítrum í ca.
130.000 lítra). Þriðji aðilinn sem
byggði frá grunni fékk litla leiðrétt-
ingu, 22.000 lítra (úr 31.000 lítrum
í 53.000 lítra). Tveim fyrstgreind-
um aðilum var úthlutað framyfir
búmark.
Okkur hinum var talin trú um að
úthlutað væri frá ári til árs og beðin
um að sækja ekki um meira en við
kæmumst af með það árið.
í sjálfu sér hefði verið í lagi að
styrkja þá aðila sem stóðu í bygg-
ingum tímabundið. En meiningin
hjá stjórn BSA var önnur frá
byrjun. Það átti eftir að koma í
ljós.
Vorið ’87 hafði ég spurnir af því
hjá FL að með nýrri reglugerð fyrir
verðlagsárið 1987-88 myndu þær
aukaúthlutanir sem búnaðarsam-
böndin höfðu haft yfir að ráða
festast á framleiðendum.
Bændur hér í hreppnum sem
óánægðir voru með sinn hlut skrif-
uðu því undir bréf til stjórnar BSA
og FL og fóru fram á að allar
aukaúthlutanir yrðu stokkaðar upp
að nýju.
Bent var á þá byggðaröskun sem
myndi eiga sér stað ef ekkert yrði
að gert.
Hvernig skyldi stjórn BSA hafa
staðið við þau orð sín um að
úthlutað skyldi frá ári til árs? Jú,
hún neitaði að gera slíkt jafnvel
þótt FL færi einnig fram á það. Og
hún gerði meira. Hún hækkaði
búmarkið við annan aðilann sem
úthlutað hafði verið umfram bú-
mark svo að ný reglugerð næði
ekki yfir hann um að enginn skyldi
hafa fullvirðisrétt fram yfir
búmark.
Með þessu hafði stjórnin 6.000
lítra af okkur hinum sem þurftum
meira á því að halda. Þvílíkt var
siðleysið. Það er því ekki að furða
þótt Páll geti ekki þagað yfir þeirri
aðför sem gerð er að búskap á
Austurlandi.
Fróðlegt er að velta því fyrir sér
hvað stjórn BSA hafi lagt til grund-
vallar þessum úthlutunum. Ekki
kom neinn aðili frá henni til að
kynna sér aðstæður bænda. For-
maður stjórnarinnar, Sævar Sig-
bjarnarson, gerði sig sekan um svo
mikla fákunnáttu í sumum þeim
samtölum sem við áttum í gegnum
síma að undrun mátti sæta. Sem
dæmi vil ég nefna að við áttum einu
sinni tal um aðstöðu hjónanna í
Neðra-Skálateigi og lagði ég
áherslu á þörf þeirra fyrir aukinn
fullvirðisrétt. Þá spurði formaður-
inn mig hvort þau ættu hvort sem
er nokkuð nægileg tún fyrir meiri
framleiðslu. Þegar ég benti honum
á að mér þætti eðlilegt að hann
talaði sjálfur við fólkið í stað þess
að vera með svona getgátur, þá
taldi hann ekki ástæðu til þess.
Túnstærðin virtist hins vegar
ekki skipta máli þegar öðrum aðila
var úthlutað ríflega. Og hvaðan
fékk hann upplýsingarnar?
Það fer ekki hjá því að mann
gruni að mark hafi einungis verið
tekið á þeim sem besta aðstöðu
höfðu til að þrýsta á símleiðis.
Báðir fyrrgreindir aðilar standa
réttum megin í pólitík, eiga sæti í
stjórn kaupfélagsins og bera auk
þess titla innan hreppsins.
Páll talar fjálglega um baktjalda-
makk hjá áhrifamiklum aðilum í
kerfinu þegar skotið var inn í
„Með þessu hafði
stjórnin 6.000 lítra af
okkur hinum sem þurft-
um meira á því að
halda. Þvílíkt var sið-
leysið. Það er því ekki
að furða þótt Páll geti
ekki þagað yfir þeirri
aðför sem gerð er að
búskapáAusturlandi.“
reglugerð við búvörulögin á síðasta
ári ákvæði þar sem heimiluð er
verslun einstaklinga með fullvirðis-
rétt innan búmarkssvæða.
