Tíminn - 06.12.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Þriðjudagur 6. desember 1988
Tíminn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aöstoöarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Póstfax: 68-76-91
Þjóðarsamstaða
í síðustu viku kynnti forsætisráðherra enn nýja
skýrslu um rekstrarástand atvinnuveganna og horfur
í atvinnumálum. Hér er um að ræða svarta skýrslu,
sem dregur upp ófagra mynd af afkomu undirstöðu-
greina íslensks efnahagslífs, stórminnkandi atvinnu
og yfirvofandi hættu á atvinnuleysi í verulegum mæli.
Að því er varðar fiskvinnslu og útgerð er þessi
skýrsla gerð að frumkvæði sjávarútvegsráðherra. Að
henni hafa unnið fjórir endurskoðendur og tekið út
efnahags- og rekstrarstöðu 30 sjávarútvegsfyrirtækja.
Skýrslan felur það í sér að útgerðar- og fiskvinnslu-
fyrirtæki eru undantekningarlítið rekin með miklu
tapi. Þeim er nánast að blæða út.
Forsætisráðherra lét svo ummælt, þegar hann
kynnti skýrsluna á blaðamannafundi sl. föstudag, að
undirstöðufyrirtæki efnahagskerfisins og þau sem
standa aðallega undir gjaldeyrisöflun þjóðarinnar,
stefni hraðbyri að því að verða gjaldþrota, þau eru
mörg búin að éta upp allt eigið fé og önnur eru á góðri
leið með að tapa öllu sem þau eiga.
Þessi skýrsla flytur ekki nýjan boðskap. Hún er
aðeins staðfesting á því, sem ljóst hefur verið
mánuðum saman, reyndar allt þetta ár og vel það, að
útflutningsatvinnuvegirnir og samkeppnisiðnaðurinn
í landinu eru löngu hættir að standa undir yfirkeyrsl-
unni í þjóðfélaginu, ofeyðslu, fölsku neyslustigi og
rangri fjárfestingu í flestum greinum atvinnulífsins.
Þótt þessar nýju upplýsingar um stöðu atvinnu-
veganna séu gagnlegar og tímabærar, þá fela þær í
sér efnislega hið sama sem fyrir hefur legið frá
Þjóðhagsstofnun í hverri skýrslunni á fætur annarri,
að afkoma útgerðar- og fiskvinnslufyrirtækja hafi
sífellt farið versnandi með hverjum degi sem leið allt
þetta ár. Þótt grunlausir menn í fornum bókum hafi
“ látið segja sér ótíðindi þrisvar áður en þeir trúðu
þeim, þá ættu raunsæir stjórnmálamenn, launþega-
foringjar og efnahagssérfræðingar í nútíðinni af
hvaða pólitískum lit sem þeir eru, að trúa bókhalds-
gögnum sjálfra sín og sinna manna og átta sig á því
að tíma skýrslugerða um ástandið er lokið. Það þarf
varla að leiða fleiri vitni fram til staðfestingar því að
ráðamenn þjóðarinnar á öllum sviðum sérhagsmuna
og ptívatkröfugerðar verða að standa saman til þess
að vinna sig út úr erfiðleikunum.
Ekki þarf að deila um það, að ríkisstjórnin verður
að nafa forystu um frekari efnahagsráðstafanir. Það
er heldur ekkert vafamál að almenningur í landinu
gerir hvort tveggja, að krefjast nýrra aðgerða af
ríkisvaldinu og treysta því til forystu um efnahagsráð-
stafanir sem almannaheill býður.
En ríkisvald er ekki alls ráðandi í lýðræðislandi
nema beitt sé víðtækum lögþvingunum. Slíkt er ekki
eftirsóknarvert en getur orðið nauðsynlegt, ef frjáls
félagasamtök, sem fara með stóran hluta þjóðfélags-
valdsins, hafna samvinnu viþ ríkisvaldið um óhjá-
kvæmilegar úrbætur í efnahágsþróuninni.
Efnahagsástandið á íslandi er nú þannig og at-
vinnuhorfur slíkar, að ekkert nema þjóðarsamstaða
getur komið í veg fyrir tíð gjaldþrot útflutningsfyrir-
tækja og verulegt atvinnuleysi. Þjóðarsamstaða þýðir
það að ráðandi þjóðfélagsöfl slíðri sverðin og vinni
saman.
