Tíminn - 22.04.1989, Blaðsíða 5

Laugardagur 22. apríl 1989
HELGIN
15
Theodore Roosevelt settist á forsetastól í Bandaríkjunum
eftir morðið á McKinley 1901. Hann var furðulegt sambland
af kúreka, ævintýramanni og barni
konan æskuvinkona hans, Edith
Carow. Þau fóru til Evrópu í brúð-
kaupsferð. En er þau á ný komu til
New York vorið 1887 voru fréttirnar
frá Dakota ekki góðar. Þúsundir
nautgripa höfðu fallið í ofviðrum og
flóðum sem af þeim leiddi. Nú varð
mönnum ljóst að þeir höfðu sett of
marga gripi á. Hefðu færri verið um
beitina hefði skaðinn aldrei orðið
jafn. Örfáir gripir voru eftir á Möltu-
kross búgarðinum, en á Elkhorn var
ekki svo mikið sem ein kýr eftir.
Þetta var mikið áfall fyrir efnahag
Teddys og veturinn á eftir sat hann
í New York og skrifaði af kappi til
þess að drýgja tekjur sínar. Hann
ritaði m.a. margar greinar í blöð og
þar hvatti hann óspart til þess að
Bandaríkin færðu út landamæri sín
á kostnað grannríkjanna.
Bóndinn gerist
stríðshetja
„Landið þarfnast styrjaldar",
hafði hann skrifað í desember 1895
og árið eftir gerði nýr forseti,
McKinley, hann að aðstoðarflota-
málaráðherra. Og nú hillti undir
stríð. Landsiýðurinn á Kúbu bar sig
illa undir yfirráðum Spánverja og
uppreisn hafði brotist út á eyjunni.
Bandaríkjamenn höfðu samúð með
uppreisnarmönnum. Réðu þar bæði
hugsjónaástæður og líka löngun til
þess að bæla niður óróa sem kostaði
stórfé í töpuðum viðskiptum.
Eftir að bandaríska herskipinu
U.S.S. Maine var sökkt í höfninni í
Havana 15. febrúar 1898 varð stríð
ekki umflúið. „Það er skylda okkar
að skerást í leikinn á Kúbu,“ sagði
Roosevelt „og stökkva Spánverjurri
á brott úr vesturheimi." Stríði var
lýst yfir þann 21. apríl og Teddy
bauð strax fram þjónustu sína.
Vegna þess að hann skorti reynslu af
hermennsku gat hann ekki orðið
mun hafa tekið hæð eina herskildi og
sá til að sú dáð varð svo fræg að hún
skilaði honum rakleitt inn í Hvíta
húsið. Hann var á Kúbu í 133 daga
og var þá sveitin (The Rough Riders)
send heim við mikinn orðstír. Sér-
staklega var Teddy hreykinn af því
mikla mannfalli, sem orðið hafði í
liði hans og þótti það sanna vasklega
framgöngu, þótt flestir hefðu
mennirnir dáið úr malaríu og öðrum
hitabeltissjúkdómum.
Á forsetastóli
Þetta haust var hann kjörinn fylk-
isstjóri í New York og tveimur árum
síðar útnefndur varaforseti á lista
Republikana hjá McKinley. f sept-
ember 1901 féll McKinley fyrir
morðingjahendi og þar með var
Roosevelt skyndilega orðinn forseti
Bandaríkjanna.
Hvort sem ber að telja Roosevelt
það til lofs eða lasts, þá tókst honum
á sjö ára ferli í embætti að móta þá
stefnu sem Bandaríkin hafa fylgt að
mestu á tuttugustu öld. Hann gerði
skörp skil á milli þess sem hann taldi
illt og gott og hafði alltaf að leiðar-
ljósi brautryðjandann sem sækir
fram í óbyggð vestursins og gengur
á hólm við skugga liðna tímans.
Hann taldi að lifnaðarhættir manna
í Bandaríkjunum væru svo miklu
fremri lifnaðarháttum annarra að
allir ættu að vilja gerast Bandaríkja-
menn - og það þótt yrði að neyða þá
til þess.
Hann sagði Kúbumönnum að þeir
skyldu njóta frelsis og sælu, ef þeir
aðeins höguðu sér skikkanlega.