Hvað kallar hann svona vinnu-
brögð? Ef hann ætlar að réttlæta
þau með ákvæði í reglugerð um
nýbyggingar, af hverju var þá ekki
þriðja aðilanum, sem byggði fjós
frá grunni, gert jafnhátt undir
höfði?
Reyndar skín það gegnum grein
Páls að hann er að reyna að
hvítþvo sig og réttlæta skítverkin
með því að ásaka stjórnvöld um
svik. Loforð um að bæta upp þann
framleiðslurétt sem FL hafði keypt
af bændum og þar með horfið af
svæðinu, voru svikin.
Það réttlætir svo sannarlega ekki
þá misskiptingu sem hér hefur átt
sér stað.
Einnig skín það í gegnum grein
Páls að hann hefur mun meiri
samúð með þeim bændum sem
búnir voru að byggja heldur en
þeim sem bjuggu við gamlan húsa-
kost. (Greinarhöfundur er einn af
þeim). Hann telur í raun búvöru-
lögin nauðsynlega þróun og hann
telur það huggun í annars öllum
þessum landbúnaðarraunum að
þeir sem mest þurftu á viðbótar-
rétti að halda, þ.e. bændur með
nýjar vannýttar byggingar, fengju
hann frá öllum hinum bændunum
sem bjuggu við lítil bú og gamlan
húsakost, og urðu þar af leiðandi
að gefast upp.
Það kemur svo fram seinna í
greininni, eins og ég hef áður sagt,
að réttur þessi hvarf mikið til út af
svæðinu með kaupum FL á full-
virðisrétti og stjórnvöld svikust um
að skila til baka.
. Ég vil leyfa mér að velta fram
einni spurningu, Páli og öðrum
ráðamönnum til umhugsunar. Er
það eitthvað réttlætanlegra að
halda fjölda bænda við hungur-
mörk þar til þeir gefast upp og
ganga frá verðlausum jörðum sín-
um en að setja eina og eina nýbygg-
ingu á hausinn og skipta réttinum
upp á milli þeirra sem minna hafa?
Maður skyldi ætla að minni
byggðaröskun hlytist af því.
Með þessu á ég við að þeir sem
búnir voru að byggja þegar búvöru-
lögin tóku gildi höfðu margir um-
talsverða framleiðslu fyrir og
fengu, allavegana í mínu byggðar-
lagi, umtalsverða úthlutun ofan á
það. Því væri betur komið meðal
fleiri bænda. Og voru búvörulögin
ekki einmitt sett til að verðlauna
þá sem stuðlað höfðu að offram-
leiðslunni í þessu landi? Þeim
bændum sem sýndu þá samvisku-
semi að draga úr framleiðslunni á
árunum áður var beinlínis refsað.
í þeirri reglugerð sem landbún-
aðarráðuneytið gaf út fyrir verð-
lagsárið ’87-’88 var búnaðarsam-
böndunum gefinn sá kostur að
taka 25% af aukaúthlutunum til
endurskiptingar eða láta fullvirðis-
réttinn standa nokkurn veginn eins
og honum hafði verið úthlutað til
framleiðanda.
Stjórn BSA tók fyrri kostinn en
það var einungis vegna þrýstings
bænda héðan. Út úr því komu
42.000 lítrar og er þeim enn óskipt.
Þeir nægja þó engan veginn til að
lagfæra það sem lagfæra þarf.
Næsta skref var að við fórum þess
á leit við stjórn BSA að hún vísaði
alfarið úthlutuninni til FL. Við
treystum þeim hreinlega ekki leng-
ur fyrir okkar málum.
Fórum við fram á það við FL að
þeir gengjust fyrir uppstokkun á
aukaúthlutun frá byrjun. Stjórn
BSA vísar málinu til þeirra en FL
telur sig ekkert geta gert þar sem
búið sé að festa fullvirðisréttinn
með reglugerð og stjórn BSA komi
til með að hafa æðsta vald í þessum
málum nema landbúnaðarráðu-
neytið taki það upp. Þar stendur
málið núna og hefur ekki enn
fengið afgreiðslu.