/
GARRI
Átta milljarða grín
Það er víðar hlegið að norrænu
samstarfi en á íslandi. Virt breskt
tilað hefur gert samantekt um nor-
rænt samstarf og komist að þeirri
niðurstöðu að það kosti átta millj-
arða króna á ári. Til hvers spyrjum
við enn og aftur? Þessi norræni
vindgangur hcfur engar tausnir
fært okkur eða hinum Norður-
löndunum, og sú menningarheild,
sem þetta átti að vera er áfram í
fimm eða sex hlutum. Helstu tals-
menn norræns samstarfs upp á átta
milljarða eru embættismenn og
svo nokkur skáld og málarar, sem
telja sig hafa tekjulegra hagsmuna
að gæta. Hvað okkur snertir vakir
liðssafnaður Alþýðubandalagsins
og jábræður hans yfir vötnunum.
Þeir eiga jábræðrum að mæta á
hinum Norðurlöndunum, sem
sumir hverjir hafa haldið fast við
útilokunaræði eftirstríðsáranna,
þegar fundinn var nasisti í hverjum
manni, sem ekki var þeim sam-
mála.
Andagift í peningum
Þessar staðreyndir bafa oft verið
raktar, og cinnig saga þeirrar pólit-
ísku „björgunarstarfsemi“, sem
talin er þörf fyrír hér á landi vegna
veru varnarliðsins á Keflavíkur-
velli. En andagiftin í þeirrí baráttu
mælist auðvitað fyrst og fremst í
peningum. Jötusetur einstakra
manna við átta milljarða nægta-
borð norrænnar samvinnu eru með
ólíkindum, og aUir kannast við hin
tíðu ferðalög héðan af menningar-
legum lokbrám, sem stansa aðeins
á Islandi eins og krían. Nú síðast
fréttist af einni utanferðinni þegar
hvellsprakk á Flugleiðavél í lend-
ingu á Fornebu í Oslo. Þar voru þá
íslenskir samstarfsmenn norræn-
unnar að fara á fund. Margir hafa
óskaplega gaman af utanferðum
og sleppa engu tækifæri. Þeir eru
helstu talsmenn norrænnar sam-
vinnu eftir að þeim hefur tekist að
komast í einhverja nefndina.
„Hagnaður“ okkar
Norræn efnahagssamvinna er af
því góða, enda þykja stærri heildir
í efnahagslífi alltaf stöndugri en
þær iitlu. Það er því ekki allt til
einskis í norrænni samvinnu. Hins
vegar munu þeir átta milljarðar,
sem ævintýrið kostar ekki fara
nema að sáralitlum hluta til að
standa undir efnahagslegu sam-
starfi. Hér á landi hefur því alltaf
verið haldið fram, að íslendingar
fái meira til sín miðað við höfðatölu
af eyðslufé norrænnar samvinnu
en hinar þjóðirnar. Vel getur verið
að tvö hundruð og fimmtiu þúsund
manna þjóð eigi auðvelt með að ná
hagstæðu hlutfalii. En þetta hlut-
fall er þó til einskis. „Hagnaður"
okkar fer til að kosta og halda uppi
mannsafnaði á kjaftafundum, sem
ekkert leiða af sér umfram það,
sem hægt værí að gera eftir diplom-
atiskum leiðum. Samkvæmt upp-
lýsingum um átta milljarða kostnað
virðist norræn samvinna vera dýr-
asta grín sem stundað er á norður-
'hveli jarðar, og er það árangur út
af fyrir sig.
Þeir sem eiga menninguna
Eflaust er mcnningarstarfsemin
dýrust þátta í norrænni samvinnu.
Ber þar margt til. Menning eins og
hún er ástunduð í dag er auðvitað
allar athafnir okkar. En innan
hennar eru svo hópar, flokkaðir í
listgreinar, sem telja sig eiga menn-
inguna sér á parti. Þetta fólk lifir
við góðan kost innan norænnar
samvinnu. Það eru settar upp mið-
stöðvar handa því, veitt verðlaun
og haldin þing og ráðstefnur, m.a.
til að kenna skáldum að yrkja.
