Tíminn - 01.04.1989, Qupperneq 4

HELGIN
Laugardagur 1. apríl 1989
14
Fast þeir sóttu sjóinn
Skúli Magnússon rekur
sögu Keflavíkur á 40 ára
afmæli kaupstaðarins, sem
er í dag. Hann fjallar hér um
þróun byggðar og atvinnu-
hátta í viðtali við Helgar-
Tímann.
Skúli Magnússon er 37 ára gamall Keflvíkingur,
fæddur 17. apríl 1952. Hann hefur frá fermingaraldri haft
óbilandi áhuga á sögu heimabyggðar sinnar og unnið að
söfnun heimilda um hana án afláts af frábærum dugnaði.
Til marks um hve yfirgripsmikið þetta starf hans er má
nefna að hann hefur gert því skil í meiri hluta af um 300
greinum sínum í tímaritinu Faxa og er þá ekki allt talið
sem hann hefur ritað. Þetta hefur hann allt unnið í
hjáverkum og launalaust. Þegar við hugðumst gera sögu
Keflavíkur skil á fjörutíu ára kaupstaðarafmæli, sem er í
dag, þá var því enginn viðmælandi eftirsóknarverðari en
Skúli. Fyrst báðum við hann að segja frá aðstæðum sem
leiddu til þess að bærinn fær kaupstaðarréttindi sín.
Skúli Magnússon: „Reisa þarf hús undir byggðasafnið og gera gangskör aí
ritun SÖgU Staðarins.“ (Tímamjnd Árni]
„Ég vil byrja á að nefna að árið
1908 stofnuðu Kcflvíkingar og
Njarðvíkingar nýtt sveitarfélag, scm
hét Keflavíkurhreppur. En þcgar
frá leið vildu Njarðvíkingar losa sig
úr þessu sambandi og stotnuðu eigið
sveitarfélag, Njarðvíkurhrcpp, þann
Á þessari mynd
vinstri.
I. janúar 1942. Fljótlega eftir það
fóru Kellvíkingar að huga að því að
öðlast kaupstaðarréttindi, en þetta
var á stríðsárunum og margt annað
sem kallaði að, m.a. vatnsveitufram-
kvæmdir, sem hófust 1943 og stóðu
yfir næstu ár. En svo var það að
f
beiðni hreppsnefndar Keflavíkur að
tveir þingmenn Gullbringusýslu
fluttu frumvarp á Alþingi um kaup-
staðarréttindi fyrir Keflavík 1949 og
voru þessir þingmenn þeir Ólafur
Thors og Emil Jónsson. Var frum-
varpið samþykkt hinn 2. mars og
staðfest af forseta íslands 1. apríl
sama ár.
Ekki fóru bæjarstjórnarkosningar
fram strax, heldur var hreppsnefndin
fyrsta bæjarstjórnin og Ragnar Guð-
leifsson oddviti varð fyrsti bæjar-
stjórinn. I sérstaka bæjarstjórn var
fyrst kosið 1950 og var Ragnar
bæjarstjóri áfram, allt til ársins 1954,
en þá tók Valtýr Guðjónsson við. Þá
höfðu sjálfstæðismenn náð meiri-
hluta með stuðningi framsóknar-
manna og voru þeir í bæjarstjórn til
1958. Það ár mynduðu sjálfstæðis-
menn hreinan meirihluta og héldu
honum til -1962, en þá taka við
sjálfstæðis og alþýðuflokksmenn og
stýra bænum til 1970. Þá kom aftur
stjórn sjálfstæðismanna og fram-
sóknarmanna og hélst svo til síðustu
kosninga.
Á þessu tímabili hefur íbúafjöld-
inn aukist gífurlega í Keflavík, en þó
einkum eftir 1950 í kjölfar mikilla
framkvæmda á flugvellinum, sem
byrjuðu með komu herliðsins 1951.
Þá var og verið að vinna að hafnar-
gerð og 1952 var höfnin komin í
núverandi stærð. Þarna náði útgerð-
in í Keflavík hámarki og stóð svo
fram undir 1960. Voru þá gerðir út
frá kaupstaðnum um 80 bátar og
voru auðvitaö margir aðkomubátar
þar á meðal. Fram til 1960 var
algengasta bátastærðin 60-70 tonn
og stærstu bátarnir allt að 90 tonn,
en það voru hinir svonefndu Sví-
þjóðarbátar. Dró þetta að sér mik-
inn fjölda fólks, bæði fólk sem settist
að í Keflavík og kom þangað í
atvinnuleit.
Þetta olli mikilli þenslu í bygging-
um og í mörg ár fór allt fé bæjarins
til þess að mæta brýnustu frumþörf-
um, eins og einföldustu gatnagerð,
vatnsveitu og öðru. Til dæmis voru
ekki tök á að reisa nýtt hús fyrir
barnaskóla fyrr en 1952, en gamla
húsið hafði þá verið notað frá 1911.
