Tíminn - 17.06.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 17. júní 1989
Illllllllllilliiltíiiliiiliiiliiliitlliillillil

ii ii iii
|!||llllill|lllllllll I I
illlllll
Ögmundur Jónasson formaður BSRB í helgarviðtali:
Launamenn eru ekki
eina efnahagsúrræðið
Ögmundur Jónasson formaður BSRB er í helgarviðtali
Tímans þessa þjóðhátíðarhelgi. Hann var kosinn for-
maður með sannfærandi fjölda atkvæða á þingi banda-
lagsins í október á síðasta ári. Hann leiddi kjarasamn-
ingaviðræðurnar við ríkið sem lyktaði að flestra áliti með
sanngjörnum kjarasamningi BSRB og ríkisins þar sem
stefnt var að launajöfnuði í fyrsta sinn um langan tíma
og voru samningar í sama dúr gerðir nokkru síðar milli
ASÍ og VSÍ.
Ekki náði þó jafnlaunastefnan í gegn hjá
ýmsum hópum öðrum sem síðar sömdu. Þar
var beitt þeirri gömlu reglu að þeir skyldu
hækka mest sem mest höfðu fyrir og samið
var um prósentuhækkanir en ekki krónu-
hækkanir, eins og margir höfðu vænst að
gert yrði í kjölfar BSRB samninganna. Nú
er fjárhag ríkisins illa komið, hækkanir
nauðsynja og þjónustu dynja yfir og fjár-
málaráðherra segir að ekkert svigrúm sé af
hálfu ríkisins til að standa við samninga við
BSRB og ASf. Við ræðum við Ögmund
Jónasson um þessi mál og spyrjum fyrst
hvort hann telji að mótmælaaðgerðir BSRB
og ASÍ á dögunum hafi náð nokkrum
tilgangi:
Staðreyndin er sú að þótt umferðin hafi
verið talsverð þessa daga þá gleymist að hér
á Suðvesturhominu eru á ferðinni milli 80
og 100 þúsund bílar. Þótt 20-30 þúsund
bílum sé lagt þá em enn 50-60 þúsund á
ferðinni þannig að vart sér högg á vatni.
Það má segja að mótmælin hafi byggst á
sjálfsafneitun sem gerir þau á vissan hátt
kröftugri. Þau sýna að fólki er alvara. Á því
held ég að stjórnmálamenn hafi áttað sig.
Mér finnst vera vilji hjá þeim tii að koma til
móts við kröfur almennings og ég trúi því að
þeir geri það nú.“
Verður skaðinn bættur?
Aðgerðirnar náðu tilgangi
„Mótmælin hafa þegar sýnt að samtaka-
mátturinn er til staðar hjá almenningi og
honum er hægt að beita. í annan stað hafa
aðgerðimar skilað því inn í vitund margra
stjórnmálamanna að almenningur ætlarekki
að horfa á það þegjandi f framtíðinni að
gengið sé á gerða samninga.
Ég tel það mikið mein í öllu stjómmálalífi
okkar að gerðir samningar eru ekki virtir.
Hverju aðgerðimar eiga eftir að skila í
kjarabótum þegar til skamms tíma er litið á
eftir að koma í Ijós. Að sjálfsögðu ætlumst
við til að farið sé að sanngjömum kröfum
fólks."
- Fórstu sjálfur í strætó um daginn?
„Ég gekk í vinnuna."
- Öm Friðriksson varaforseti ASÍ segir að
fyrri aðgerðimar, þegar fólk var hvatt til að
kaupa ekki mjólk í tvo daga hafi dugað vel.
Hins vegar hafi fólk ekki tekið þátt í þeim
síðari og þær því ekki náð tilgangi sínum.
Því séu nýjar aðgerðir hugleiddar. Hverjar
em þær?
„Það sem næst gerist mun gerast í stjóm-
arráðinu. Ég á von á viðbrögðum ríkisstjóm-
arinnar innan tíðar og þegar þau koma er
fyrst tímabært að ræða frekari aðgerðir af
okkar hálfu.“
- Á hvaða atriði Iögðuð þið einkum
áherslu í viðræðum við ríkisstjómina í
fyrradag með hliðsjón af kjarasamningum?
