Tíminn - 03.06.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 3. júní 1989
Tíniinn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
_____Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar:
Aðstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
EggertSkúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. mars hækkar:
Mánaðaráskrift kr. 900.-, verð í lausasölu 80,- kr. og 100,- kr. um
helgar. Áskrift 900.- Grunnverð auglýsinga kr. 595.- pr. dálksentimeter
Póstfax: 68-76-91
Hátíð sjómanna
Sjómannadagurinn er á morgun. Hann er hátiðisdag-
ur sjómannastéttarinnar og hefur verið það í hálfa öld.
Sjómannadagurinn er nú lögbundinn frídagur, sem í
eðli sínu merkir það að sjómönnum er ætlað að eiga frí
þenna dag og vera í landi, ef þess er nokkur kostur.
Vafalaust er það nokkuð misjafnt eftir stöðum,
hversu almenn og útbreidd sjómannadagshátíðahöldin
eru. í útgerðarstöðum úti um landsbyggðina er þátttaka
í hátíð sjómanna mjög almenn og skipar fastan sess í
menningarlífi staðanna. Hátíðahöldin í Reykjavík og
Hafnarfirði hafa jafnan verið með glæsibrag og útvarpið
frá þeim nær til allra landsmanna. Þess er því fyllilega
að vænta að sjómannadagurinn haldi sínum hlut að
vera sameiningardagur sjómanna og tákn um mikilvægi
sjómannastéttarinnar fyrir atvinnulífið í landinu og
efnahagslega farsæld þjóðarheildarinnar.
Hingað til hefur ekki verið um það deilt að auðlindir
hafsins, fiskistofnarnir, eru megingrundvöllur íslensks
þjóðarbúskapar. Næst því að ávinna sér stjórnarfarslegt
frelsi úr höndum erlends ríkis, hefur ekkert orðið til
þess að sameina íslensku þjóðina, meðan það var, eins
og baráttan fyrir viðurkenningu á rétti þjóðarinnar til
þess að nýta sjálf og í eigin þágu þessar dýrmætu
auðlindir.
Landhelgisbaráttan stóð í 30 ár og kostaði ekki
aðeins harðar þrætur um lagaskilning á alþjóðlegum
fundum, heldur háðu íslendingar sjóorustur við liðsafla
stórveldis sem halda vildi ítökum á íslandsmiðum með
ofbeldi. Petta stríð unnu íslendingar fyrir þjóðarsam-
stöðu sína og vasklega framgöngu varðskipsmanna,
sem með verkum sínum á þessum árum urðu íslenskri
sjómannastétt til mikillar sæmdar. Sigurinn í landhelg-
isbaráttunni fólst í því að íslendingar eignuðust full-
veldisrétt yfir víðáttumikilli efnahagslögsögu þar sem
fiskislóðirnar eru aðal auðlindin.
Vandi íslendinga stendur því ekki lengur um það að
berjast fyrir yfirráðarétti yfir sínum eigin sjó. Pann rétt
hefur þjóðin eignast og fengið viðurkenndan með
alþjóðalögum og milliríkjasamningum. Vandi íslend-
inga nú felst í því, hvernig þeir ætla að nýta þessar
auðlindir, hvernig þeir ætla að viðhalda lífríkinu á
íslenskum hafsvæðum og láta það ávaxta sig í þjóðar
þágu um ókomin ár. Þetta vandamál snertir alla
íslensku þjóðina, en varðar sjómannastéttina sérstak-
lega.
Ljóst er að gæði hafsins eru ekki óþrotleg. öðru nær.
Þau getur þrotið ef illa er um þau gengið. En ekki nóg
með það. Lífríki hafsins kringum ísland er ekki
sterkara en svo, að afkastageta íslenskrar veiðitækni er
slík að íslendingar verða að setja hömlur á sjálfa sig til
þess að ofnýta ekki veiðistofnana. Þó hefur víðátta
efnahagslögsögu og stærð fiskveiðisvæðanna margfald-
ast frá því sem var og útlendar þjóðir eru á brott með
veiðiflota sína.
Sú hugsun hefur verið sjálfsagður hlutur í íslenskri
pólitík að íslendingar geti ekki deilt auðlindum hafsins
með öðrum. Frá þeirri stefnu má aldrei hvika. Það er
ekki síst hlutverk sjómannastéttarinnar að vaka þar á
verðinum.
Tíminn sendir sjómönnum innilega hátíðarkveðju.
M ERKILEGUM leið-
togafundi Atlantshafsbanda-
lagsins í Brussel er lokið. Þar
komu fram tillögur í afvopnun-
armálum, sem eiga eftir að
skipta sköpum fyrir Evrópu á
næstu árum. Einnig kom í ljós
ótvíræður vilji leiðtoganna til að
marka ný viðhorf til grannans í
austri, og er jafnvel talið, að
járntjaldið sé að liðast í sundur.