Hann kúgaði Filippseyinga til þess
að taka upp bandaríska háttu og
studdi aðskiínaðarsinna í Panama til
þess að losna undan yfirráðum Col-
umbiu. Þá gekkst hann fyrir bygg-
ingu Panamaskurðarins og fór sjálf-
ur suður eftir að fylgjast með verk-
inu. Hann settist meira að segja við
ferðaðist hann um Wyoming er hann
hugði á endurkjör og reið sextíu
mílur einn daginn. Hann lét ljós-
mynda sig með „Rough Riders"
hattinn í brúnu leðurbuxunum og
kúrekastígvélunum. „Hann kom
ríðandi eftir dalnum, sveipaður ryk-
mekki og alsettur hrossamóðu,"
sögðu aðdáendur hans í blöðunum,
„og hann bar sig eins og sléttubúi í
hnakknum, álútur og afslappur í
öxlum. „Vestrið" var eins og skrifað
í allt hans fas.“
Hann sigraði með stórkostlegum
yfirburðum í kosningunum 1904 og
hafði enginn forseti átt slíku fylgi að
fagna áður. Þegar hann hvarf úr
embætti fjórum árum síðar sagði
Mark Twain um hann: „Hann er enn
ekki nema fjórtán ára.“ í kveðju-
samsæti í Hvíta húsinu bauð hann til
sín nautgripabændum, veiðimönn-
um og þorpslögreglustjórum -
vöðvastæltum og sólbrenndum harð-
jöxlum. Pegar leið á kvöldið felldu
þeir tár yfir að þessi „góði, gamli
kúreki" þeirra væri nú að hverfa úr
embætti.
Hann bauð sig fram á ný árið 1912
utanflokka. Hann ferðaðist um,
hrópaði hvatningarorð til fylgis-
manna skrækri röddu sinni og var
forsöngvari í „Áfram, Kristsmenn,
krossmenn." En þetta varð aðeins til
þess að hann rændi stórum hluta
atkvæða frá Republikönum og Woo-
drow Wilson varð forseti.
Síðustu árin
Síðari ár sín varð Teddy að eins
konar tímaskekkju. Hann ferðaðist
um allan heim og fór í hvern veiði-
leiðangurinn á eftir öðrum um Afr-
íku og Suður Ameríku. Hann heim-
sótti Vilhjálm Þýskalandskeisara og
hældi þýsku hersveitunum á hvert
reipi. Hann sneri þó við blaðinu er
Roosevelt kom sér skjótt upp
þessari ævintýralegu múndér-
ingu, sem minnti á Davy Crockett.
hefði skotið á dúfnahóp. Þeir tví-
struðust og hleyptu á brott eins hratt
og hestarnir komust."
í annað sinn er hann hitti indíána
var greinilegt að þeir vildu sýna
honum vináttuvott, því fyrirliði
þeirra veifaði ábreiðu sinni yfir höfði
sér og hélt uppi leyfisbréfi sínu. En
þegar hann nálgaðist mundaði
Teddy byssuna og maðurinn sneri
burtu, eftir að hafa fallið á kné og
beðið sér griða. „... ég sá indíánana
aldrei framar," sagði Teddy. „Ég er
ekki viss um að þeir hafi ætlað að
gera mér mein. En þó vissi ég ekki
nema þeir mundu taka af mér riffil-
inn og hestinn og kannske höfu-
ðleðrið líka.“
Hann var iðinn veiðimaður og
meðal annars felldi hann þrjá grá-
birni og sex elgsdýr. Haustið 1885
fór hann þó til New York og tók nú
með hálfum huga þátt í kosningabar-
áttu áðurum getins JamesG. Blaine,
en hann féll fyrir Cleveland. Eyddi
hann vetrinum í að rita bók um
ævintýri sín í villta vestrinu og
nefndi hana „Veiðiferðir nautgrip-
abónda." Bókin ber öll vott um
unglingslega gleði, eins og strákur sé
að guma af ævintýrum í útilegu.
Enn hélt hann vestur vorið 1886.
Hann reisti sér myndarlegt hús á
Elkhorn búgarðinum og tók nú að
gefa sig í vaxandi mæli að ýmsum
félagsmálum í Dakota. M.a. flutti
hann 4. júlí ræðuna í Dicinson og
sótti skemmtisamkomur kúrekanna,
en hann var nú orðinn vinmargur og
vinsæll meðal manna í fylkinu.
Það jók á hróður hans er hann
lenti í enn einu spennandi ævintýr-
inu. Einn af „slæmu gæjunum" í
Little Missouri rændi bát sem Roose-
velt átti bundinn við árbakkann og
hann veitti þjófnum eftirför í marga
daga, uns hann hafði uppi á honum
og endurheimti bátinn.
