Tíminn - 14.07.1988, Qupperneq 15

Fimmtudagur 14. júlí 1988
Tíminn 15
lllllllllllll! AÐ UTAN
Með meltinguna í lagi
í framandi löndum
Glas af vatni lætur ekki mikið yfir
sér og virðist saklaust, en vatnið í
Suðurlöndum er fullt af bakteríum,
sem við sem erum vön tæra Gvend-
arbrunnavatninu, þolum illa.
Meltingartruflanir vegna baktería í mat eru algengar hja
ferðalöngum á suðrænum slóðum. Það er sérstaklega ungt
fólk, sem verður fórnarlömb matareitrunar, því það borðar
oftast mat sem seldur er tilbúinn úti á götu og ávexti sem
seldir eru á mörkuðunum. En þessi matur er ekki
hættulaus fyrir viðkvæman maga ferðalangsins.
Varist vatnið
Það helsta sem ber að varast er
ósoðið vatn. Þeir allra varkárustu
passa sig á að hafa lokaðan munn-
inn þegar þeir eru í sturtu, en
komið hefur í ljós að óreyndir
ferðamenn eru ekki eins varkárir.
Þeir taka frekar upp hætti íbúanna,
synda í vötnum eins og þeir, en
átta sig ekki á því að fyrir þá er
vatnið hættulegra.
Ráð til ferðalanga
Það eru nokkrar meginreglur,
sem ferðamenn ættu að hafa í huga
þegar þeir hyggja á ferðir suður á
bóginn. Þó matur sé heitur, er ekki
þar með sagt að hann sé laus við
bakteríur. Ef honum hefur verið
haldið heitum, en ekki látinn
sjóða, ná bakteríurnar sér á strik.
Löngum hefur verið sagt að ávextir
sem hægt er að flysja séu hættulaus-
ir. En í rannsókn, sem Læknaskól-
inn í Texas stendur að, kom í ljós
að vatnsmelónur voru mjög meng-
aðar, því kaupmennirnir höfðu
sprautað vatni inn í þær til að auka
þyngd þeirra. Forðast ber mjólk og
sósur, sem standa á borðum á
veitingastöðum fara illa í maga.
Ungdómurinn velur
ódýru leiðina, en borgar
stundum með heilsunni
Eins og áður segir er það helst
unga fólkið sem verður fyrir matar-
eitrun. Það lifir eins ódýrt og
kostur er á ferðalögum. Pizzur,
hamborgarar og pylsur sem seldar
eru á götum úti eru ódýrasti kostur-
inn. Hægt er að borða úti undir
berum himni og nota bakpokann
sem sæti. Ef borðað er á veitinga-
húsum, er það ekki aðeins dýrara,
heldur þarf að finna geymslu fyrir
farangurinn og gefa þjóninum
þjórfé. Ungu ferðamennirnir eru
yfirleitt best á sig komnir líkam-
lega, en komið hefur í Ijós að 60%
þeirra fá matareitrun vegna bakt-
ería í mat.
f Læknaskólanum í Texas var
byrjað árið 1975 að fylgjast með
bandarískum námsmönnum sem
fóru til Mexíkó. Rannsóknin hefur
haldið áfram allt til dagsins í dag
og eru þrjú verkefni í gangi. Þeir
sem laga matinn sjálfir eru í
minnstri hættu, en þeir sem borða
á mexíkönskum heimilum fá oftast
matareitrun. Fylgstvar meðlækna-
nemum sem dvöldu vetrarlangt í
Guadalajara og kom í ljós að þeir
fengu miklu sjaldnar matareitrun
en menntaskólakrakkar, sem fóru
til Mexfkó yfir sumartímann.
Læknanemarnir voru líklega var-
kárari vegna þess að þeir þekktu
þá hættu sem getur stafað af bakt-
eríum í mat, en einnig var þetta
skýrt með því að þeir væru eldri og
ábyrgari.
Að kunna að segja nei takk!