Varð á þessum tíma að notast við
vatnstank, sem keyptur var af
hernum, og var honum valinn staður
mjög nærri þar sent núverandi vatns-
geymir stendur.
Þarna var vöxturinn mestur, en
eftir 1960 fer þetta að verða skap-
legra. Er ekki að leyna því að
framkvæmdir á flugvellinum höfðu
haft þarna mikil áhrif og hermenn
tóku upp húsnæði víða í bænum á
þessu skeiði, sem jók á húsnæðis-
skortinn. Vinnan á vellinum varð
líka til þess að hlutur útgerðar varð
nokkru rýrari, því hún þótti af
mörgum eftirsóknarverðari en
sjórinn.
Hér hef ég lýst stuttlega aðstæðum
fyrstu ár kaupstaðarins, en um síðari
árin mun ég ræða hér í lok viðtals
okkar.
Keflavík á elstu tíð
Ef ég hverf aftur í tímann, þá má
nefna að Keflavíkur er fyrst getið í
rituðum heimildum um 1270 og þá í
sambandi við reka og skipti á hval á
Rosmhvalanesi. Þá var engin byggð
í Keflavík og er staðarins ekki getið
í skjölum fyrr en unt 1420. Þá eru
enskir fiskimenn farnir að venja
komur sínar á Suðurnes og sóttu
þeir í fiskimiðin. Englendingar eru
svo lengi á þessu svæði og hafa þeir
snemma komið til Keflavíkur, því
hún var eina almennilega höfnin á
skaganum og þar var sæmlegt hlé í
óveðrum. Hún var innan flóans og
skjól fyrir úthafsöldunni.
Englendingar stunduðu verslun
við ísland fram undir miðja 15. öld,
en um 1450 eru Þjóðverjar komnir á
þessar slóðir. Þeir eru einnig að
sækjast eftir skreið og verða miklu
stórtækari en Englendingar, en veg-
ur Hansasambandsins var þá livað
mestur. Þeir yfirtóku smám saman
Faxaflóahafnirnar og kom til átaka.
Var mikil orrusta háð í Hafnarfirði
1518, en þar höfðu Þjóðverjar bæki-
stöð. Báru Þjóðverjar hærri hlut og
eftir þetta hurfu Englendingar úr
flóanum og héldu sig mest í Grinda-
vík og í Vestmannaeyjum. Voru
Þjóðverjar allsráðandi hér allt til
1602, þegar einokunarverslunin er
sett á stofn.
Til Hafnarfjarðar stefndu Þjóð-
verjar öllum skipum sínum af minni
höfnunum á haustin og sigldu síðan
til Hamborgar í fylgd herskipa.
Hér í Keflavík versluðu þeir að
sjálfsögðu og eins í Vatnsleysuvík
og í Straumsvík, en þó hafa þeir
trúlega engin mannvirki reist í Kefla-
vík, þar sem höfnin var ekki nógu
örugg. Hafa þeir sennilega reist
búðir til skjóls á sumrum. Er trúlegt
að þær hafi verið þar sem núverandi
Duushús standa, þ. e. nærri
Slippnum.
Skipahöfnin var þarna á Keflavík-
inni, sem er á milli Hólmsbergs og
Vatnsness og skipin lágu um það bil
á miðri vík, en gátu farið innar, ef
veður og aðstæður kröfðust. En
þaðan varð að flytja allan varninginn
í land og sterkar líkur benda til að
þessar þjóðir hafi notað svokallaða
Stokkavör sem uppsátur, en hún er
skammt frá þar sem nú er frystihúsið
Keflavík hf., fram undan Vestur-
götu. Þessa vör er búið að fylla upp
fyrir nokkrum árum, en hún var
síðar ein helsta vörin í Keflavík og
ein hin besta. Hún var til komin
vegna leysingavatns, sem rann ofan
úr heiðinni og var líkust árósum.
frá 1912 sést Duus hús á miðri mynd og miðpakkhúsið til
(Ljósm. Magnús Ólafsson)
Danir koma tii sögunnar
Skömmu eftir 1600 taka Danir
við, en einokunin hefst formlega
1602. Þeir voru þá farnir að byggja
upp eigin flota og uppgötva hjálend-
Keflavík um 1804. Myndina gerði landmælingamaðurinn Lövenörn. Staðurinn sést hér utan af víkinni. Elstu hús Jacobæusar eru lengst til hægri, en
annars er myndin varla nákvæm. Hólmshergið er sannfærandi, en víkin er miklu breiðari en Vatnsnesið til vinstri gefur til kynna.
*