Tíminn - 27.08.1988, Blaðsíða 2

HELGIN
Laugardagur27. ágúst 1988
12
íveruherbergja sinna. Séra Jón Héð-
insson gekk inn til Ögmundar og
töluðust þeir við af hljóði, en er þeir
léttu skrafinu og séra Jón gekk burt,
segja menn að biskup hafi sagt:
„Ráða muntu verkum þínum, séra
Jón Héðinsson."
Fógetinn drepinn
f þetta mund sátu þeir Diðrik og
förunautar hans í timburstofunni að
drykkju. Sá hét Jón Björnsson,
prestur á Torfastöðum, sem látinn
var hella á fyrir þá. Séra Jón þessi
var í stórum sökum og því var hann
settur til þessa, en annars hefði hann
ekki mátt hafa samneyti við þá
Diðrik, þar sem þeir voru í banni.
Skyldi hann ekki til spara að veita
þeim eins og þeir vildu. Þegar bænd-
ur komu að íveruherbergjunum
hlupu sumir þeirra upp á garðinn hjá
portinu, en sumir þeystust inn um
dyrnar. Varð af þessu hávaði mikill
svo að þeim mönnum Diðriks varð
hverft við. Spratt þá Diðrik upp úr
sæti sfnu, leit út um glugga og sá að
þar voru menn með vopnum og
spurði hverju gegndi er hann sæi þar
atgeira marga, spjót og kesjur. Séra
Jón sagði þetta vera vinnumenn
staðarins og færu þeir nú með glensi
sínu og gamni. Hefði biskup gefið
þeim nokkrar könnur öls til virðing-
ar við komu Diðriks hingað. Diðrik
bauð þá þegar tveimur manna sinna
að sækja byssur þeirra út í tjaldið.
Jafnskjótt sem þeir komu í tjaldið
eystra, í Þykkvabæ og Kirkjubæ.
Þeir voru komnir yfir Ölfusá og að
Kotferju, þegar Diðrik kom í hug að
ríða í Skálholt til fundar við Ögmund
biskup, en það var ekki upphaflega
áætlað. Pétur Spons og Hans Vitt
hétu tveir förunauta hans og sagði
hann þeim nú að halda áfram yfir
Þjórsá og bíða sín í Odda. Sjálfur
hélt hann í Skálholt með þeim átta
sem eftir voru. Er þangað kom lét
hann slá upp tjaldi sínu fyrir framan
timburstofuna. Var honum veittur
matur og öl sem hann lysti, en ekki
fann hann Ögmund biskup þann
dag. En að morgni næsta dags fund-
ust þeir og töluðust við. Spurði
biskup þá Diðrik hví hann héldi
áfram að leggja undir sig klaustrin,
meðan ekki væri ljóst hvort sá væri
skýlaus vilji konungs. Diðrik svaraði
fyrst fáu um þetta, líkt og á Alþingi,
og þá illu einu. Skildu þeir þá að
sinni. En eftir þetta fór Diðrik tví-
eða þrívegis inn í stofu til biskups og
skeytti skapi sínu á gamla mannin-
um. Valdi hann honum mörg háðu-
leg orð og ósæmileg, kallaði hann
blinda biskup, hundsvott, hunda-
drífara og öðrum háðungarorðum.
Kvaðst hann og mundu geta lagt
undir sig allt Island við sjöunda
mann, ef hann vildi. Ögmundur
biskup kvað hann eiga orð sín sj álfan
og bað hann að víkja burtu af
staðnum með góðu og skyldi honum
til reiðu matur og drykkur í ferðina.
Mætti hann velja það er hann vildi,
hvort sem væri vín, mjöður eða bjór
og hvað sem væri matarkyns. Kvaðst
biskup ekki vilja gera honum nokk-
urt mein, en það sæi hann sjálfur að
hann fengi engu ráðið við fólk sitt,
ef eitthvað kynni í að skerast með
þeim, með því að hann væri sjón-
laus. En Diðrik gaf þessum orðum
engan gaum, heldur varð hann enn
þrjóskari. Sátu þeir svo þann dag og
voru alls ugglausir um sig.