Stjórnvöld hafa ekki staðið
við samninga
„Við rökstuddum fullyrðingar okkar um
að ríkisstjómin hafi ekki staðið við þær
skuldbindingar sem hún gaf í kjarasamning-
um s.l. vor. Við fórum rækilega yfir málin
og kröfðumst leiðréttinga sem gera mætti
með ýmsum hætti, svo sem með beinum
kauphækkunum, lækkun á nauðsynjavömm
og einnig lögðum við áherslu á nauðsyn
verðstöðvunar."
- Býstu við einhverjum árangri með
hliðsjón af stöðu ríkisfjármála og yfirlýsing-
um fjármálaráðherra?
„Ég geri það. Ég geri það vegna þess að
ég held að ríkisstjómin hafi áttað sig á og
fundið kraftinn í fjölmennum mótmælum
fólks bæði hér í Reykjavík og úti á landi.
Við vitum hversu víðtækt mjólkurbindindið
var og reyndar var bílabindindið það líka.
- Þið hafið farið fram á að búvöruverð
verði lækkað og laun hækkuð til móts við
verðhækkanir. Fjármálaráðherra lýsir því
yfir við Þjóðviljann í fyrradag að engan
veginn sé hægt að bæta launþegum kjara-
skerðingar nema þá með erlendum lánum
sem ekki komi til greiná. Hafa ekki kjara-
samningar vorsins sett efnahagskerfið úr
skorðum og verða ekki launþegar að súpa af
því seyðið?
„Þegar við gerðum okkar kjarasamninga
þá lýstu bæði fjármálaráðherra og forsætis-
ráðherra því yfir að þeir rúmuðust innan
ramma hins gerlega, innan ramma fjárlaga.
í rauninni var litið svo á í þjóðfélaginu
almennt að þetta hafi verið hófsamir kjara-
samningar og líklegir til að valda ekki
dýrtíðarbáli eða sprengja alla ramma. Því er
varla ofætlun að gera þá kröfu að þeir haldi.
Það er reyndar rétt sem þú segir að hér er
allt á hvínandi kúpunni og ríkissjóður rekinn
með halla og litla peninga að fá. En þá
gerum við þá kröfu að launamenn séu ekki
einasta efnahagsúrræðið. Það nær ekki
nokkurri átt að menn hafi það ráð eitt að að
draga úr neyslu þeirra sem búa við allt of
lága kauptaxta. Það þarf að leita annarra
ráða og grípa til aðgerða sem stuðla að
breyttri tekjuskiptingu í þjóðfélaginu.
Ég er sannfærður um að íslendingar sem
þjóð væru tilbúnir að herða ólarnar og taka
á sig miklar byrðar ef þeim fyndist að
byrðunum væri jafnað af sanngimi. Sú er
ekki raunin nú.
Það tíðkast að tala með mikilli lotningu
um erlendar verðhækkanir og að ekki megi
láta þær bitna á innflutningsfyrirtækjum.
Mér er spum hvort ekki megi hagræða í
slíkum fyrirtækjum eða hvort bara sé hægt
að skera niður í sjúkrahúsum og skólum.
Olíufélagið h.f. státaði sig t.d. af því um
svipað leyti og verið var að hækka bensínið,
að þar hefði orðið 100 milljóna kr. gróði
síðasta reikningsár. Eimskip vill hærri farm-
gjöld á sama tíma og fyrirtækið fjárfesti í
bönkum. í þessu er mótsögn sem við eigum
ekki að sætta okkur við.“
„Það atti enginn okkur út í eitt né neitt.
Við vorum búin að vera lengi án samninga
og höfðum leitað ýmissa leiða og félögin
reynt að semja hvert í sínu lagi. Síðan
sameinuðust þau um ákveðna stefnu. Vissu-
lega óttast menn í samtökum launamanna
oft að verða fyrstir til því að æði oft gerist
það að þeir sem á eftir koma krækja sér í
heldur meira.