Auðvitað fer enginn á slíkt þing til
að læra að yrkja, heldur til að
kynnast kollegum og hafa það gott
á kostnað norrænna sjóða ■ litlum
og einöngruðum heimi Norður-
landanna, þaðan sem aðeins hafa
komið listamenn, teljandi á
fingrum, sem hafa brotist út á
víðari vettvang vegna ágætis síns á
síðustu tveimur öldum. En jafnvel
meðal þessara fáu hafa fundist
nasistar sem þurft hefur að
„geyma“ eftir að norræn samvinna
komst undir regnhlíf útUokunar-
postula eftirstríðsáranna.
íslenskan er hornreka
Þótt fslendingar fái sinn ríflegan
skerf af átta milljörðum á ári í
ferðalögum og veislum, verðlaun-
um og ráðstefnum, er misskilning-
ur að halda að norræn samvinna
hafi eitthvað fyrir okkur gert, eða
breytt einhverju«fari þjóðarinnar.
Viðurkennt er að tunga okkar á í
vök að verjast, einkum vegna
ásóknar táninga í notkun á erlend-
um orðum, bæði í sönglagatextum
og tali. Fullorðnir eiga auðvitað
ekki hreinan skjöld heldur. Frá
upphafi hefur aldrei komið orð frá
Norræna húsinu um íslenska
tungu. Hvað það hús snertir er hún
ekki til. Þá hefur ekki fengist að
taka upp þann hátt til hagræðis
fyrir Finna og íslendinga að fjöl-
þýða mál þeirra á norrænum
þingum, svo þeir geti talað á eigin
tungum. f staðinn er þeim gert að
klæmast á einskonar skandinav-
ísku áríð út og inn, líklega til að
sýna hvað þetta sé nú samstæð
heild sem sainan kemur til skrafs
og ráðagerða. Átta milljarðar fara
í súginn mestan part á ári hvcrju.
En það er ekki króna til þegar sýna
þarf í raun, að norræn samvinna
virði sérkenni þjóða í verki. Garri
VÍTTOG BREITT
lll
Fæðuöf lun heimsins ótrygg
Bjarni Guðmundsson kennari á
Hvanneyri flutti nýlega athygl-
isverðan þátt í Ríkisútvarpinu um
fóðuröflun og framleiðslu matvæla
í heiminum.
Ofgnótt og hungur
M.a. vék Bjarni að matarof-
gnóttinni í velsældarlöndunum og
hungrinu í fátæktarlöndunum:
„Ofgnótt matvæla í heiminum
virðist ekki hafa megnað að bæta
úr sárum matvælaskorti þróunar-
landanna. Misskipting þeí.sara ver-
aldargæða er geigvænleg. Milljónir
manna svelta. Annars staðar er
korn notað til þess að framleiða
kjöt fyrir stappfulla markaði. Vax-
andi alþjóðahyggja í fóðurverslun
hefur því aðeins orðið að því
marki, er þjónar hagsmunum fram-
leiðsluríkjanna. Allt er þetta íhug-
unarefni fyrir þau lönd, sem ef til
vill hafa hugsað sér að setjast við
nægtaborðið og njóta ódýrrar
heimsframleiðslu, í stað þess að
halda uppi eigin fóður- og matvæla-
öflun.
En þótt tækniframfarir af ýmsu
tagi hafi forðað veröldinni sem
heild frá sárum sulti allt til dagsins
í dag, er framtíðin engan veginn
trygg.“
Síminnkandi uppskera
Síðan greindi Bjarni frá því að
kornbirgðir í heiminum nú séu
óvenjulitlar eftir uppskerubrestinn
í Bandaríkjunum. Þessar birgðir
gætu enst 54 daga og hafa ekki
verið minni síðan 1973, en þessi
birgðastaða er miðuð við áætlað
ástand næsta haust, þegar upp-
skerutími hefst.
Þá vék Bjarni Guðmundsson að
skýrslu, sem birtist í októbersl. um
horfur á fóðurframleiðslu (til að
ala menn og dýr) næsta áratug.
Þessi skýrsla er eftir Lester Brown,
sem er heimsþekktur framtíðar-
könnuður og forstöðumaður rann-
sóknastöðvar um þetta efni í Was-
hington, Worldwatch Institute,
sem sent hefur frá sér stórmerkar
ársskýrslur um ástand jarðargróða
og auðlindanýtingu í heiminum.