Jón Néðinsson safnar liði
f þennan tíma var séra Jón Héð-
insson offizialis í Skálholti og ráðs-
maður, en offizialis var sá maður er
næstur gekk biskupi að völdum í
kirkjunnar efnum. Honum þótti nóg
um aðfarir þeirra Diðriks og föru-
nauta hans. Gerði Jón nú boð nokkr-
um bændum og landsetum staðarins,
þeim er hann taldi best mega trúa.
Brugðu þeir skjótt við og komu
heim í Skálholt að morgni næsta
dags á Lárenziusarmessu, 10. ágúst.
Fyrir þessum mönnum voru þessir
helst tilgreindir: Jón Sigurðsson,
kallaður að auknefni refur eða rebbi.
Hann bjó á eignarjörð sinni Gröf í
Grímsnesi, en síðar á Búrfelli. Ann-
ar var Sveinn Þorsteinsson á Bílds-
felli, þriðji Ögmundur bryti í Skál-
holti og fjórði Jón Snorrason, ráðs-
maður á Hömrum í Grímsnesi, úti-
búi Skálholtsstaðar. Hinn fimmti er
nefndur Núpur Jónsson, vinnumað-
ur á Hömrum þá og segist hafa verið
þar um nóttina fyrir Lárenzíusmessu
í vitnisburði sínum um þá atburði er
þá gerðust. Hafði hann verið heimil-
ismaður í Viðey þegar klaustrið var
tekið og verið þar hart leikinn og
barinn með köðlum. Þóttist hann
því eiga Diðrik og liði hans grátt að
gjalda. Þegar bændur komu í Skál-
holt voru þeim bornar nokkrar
könnur öls úti við eða í skemmu, svo
þeir voru vel hreifir er þeir gengu til
Ein af vaxtöflum þeim sem komið hafa upp við fomieifauppgröft í Viðey og
talíð er að séu frá tið klausturhalds þar. (Tímamynd Pétur).
Margt hafa þeir hugsað og misjafnt, sem átt hafa erindi yfir sundið tU Viðeyjar í aldanna rás. Þar hafa milúl örlög verið ráðin. (Tfmamynd Rúben)
hjuggu hinir tjaldið ofan á þá og
drápu þá báða. Fékk annar 14
áverka áður en hann féll og varð
Ögmundur bryti banamaður hans.
Þegar Diðrik sá hverju fram fór vildi
hann drepa séra Jón Björnsson, en
hann fékk borgið sér með þeim hætti
að hann kastaði af sér kápunni sem
hann hafði yfir sér, skaust á dyr og
sló þá hurðinni að timburstofunni í
lás, en bændurnir umkringdu hana
þá þegar.
Ólafur Ingimundarson hét hesta-
maður Diðriks. Hann mætti liði
bænda í göngunum hjá biskupsbað-
stofunni fyrir framan sjálfar dymar
og mælti: „Gefið mér greiðan gang,
bræður mínir, því að ég er íslenskur
eins og þið.“ Einn hinna varð til
andsvara og mælti: „Þú hefur mörgu
með þeim stolið og fyrir þá. Hefur
þú og lengi verið lagsmaður þeirra
og fylgt þeim lifandi. Samirog vel að
þú fylgir þeim dauður.“ Lagði sá
hinn sami þegar til Ólafs og í gegn.