Þær breytingar sem orðið hafa
í frjálsræðisátt í Sovétríkjunum
og leppríkjum þeirra hafa breytt
mjög viðhorfum Bandaríkja-
manna og Evrópubúa vestan
tjalds til vopnabúnaðar í álf-
unni. Leiðtogafundinn í Reykja-
vík má með vissum hætti telja til
upphafs stórlega batnandi sam-
búðar austurs og vesturs. Svo
þegar Helmut Kohl, kanslari
Vestur-Þýskalands krafðist þess
að teknar yrðu nú þegar upp
viðræður við Sovétmenn um
fækkun skammdrægra eld-
flauga, þótti mega búast við
deilum á leiðtogafundinum, þar
sem Bandaríkjamenn myndu
ekki líklegir til að fallast á
hugmyndir Þjóðverja. Skamm-
drægar eldflaugar þarf að fara
að endumýja, og mun Kohl hafa
talið ástæðu til að freista þess að
fá þessar flaugar burt úr Þýska-
landi.
Gegn pólitískum
ágangi
Leiðtogafundurinn var að
þessu sinni haldinn til að minn-
ast 40 ára afmælis Nato. En það
var 4. apríl 1949 sem samningur-
inn um Atlantshafsbandalagið
var undirritaður í Washington.
Þá var allt öðruvísi um að litast
í heiminum en í dag. Sovétríkin
höfðu með einum eða öðmm
hætti náð yfirtökum í ríkjum
Austur-Evrópu, og augljóst var
að sömu örlög gátu beðið þeirra
.þjóða, sem stóðu ein og óstudd.
Atlantshafsbandalagið hefur
sýnt á fjörutíu ára ferli, að tilvist
þess hefur fært bandalagsþjóð-
um öryggi, sem orðið hefur
undirstaða efnahagslegra og fé-
lagslegra framfara. Tekist hefur
að halda frið í fjörutíu ár á
svæðum, þar sem efnt hefur
verið til stórstyrjalda með ár-
vissu millibili. Síðast liðu ekki
nema ellefu ár frá því að stríðinu
sem „háð var til að enda öll
stríð“ lauk og þangað til ný
Evrópustyrjöld var hafin.
Kapp um
frumkvæði
Það vinsamlega andrúmsloft
sem nú ríkir milli austurs og
vesturs hefur leitt af sér breytt
viðhorf, sem líka ná til hemað-
arlegra bandalaga eins og Nato
og Varsjárbandalagsins. Man-
fred Wömer, framkvæmdastjóri
Nato, hefur sagt að það beri
vitni um velgengni Nato-þjóða,
„að nú Iítur austurblokkin til
okkar eftir örvun og stuðningi í
baráttunni við að blása nýjum
krafti í sín eigin þjóðfélög.“
Og þegar Wörner talar um
árangurinn af samstarfi Nató-
þjóða bendir hann á, að þessi
árangur hefði aldrei náðst „án
virkrar þátttöku Sovétríkjanna
og bandamanna þeirra. Samn-
ingaumleitanir austurs og vest-
urs eru ekki orrustur þar sem
annar aðilinn sigrar og hinn
tapar. En niðurstöðurnar tala
sínu máli.“ Þessar lýsingar em
mjög öndverðar því ástandi sem
ríkti á milli austurs og vesturs á
árdögum Atlantshafsbandalags-
ins. I staðinn fyrir að nú em
Sovétríkin að opnast meir og
meir, ríkti á þeim ámm tor-
tryggni í garð gamalla banda-
manna í stríði, og sú tortryggni
leiddi af sér ofuráherslu á her-
búnað, sem var svarað í sömu
mynt vestan tjalds. Það var í
raun ekki fyrr en með valdatöku
Gorbatsjovs, sem snögg um-
skipti urðu til batnaðar í sam-
búðinni við önnur ríki, bæði í
Evrópu og í Bandaríkjunum.
Hann flutti yfirlýsingu um það
hjá Sameinuðu þjóðunum, að
hann hygðist fækka einhliða í
hefðbundnum herafla Sovétríkj-
anna. New York Times var að
vísa til þessarar yfirlýsingar,
þegar blaðið greindi frá því s.l.
mánudagsmorgun, að George
Bush, Bandaríkjaforseti ætlaði
að skera hefðbundinn herafla
Bandaríkjamanna í Vestur-Evr-
ópu niður um 20%, en tillaga
forsetans er hugsuð sem hluti af
framlagi Nato í afvopnunar-
samningunum í Vínarborg. New
York Times gaf þá skýringu á
þessum óvæntu tillögum, að þær
sýndu að forsetinn vildi eiga
nokkurt frumkvæði í afvopnun-
armálum í Evrópu og vega upp
á móti tillögum Sovétleiðtogans.
Þannig hafa þeir báðir komið af
stað nokkru kapphlaupi um
samdrátt í vopnabúnaði og er
það af því góða.