Verðlagsárið ’86-’87 urðu Mjóa-
fjarðar- og Norðfjarðarhreppur að
sérstöku búmarkssvæði vegna
þeirrar landfræðilegu legu sem
hrepparnir hafa við Neskaupstað.
Þetta gerðist vegna þrýstings frá
heimamönnum. Árið áður vorum
við inni í búmarkssvæði Egilsstaða
og nágrennis. FL hafði gert tillögu
um að yrðu sérstakt búmarkssvæði
við upphaf setningar búvörulag-
anna en stjórn BSA neitaði því þá.
Framleiðsluráðsmenn segja okkur
að hefðum við verið sérbúmarks-
svæði frá byrjun hefði heildarréttur
svæðisins orðið meiri. Ég sel það
ekki dýrara en ég keypti það.
Þegar við urðum viðskila við
Egilsstaði og nágrenni tók stjórn
BSA 24.500 lítra mjólkur til baka
undir því yfirskini að þeir hefðu
úthlutað okkur of miklu í byrjun.
En hvaðan tóku þeir það? Ekki frá
þeim sem þeir höfðu úthlutað
mestu árið áður.
Haustið ’87 beindi FL tillögu til
stjórnar BSA um stofnun sérstakr-
ar búmarksnefndar fyrir Norð-
fjarðar- og Mjóafjarðarhrepp sem
tæki við stjórn BSA í sambandi við
fullvirðisréttarmálin. Bent var á í
bréfinu að það gæti gerst með því
að Ræktunarfélag Norðfjarðar-
hrepps (héðan í frá skammst. RN)
kysi tvo fulltrúa og stjórn BSA
skipaði einn fulltrúa. Þessi tillaga
kom í kjölfar þess trúnaðarbrests
sem átti hafði sér stað milli bænda
í hreppnum og stjórnar BSA.
Mörg rök fannst okkur hníga að
stofnun sérstakrar búmarksnefnd-
ar og vil ég nefna: 1) Sérstakt
búmarkssvæði. 2) Eðlilega meiri
áhugi hjá heimamönnum að sækja
sín mál. 3) Ekki þótti okkur óeðli-
legt að nefnd þessi beitti sér fyrir
að reyna að auka sölu mjólkuraf-
urða fyrir markaðinn í Neskaup-
stað sem við teljum okkur eiga að
hafa óskiptan.
Þegar formaður RN hafði sam-
band við fyrrnefndan formann
stjórnar BSA taldi hann líklegt að
stjórnin samþykkti stofnun sér-
stakrar búmarksnefndar ef vilji
væri fyrir því hjá heimamönnum.
Formaður RN boðaði því til fundar
með viku fyrirvara til að taka
afstöðu um þetta mál.
En viti menn! Tveim dögum
áður en fundurinn var haldinn kom
stjórn BSA saman og ákvað að
leyfa ekki stofnun þessarar bú-
marksnefndar. Engin haldbær rök
höfðu þeir máli sínu til stuðnings
en kvörtuðu sáran yfir því að ekki
hefði verið friður fyrir símhringing-
um þeirra tveggja framleiðenda
sem mestra hagsmuna áttu að gæta
í fullvirðisréttarmálum í
hreppnum.
Það vó þyngra á metunum en
samþykkt fundar RN sem engu að
síður var haldinn og ákveðið var
með öllum greiddum atkvæðum að
hér skyldi stofnuð sérstök bú-
marksnefnd.
Það er ljóst að stjórn BSA hefur
mikið á samviskunni verði þessi
misskipting meðal bænda ekki leið-
rétt hið snarasta. Við hér í Seldal
kláruðum okkar 14.000 lítra full-
virðisrétt þ. 23. janúar sl. og verði
ekkert að gert sjáum við okkur
ekki annað fært en að bregða búi.
Ekki er ólíklegt að fleiri geti fylgt
í kjölfarið.
Ég vil ljúka þessu með því að
þakka Páli Sigbjörnssyni fyrir grein
sína og með henni opna þessa
þörfu umræðu.