Allar voru dyr harðlæstar, svo
ekki máttu Diðrik og félagar hans
komast burtu. Jafnframt áttu bænd-
ur erfitt með að ná í stofuna til
þeirra. Varð þá Sveinn á Bíldsfelli
til að opna þeim inngöngu með þeim
hætti að hann tók stein mikinn, svo
að á tveggja meðalmanna færi mundi
að valda og kastaði á hurðina, svo
hún molaðist sundur. Komust nú
bændur í stofuna og voru þeir
fremstir Jón refur, Sveinn á Bílds-
felli, Jón Hamraráðsmaður og
Núpur. Drápu þeir síðan þá sem inni
voru. Ekki er þess getið hver hafi
orðið banamaður hvers af þeim
Diðriksmönnum, nema Jón refur
varð sjálfum Diðrik að bana. Það
sagði hann sjálfur síðar Jóni Egils-
syni, sem var systursonarsonur hans:
Jón hafði kesju í hendi og sótti þegar
að Diðrik, en Diðrik varðist lengi
vel og karlmannlega og hafði þó
ekki annað sér til varnar en borðdisk
og rýting. Fékk Jón ekki lengi komið
lagi á hann, uns hann tók það ráð að
hann krækti kesjunni aftan í herða-
blað honum og kippti honum síðan
í tveim rykkjum fram á gólfið, svo
að hann féll á grúfu fyrir fætur
honum. Rak Jón síðan spjótsskaftið
út um fremra glergluggann á stof-
unni, til þess að fá lagi komið við,
stakk kesjubroddinum rétt ofan á
milli herða honum og kvaðst hann
nú mega hælast um það ef lysti, að
hann mundi leggja allt ísland undir
sig. Lét Diðrik svo líf sitt. Voru þá
allir vegnir, nema smásveinn
Diðriks, tólf vetra gamall, Jakob að
nafni. Hann hafði skriðið inn undir
borðið. Vildi Sveinn þá drepa hann
og kvað hann mundu koma þeim að
óliði, ef hann lifði. En Jón refur
kvað það aldrei skyldi verða, því
sveininn væri ungur og saklaus að
þessu. Varð Jakob þessi síðar heyr-
ari í Skálholtsskóla á dögum Mar-
teins biskups og er svo mælt að hann
hafi málað mynd af Jóni ref, svo líka
að allir máttu þekkja að ásynd og
yfirliti. Voru síðargerðareftirmynd-
ir af henni og hengdar upp í búðum
allra kaupmanna sunnanlands. Því
var það að Jón áræddi aldrei eftir
þetta að koma í nokkurn kaupstað
að sögn. Hér mun og hafa til dregið
það að bróðir Diðriks, Kort van
Mynden, var lengi kaupmaður í
Hafnarfirði og synir hans eftir það.
Jón hafði og mikinn vara á sér eftir
þetta. Hann átti tvo hesta, bleika að
lit, léttfæra mjög. Hestana tamdi
hann svo að þeir gátu stokkið með
hann á baki sér yfir Grafarhlaup, en
það var langt jarðfall eða djúpur ós
við bæinn í Gröf, ófær öllum hestum
öðrum yfir að stökkva. Er mælt að
Jón hafi ætlað sér þetta undanfæri,
ef skjótt þyrfti til að taka og á hann
væri leitað.
Skrokkamir dysjaðir
Þessir atburðir urðu 10. ágúst
1539. Báru bændur lík hinna vegnu
eða drógu út fyrir portið og köstuðu
þeim þar í dys. Þar var þá brunnur
á miðju hlaðinu og var þangað sótt
allt vatn til neyslu á staðnum. Úr
brunninum lá og bunustokkur inn í
ölhituhúsið og var vatnið ekki sótt
með öðru móti til bruggunar, heldur
veitt þann veg inn. En nú vildi svo
til að blóðið úr búkunum rann niður
í brunn þennan og var hann byrgður
eftir það. Þá voru líkin flutt austur
yfir Söðlahóla og dysjuð þar. Einnig
voru drepnir hestar þeirra og dysjað-
ir þar í kös með þeim og þar með
klæði þeirra og reiðtygi. Þó voru
sumir sem flettu þá klæðum og tóku
til sín það sem þeim helst sýndist
fémætt. Er hér tilnefndur Eyjólfur
Kolgrímsson. Hann var að vígi þessu
og sagði er búkarnir voru út dregnir:
„Vér höfum unnið hofverk í dag; vér
skulum vinna annað á morgun."