Hróp og töp
Þetta sama sumar lá við stríði milli
Bandaríkjanna og Mexikó, en
mexikanskir herflokkar höfðu sótt
inn yfir bandarísku landamærin, er
þeir voru að fylgja eftir uppreisnar-
manninum Gerosimo. í viðureign-
inni hafi fallið bandaríski hershöfð-
inginn Emmet Crawford. Roosevelt
hafði lengi verið þeirrar skoðunar að
Bandaríkin ættu að ráða allri norður
Ameríku og ritaði hann stjórninni
bréf þess efnis að látið yrði til skarar
skríða gegn Mexikönum hið fyrsta.
Bauðst hann til þess að koma á fót
hersveit sem skipuð yrði harðsnún-
um kúrekum (harum - scarum rough
riders). Ætlaði hann sjálfur að gerast
foringi sveitarinnar. En ekki varð
úr stórræðum að sinni.
Hann kvæntist nú á ný og var
T
“Möltu - kross“ búgarðurinn.
foringi, en hann þáði glaður aðstoð-
arforingjastöðu. Hann tók að sér að
sjá um herskráningu í vesturfylkjun-
um og sendi símskeyti út og suður,
þar sem hann bað um að hóað yrði
saman mönnum sem væru „ungir að
árum, góðar skyttur og góðir reið-
menn“. Hann pantaði sérsaumaðan
bláan einkennisbúning liðsforingja,
þó án tignarmerkja, og tylft af
stálspangagleraugum.
Hann beið nú ekki boðanna, en
hélt til móts við lið það sem hann
hafði látið kveðja saman. Til þess að
vera viss um að hann yrði fyrstur til
Kúbu lagði hann hald á skip sem
ætlað hafði verið öðrum flokki og lá
í höfn í Tampa. Um borð var
blaðamaður frá New York Herald,
sem skrá skyldi afrekasöguna og
senda tíðindi jafn óðum til New
York.
Fréttir af dáðum Roosevelts á
Kúbu eru um margt óljósar, en hann
stýri á stórri skurðgröfu. Margir
gagnrýndu hann fyrir það að hann
var fyrsti forsetinn sem fór út fyrir
landamæri ríkisins í embætti. En
gagnrýnendur hans áttuðu sig ekki á
því að í augum Roosevelts var öll
Norður Ameríka Bandaríkin!
Heima fyrir skammaði hann
„vondu“ auðhringana óspart, en lét
þá „góðu“ leika lausum hala. Hann
tók nú óvænt að beita sér fyrir
náttúruvernd og hældi sér af að hafa
látið friða ýmis dýr og landsvæði, en
aðrir höfðu barist fyrir að gert yrði,
meðan hann var á ferð og flugi að
útrýma síðustu bufflunum. Hann
varð fyrstur til þess að bjóða svörtum
manni til miðdegisverðar í Hvíta
húsinu, en þegar herflokkur skipað-
ur svertingjum reið í gegn um
Brownsville í Texas og hleypti af
nokkrum skotum lét hann leysa
flokkinn upp og reka 167 svarta
menn úr hernum með skömm. Þessi
herdeild hafði þó verið flokki hans á
Kúbu til verndar í orrustum þar.
Frambjóðandi á hestbaki
Að afloknu fyrsta kjörtímabilinu

fyrri heimsstyrjöldin hófst og vildi
óður og uppvægur kalla saman menn
sína í deildinni „Rough Riders“ að
nýju, en Wilson hafnaði góðu boði
hans.
Er hér var komið sögu virtist
Teddy eldri en hann var, enda
orðinn stirður og lasinn af ýmsu
harðræði sem hann hafði mætt á
ferðum sínum. Þá varð hann fyrir
þeirri raun að yngsti sonur hans, sem
var orrustuflugmaður, fórst. Þann 6.
janúar 1919 dó hann loks, þessi
sérkennilegi maður, kúrekinn á for-
setastóli.
En á hátindi ferils hans höfðu
Bandaríkjamenn dáð hann. Þeim
þótti hann vera einn af þeim, fyrir-
ferðarmikill, kröftugur og frekur og
haldinn fádæma sjálfstrausti. Þetta
var lýsingin á manni dagsins í þann
tíð. En hann var líka mjög tortrygg-
inn gagnvart öllum sem ekki voru
steyptir í sama mót og trúði á nakið
ofbeldi til þess að ná settu marki, ef
svo bar undir. Hann var skilgetið
afkvæmi „villta vestursins" og setti
mörk á Bandaríkin, sem mörg má
kenna með þjóðinni enn í dag.