„Hús Evrópu“
George Bush Bandaríkjafor-
seti hefur haldið áfram eftir
leiðtogafundinn í Brussel að tala
um frjálsa og sameinaða Evr-
ópu. Hugsýnir hans í Evrópu-
ferðinni minna um margt á hug-
myndir Wilsons Bandaríkjafor-
seta um friðarríkan heim,
Þjóðabandalag og bræðralag
þjóða, en þær hugsýnir liðu
undir lok fyrir 1940. Þótt orð-
ræður Bandaríkjaforseta beri
meir keim af hugsýnum en raun-
veruleika, þá er raunveruleikinn
samt fyrir hendi í fyrirhuguðum
samdrætti eldflauga og venjuleg-
um herbúnaði. Slík skref eru
mikilsverð takist að draga um-
talsvert úr því ógnarjafnvægi
sem ríkt hefur. Friður í Evrópu
í fjörutíu ár hefur reynst Vestur-
Evrópu notadrjúgur á miklu
framfaraskeiði. Standi sá friður
áfram, og nái framfarimar til
austantjaldslanda og flytji þang-
að aukin lífsgæði þá ber minna
að óttast að þjóðir Evrópu hverfi
að nýju í skotgrafir kalda stríðs
og áróðursmála.
Báðir leiðtogar Sovétríkjanna
og Bandaríkjamanna hafa talað
um eitt „hús Evrópu“, sem er
orðtak þeirra yfir nýja samvinnu
austurs og vesturs. Með auknu
frjálslyndi í Sovétríkjunum get-
ur hús þetta orðið að veruleika.
Vegna þeirrar frelsisöldu sem
nú fer um heim kommúnista
ríkir uppnám i löndum þeirra.
Bush Bandaríkjaforseti hefur
einmitt lýst þessari staðreynd
nýverið og sagt, að Vesturveldin
vilji sjálfsákvörðunarrétt handa
öllu Þýskalandi og allri Austur-
Evrópu. Eftir er að koma í Ijós
hvort slíkt tekst á komandi
áram.
Afvopnim á hafinu
Um leið og Steingrímur Her-
mannsson lýsti þeirri skoðun
sinni á leiðtogafundinum, að
hann vildi að afvopnunarviðræð-
ur í Evrópu næðu til allra árásar-
vopna lagði hann áherslu á af-
vopnun á höfunum. Þetta er
þýðingarmikið atriði fyrir okkur
Islendinga og tímabært að viðra
þessa skoðun, þegar andrúms-
loft afvopnunar er að ná yfir-
höndinni. ísland er staðsett í
þjóðbraut tveggja hemaðar-
velda og hefur lífríki í hafinu að
verja. Þegar era sokknir sex
kafbátar með kjamorkusprengj-
um, og getur enginn haldið því
fram að sú tala sé endanleg. Þótt
álitið sé að enginn „leki“ eigi sér
stað frá þeim bátum sem sokkið
hafa nærri íslensku hagsmuna-
svæði, er alveg ljóst, að hættan
er þegar fyrir hendi. Viðbrögð
við skoðunum Steingríms í
þessu máli vora jákvæð. Hins
vegar virtist leiðtogafundurinn
ekki reiðubúinn til að ræða af-
vopnun á höfunum sérstaklega á
þessari stundu. Það er þó mest
um vert, að afvopnun á höfunum
hefur þegar verið rædd á leið-
togafundi Nato, og fyrr eða
síðar hlýtur hún að verða hluti
af almennri afvopnun í Evrópu.
Tillaga íslands um afvopnun á
höfunum var færð til bókar, og
hennar var getið í niðurstöðum
leiðtogafundarins.
Stoltenberg
misboðið
Það vakti athygli, að Norð-
menn tóku ekki undir þá skoðun
Steingríms Hermannssonar,
forsætisráðherra, að stefna bæri
að afvopnun á höfunum. En
innan Norðurlandaráðs hefur
friðun Norðurhafa oftar en einu
sinni verið rædd. Torvald Stolt-
enberg, utanríkisráðherra
Noregs, hefur lýst því yfir í
blaðaviðtali að þeir hafi ekki
stutt tillögu íslendinga um af-
vopnun á höfunum vegna þess
að tillagan hafi komið fram
óvænt og óundirbúið. Þetta er í
meira lagi einkennileg röksemd.
Stoltenberg ber því við, að á
leiðtogafundinum hafi átt að
ræða fækkun skammdrægra
eldflauga, og tillaga íslendinga
um afvopnun hefði því raglað
dagskrána. Þessi röksemd stenst
ekki með nokkra móti, því ljóst
er að tillögur Bush Bandaríkja-
forseta um 20% fækkun í herafla
Bandaríkjamanna í Evrópu var
ekki á dagskrá fundarins, en
varð þó aðalefni hans hvað at-
hygli snerti. Annað hvort er
Stoltenberg þama að lýsa yfir,
að á leiðtogafundi vestrænna
þjóða, þar sem jafnræði hlýtur
að ríkja, sé ekki sama hver
flytur tillögur, eða þá að hann
hefur talið Noregi misboðið, að
„frændinn" norður í hafinu
skyldi dirfast að orða afvopnun
án þess að bera það undir stóra