Mér er þó ekkert um það að tala um að
menn standi á öxlum hver annars. Hins
vegar er það svo að eftir fyrstu samninga
vorsins komu hópar eins og t.d. flugmenn
sem fá hækkun sem nemur mánaðarlaunum
lágtekjumanns. Við getum einnig nefnt
þingmennina nú nýverið: Meðan við sömd-
um um tvö þúsund krónur fá þeir tólf
þúsund og ráðherrarsautján þúsund. Óneit-
anlega hleypir þetta illu blóði í fólk.“
- Er launabaráttan orðin mest innbyrðis
slagsmál þar sem launþegahópar reyna að
halda ákveðnu lágmarksbili?
„Hún er það í og með. Fram hjá því
verður ekki horft. Heldur ekki því að í
launþegahópnum er geysilegt misrétti. Það
er tekist á um skiptingu sameiginlegra
verðmæta samfélagsins. Andstæðurnar eru
þó mestar milli þeirra sem hafa hagnað af
óhóflegri álagningu og okri á fjármagni
annars vegar og hins vegar þeirra sem
stunda launavinnu.
Varðandi samninga BHMR þá er það
ljóst að innan þess bandalags er fjöldinn
allur af fólki með lág laun. Hins vegar
skyggði sú hugmyndafræði sem þeir settu á
oddinn ofurlítið á þessa staðreynd. Þeir
lögðu ofuráherslu á markaðslaun, fjármála-
lega, menntunarlega ábyrgð og mannafor-
ráð og það var tónn sem ég kann ekki að
meta. BHMR einblíndi á markaðinn. En
það eru fleiri en skólabræður og -systur
þeirra sem héldu þessari kenningu á Iofti. Á
markaðnum eru ekki bara læknar, verk-
fræðingar og hálaunaðir lögfræðingar. Þar
eru einnig þúsundir á afar Iágum kauptöxt-
um.
Þessi hugmyndafræði kom einnig berlega
fram í samningum flugmanna og Flugleiða.
Á sama tíma vitum við það að við flugið
vinnur líka fólk sem er á lúsarlaunum.
Alhæfingar af þessu tagi ná því afar stutt
þegar grannt er skoðað og öll þessi umræða
byggir því miður mjög á fordómum.“
Markaðslaun - hinir fyrstu
síðastir?
- Þið voruð fyrstir til samninga á þessu ári.
Var ykkur att út á „foraðið" svo hálaunahóp-
amir gætu komið á eftir til að standa á öxlum
ykkar þegar þeir sjálfir sömdu?
Betur vinnur vit en strit
- Hver er höfuðmeinsemd íslensks þjóð-
félags?
„Isl
Togstreita launafólks
- Launþegahreyfingin hefur verið að
klofna f hagsmunahópa, samanber ríkis-
starfsmenn. Hefur þetta ekki veikt hana og
aukið launamisrétti?
„Markmið samtaka má aldrei verða að
viðhalda sjálfum sér heldur eru menn í
samtökum og eiga að vera í þeim til að
leggja áherslu á sameiginleg baráttumark-
mið. Ef þau eru ekki fyrir hendi þá eiga
menn einfaldlega ekki heima í sömu samtök-
um. Ég tel þó að öll samtök ríkisstarfsmanna
eigi að starfa nánar saman en þau hafa gert
að ýmsum málum sem snerta alla. Þar má
nefna ýmis konar réttindamál og mannrétt-
indamál sem við getum kallað svo, svo sem
atvinnulýðræði. Þá eru það sameiginlegir
hagsmunir að koma skikk á kauptaxtakerfið
sem hefur verið að hrynja sfðustu árin.“
- Hafa hugmyndir þínar um kjarabaráttu
í víðum skilningi eitthvað breyst eftir að þú
fórst sjálfur að standa í fremstu víglínu?
„Nei, ekki við það eitt út af fyrir sig. Hins
vegar eru hugmyndir mínar f stöðugri mótun
enda trúi ég ekki á einhverjar allsherjar-
lausnir á vandamálum heldur verði sífellt að
leita nýrra leiða og lausna. Ég er t.d.
reiðubúnari en ég var fyrr, að líta á kjörin í
víðara samhengi og horfa ekki á kauptaxt-
ana eina í því sambandi."