Um þetta segir Bjami:
„Brown telur, að tvennt ógni nú
einkum öryggi framleiðslu matvæla
í veröldinni: I fyrsta lagi stigminnk-
andi vöxtur uppskeru, einkum í
þriðja heiminum, og í öðru lagi
hækkandi hitastig á jörðinni.
Vöxtur kornuppskerunnar á
hvern jarðarbúa var ævintýralegur
á árabilinu 1950-1978. Síðan 1978
hefur dregið úr vextinum, og raun-
ar hefur uppskera á hvern jarðar-
búa farið minnkandi síðustu fjögur
árin. Til skamms tíma segir Brown,
að aukning kornuppskeru hafi fyrst
og fremst verið spurning um tækni
og framkvæmd.-þ.e.a.s. að brjóta
nýtt land til ræktunar, auka áburð-
argjöf, og nota afkastameiri búvél-
ar og tæki. Það land, sem eftirleiðis
þarf að brjóta til kornakra, er í
mörgum heimshlutum mjög fok-
gjarn jarðvegur, eða land þar sem
vökvun er forsenda kornsprettu. Á
þessum svæðum mörgum hverjum
er þegar glímt við vanda vegna
lækkandi grunnvatnsstöðu. Brown
telur því engan veginn hægt að
reikna með viðlíka aukningu korn-
uppskerunnar á næstu árum og
einkenndi tímabilið 1950-1980.“
Mengun lofts og jarðar
„Talið er nær fulivíst, að hinna
svonefndu „gróðurhúsa-áhrifa“ í
kjölfar loftmengunar sé þegar farið
að gæta í hitastigi á jörðinni. Bent
hefur verið á að fjögur hlýjustu ár
á jörðinni sl. 100 ár hafi komið nú
á níunda áratugnum. Eftir James
Hansen, yfirmanni Goddard geim-
rannsóknastöðvar NASA, er enn-
fremur haft, að hlýrra hafi verið á
jörðinni gervallri á þessu ári en
nokkurn tímann var síðastliðin 130
ár.
1 framhaldi af þessu getur Brown
þess, að nýliðin séu þrjú þurrkaár
í Bandaríkjunum, sem spillt hafi
kornuppskeru þar verulega. Öll
komu þessi ár á síðastliðnum tíu
árum, og þau urðu hvert öðru
verra.
Hér má bæta við þriðja þættin-
um, sem víða ógnar kornrækt og
annarri matvælaframleiðslu, nefni-
lega mengun jarðvegs, grunnvatns,
og uppskeru. Bent hefur verið á,
að ógnun þessi sé afleiðing af
tæknivæddu og ofvernduðu fram-
leiðslukerfi, sem ekki hafi verið
sniðið að grundvallarlögmálum
náttúru og umhverfis.
Vaxandi athygli beinist nú að
gæðum fóðurs og matvæla. Kröfur
um hollustu og gæði, ýmist settar
af neytendum beint eða opinberum
aðilum, munu skipta æ meira máli
í milliríkjaviðskiptum með fóður-
vörur og matvæli. Svo kann nefni-
lega að fara, að notkun þátta, sem
nú eru þýðingarmiklar forsendur
framleiðni í þessum greinum t.d.
illgresislyfja og áburðar, verði tak-
mörkuð verulega. Varia verður
það gert átakalítið með alþjóða-
sátt; til þess eru hagsmunir ein-
stakra ríkja á þessu sviði of miklir.
Sem dæmi um takmarkanir í ein-
stökum löndum má nefna, að Svíar
hafa nýverið komið á einskonar
„mengunarskatti" á tilbúinn áburð
og ræktunarlyf, í því skyni að
draga úr afrennsli þessara efna frá
túnum og ökrum í ár og stöðu-
vötn.“
Sumir kalla það heimsendisboð-
skap að vera með framtíðarspá-
dóma um lífsskilyrðin á jörðinni.
Hið sanna er að fæðuöfnun og
skynsamleg nýting jarðarauðlinda
er mikilvægasta úrfausnarefni
næstu framtíðar. Matvælafram-
leiðsla er mikilvægasti atvinnuveg-
ur heimsbyggðarinnar. Ingv. G.