Fylgikona Eyjólfs var viðstödd og
leitaði hún ákaft í pyngjum þeirra
föllnu og tók þaðan bæði gull og
silfur.
„Diðrik bað að heilsa þér...“
Jafnskjótt og þessu var lokið var
maður sendur frá Skálholti í Odda
og skyldi hann segja mönnum Dið-
riks þar að koma til Hruna og það
með að Diðrik hygðist ríða norður í
land um Kjalveg. Þetta undruðust
þeir, en fóru þó til Hruna, tjölduðu
þar norðar á túninu og báðu um öl
og mat. Ráðsmaður prestsins, séra
Jóns Héðinssonar, Stefán að nafni,
kvað þá bráðlega skyldu fá matinn.
Annar þessara manna, Pétur Spons,
var talinn mestur illvirki allra manna
Diðriks. Pétur lagði sig nú til svefns
í tjaldinu, en hinn vakti. Nokkru
síðar verður hinn við það var að
vopnaðir menn koma af Hrunanum,
sem er fell við bæinn í Hruna. HIupu
þeir í átt að tjaldinu, tólf saman, og
voru vopnaðir. Vakti hann þá skjótt
Pétur og segir hvað títt sé.
Pétur stökk upp í flýti, þreif spjót
sitt og stökk út úr tjaldinu. Guð-
mundur hét sá er sótti að Pétri, allra
manna karskastur og illfengur. Pétur
varðist drengilega og vann Guð-
mundur ekki á honum, þótt í her-
klæðum væri. Þá kom að sá maður
sem Jón hét, kenndur við móður
sína og kallaður Önnuson. Hann tók
upp öxi og kastaði í höfuð Pétri og
mælti um leið: „Diðrik bað að heilsa
þér og sendi þér þetta með.“ Þegar
Pétur fékk þennan áverka, hugðist
hann forða sér og hlaupa í kirkjuna.
Ráðsmaðurinn var þá í heygarðinum
og hlóð úr heyi. En er hann varð
þessa var sem Pétur ætlaðist fyrir,
hljóp hann úr heyinu og í veg fyrir
Pétur, staðnæmdist í sáluhliðinu og
varnaði honum inngöngu þar til
hinir komu og unnu á honum. Sá hét
Þorsteinn Ófeigsson sem lýsti á
hendur sér vígi Péturs.
En það er að segja af förunauti
Péturs, Hans Vitt, að hann hljóp
vestur í flóðin hjá Hruna og sá
maður á eftir sem Sigurður hét
Bernarðsson. Baðhannsérþágriða,
en fékk ekki. Kvað hann þá Sigurð
mundi verða drepinn, ef hann ynni
á sér. En Sigurður sinnti því engu og
drap hann þar, en lýsti síðan vígi á
hendur sér. Síðan voru þeir dysjaðir
þar skammt frá.
Það er mælt að flestir sem voru að
þessum vígum í Hruna hafi dáið
voveiflega og ekki náð prestsfundi,
þótt þeir æsktu. En Sigurður Bern-
harðsson var veginn 16 árum síðar.
Þessi tíðindi spurðust skjótt víða.
Þegar fregnin um vígin spurðist
vestur yfir heiði tóku þeir sig saman,
sem sætt höfðu mestri misþyrmingu
í Viðey um vorið, fóru út í eyna og
komu þar í dögun innan viku frá
vígum þessum. Drápu þeir þar þá
menn Diðriks, sem skildir höfðu
verið eftir til þess að gæta klausturs-
ins, en þeir voru fjórir. „Grófu þeir
■ t'WíiíS’SStS’*'!’*"'