Islendingum hættir til að vera stöðugt að
berjast við sjálfa sig og er margt gott um það
að segja í sjálfu sér því það getur leitt
ýmislegt gott af sér þegar tekist er á um
andstæð sjónarmið. Við megum þó aldrei
gleyma því hversu gott við höfum það og
hversu góðu lífi við lifum að mörgu leyti. Ég
hef oft hugleitt þetta í samanburði við
erlend þjóðfélög sem ég hef kynnst og ekki
komast í samjöfnuð við okkar.
Hins vegar vinna íslendingar langan
vinnudag og of mikil misskipting Iffskjara
ríkir. Þetta þarf að laga. Þá er það sorglegt
að ekki skuli takast að koma upp atvinnu-
rekstri sem gengur. Við höfum ráðist af
offorsi út í nýjar atvinnnugreinar án þess að
hugsa dæmið til enda. Atvinnumálin þarf að
taka öðrum tökum en gert hefur verið, af
fyrirhyggju. Við verðum að athuga af alvöru
hvemig við förum að því að bæta lífskjör
okkar og draga úr mikilli vinnu sem hér
viðgengst. Þetta hangir allt saman.
Ágætt dæmi um offors okkar og hversu
við gleypum við lausnarorðum gagnrýnislít-
ið er til dæmis hugmyndir um að leysa allan
efnahagsvandann með því að flytja inn
landbúnaðarafurðir. Þetta étur nú hver upp
eftir öðmm.
Er þetta ekki enn ein „allsherjarlausnin"?
Ég hef aldrei komið í þjóðfélag þar sem fólk
ekki trúir því að hjá henni sé landbúnaður
niðurgreiddur meir en nokkurs staðar ann-
ars staðar í veröldinni. Þegar talað er um
niðurgreiðslur má gjaman hugleiða hver
niðurgreiði hvem. Er eitthvað athugavert
við millifærslur af þessu tagi? Em það t.d.
starfsmenn Fjárfestingarfélagsins eða
Kaupþings sem niðurgreiða landbúnað á
íslandi?
Samkeppni á sviði matvælaframleiðslu
fjallar um annað og meira en magn. Við
viljum nefnilega líka gæði í matvælafram-
leiðslu. Víða erlendis hefur það gerst að
matvælaframleiðendur hafa farið út á þá
braut að framleiða eins mikið og kostur er á
ódýrasta mögulega hátt, t.d. með hormóna-
gjöf og með þvf að hafa kjúklinga í örsmáum
búmm og þar fram eftir götunum.
Nú er komin fram krafa frá neytendum í
þessum löndum um að horfið verði af
þessari braut og lögð áhersla á gæði á annan
hátt.
Við ættum fremur að hugsa um hagræð-
ingu í landbúnaðinum meir en gert er. Þessi
umræða er þó öll afar viðkvæm því hún snýst
um framleiðslueiningarnar sem em bænd-
umir og fjölskyldur þeirra. Bændumir taka
því miður oft umræðu um þessi mál sem
árásir á sig og út úr þessum farvegi verður
umræðan að komast. Annars er það fyrst og
fremst milliliðakerfið sem þarf athugunar
við. Það þarf enginn að segja mér að það sé
ekki eitthvað að þegar kjöt er geymt í langan
tíma við ærinn kostnað og síðan keyrt á
haugana.
Aðgerðir okkar um daginn beindust alls
ekki gegn bændum. Ekkert var okkur fjær.
Áttum okkur á því að hér er um dýra
nauðsynjavöm að ræða. Fjölskylda sem
kaupir fimm lítra af mjólk á dag notar 122
þúsund kr. á ári til mjólkurkaupa. Það em
tveggja til þriggja mánaða laun. Það er ekki
verið að ráðast á bændur þótt bent sé á
þetta. Síður en svo. Það em sameiginlegir
hagsmunir bænda og neytenda að framleiðsl-
an sé eins hagkvæm og unnt er.
Við verðum að leita leiða af alvöru til að
bæta lífskjör, stytta vinnudaginn og skipta
verðmætunum betur milli okkar. Það þarf
að taka á öllum atvinnugreinum.
Stefán Ásgrúnsson.