En það getur verið erfitt að neita
mat sem manni er boðinn á einka-
heimili, sérstaklega ef mikið er
fyrir manni haft. í bók sem nýlega
kom út í London, „Að halda
heilsunni erlendis", segir að best Sé
að segja sem svo: „Eg hef verið
veikur undanfarið og get ekki
borðað neitt ennþá.“ Hvort þetta
er ráð sem allir sætta sig við er ekki
víst, en heilsan er dýrmæt og ætli
það borgi sig ekki stundum að vera
svolítið eigingjarn.
Michael Kleln
Födurlandsvinir
urðu afbrotamenn
Víefnamstríðið var mjög umtalað og umdeilt á sínum
tíma. Eftir lok þess hefur mikið verið talað um vandamál
bandarísku hermannanna sem börðust í Víetnam. Þeir
hafa margir átt erfitt með að aðlagast þjóðfélaginu á ný.
Þegar Jim Armstrong kom heim
til Bandaríkjanna eftir að hafa
barist í Víetnam, voru byssur og
byssuleikir eina ástríða hans. Hann
átti þrettán byssur af öllum stærð-
um og gerðum og hann geymdi þær
á mörgum stöðum í húsinu; í
baðherberginu, undir koddanum
og undir rúmi. Það var eins og
hann þyrfti alltaf að vera viðbúinn
árás óvina. Hann varð sífellt of-
beldishneigðari og fyrir sex árum
lenti hann í rifrildi við eiginkonu
sína sem endaði með því að hann
skaut hana. Hún lifði af, en hann
var sendur í fangelsi til að afplána
tuttugu til fjörutíu ára dóm fyrir
tilraun til morðs. Þegar í fangelsið
kom hitti Jim fjöldann allan af
fyrrum hermönnum, sem barist
höfðu i Víetnam. Þeir höfðu allir
svipaða sögu að segja og hann.
Glæpamenn
eða fórnarlömb?
Af fimmþúsund og fimmhundr-
uð föngum í fylkisfangelsi Michi-
gan eru tólfhundruð fyrrverandi
hermenn sem voru í Víetnam.
Engar tölur eru til um það hve
mikill hluti allra fanga í Ameríku
var í Víetnam, en vitað er að stór
hluti þeirra varð afbrotamenn er
heim kom.
Sálfræðingar halda því fram að
hermennirnir þjáist af miklu álagi
eftir stríðið, sem hafði mikil sálræn
áhrif á þá. Fangarnir eru einnig að
reyna að finna skýringar á þessari
hegðun þeirra eftir að þeir snéru
heim. Einn þeirra segir: „Ég býst
við að ef við hefðum flatmagað á
ströndinni á Bahama eyjum, í stað
þess að berjast í skógum Víetnam,
hefðum við ekki orðið svona.
Ströndin hefði ekki gert mig brjál-
aðan.“
Erfitt að fá hjálp
Hægt er að meðhöndla sjúklega
spennu með lyfjum eða með viðtöl-
um við sálfræðing. En fangarnir
þurfa að bíða lengi eftir hjálp. í
fangelsinu í Michigan er tveggja til
þriggja ára bið eftir viðtali við
sálfræðing. Að sögn fanga fá aðeins
verstu tilfellin hjálp: „Þeir fá
sprautu af deyfilyfi og eru settir inn
í bólstrað herbergi, það er öll
hjálpin. “ Samtök fyrrverandi
hermanna í Víetnam reka spítala
þar sem sálræn hjálp er veitt. En
fangarnir komast ekki langt án
gæslumanns og þeir þurfa sjálfir að
borga laun hans.
í Jackson fangelsinu í Michigan
hafa fangarnir reynt að hjálpa sér
sjálfir. Þeir hittast á hverju mánu-
dagskvöldi og ræða málin. „Er
einhver okkar raunverulegur
glæpamaður?" spyrja þeir. „Hinir
fangarnir eru að reyna að finna út
hvernig löggan náði í þá, við erum
að reyna að finna út af hverju við
frömdum glæpinn. Við vorum not-
aðir sem leigumorðingjar einn
daginn, hinn daginn fórum við
heim, beint í verksmiðjuna og
áttum að gleyma öllu sem gerst
hafði. Þetta erekki svona einfalt.“
Fyrrverandi hermenn sem börðust
í Víetnam, nú fangar. „Við erum
fórnarlömb, ekki glæpamenn“,
segja þeir.