Tíminn - 17.06.1989, Blaðsíða 12

22 W HELGIN
Laugardagur 17. júní 1989
Jens á Bæjum: Fólk verður að ganga burt slyppt og snautt með tóma vasa:
Ekki túskildingsvirði
hægt að taka með sér
„Eins og útiitið er í dag þá iiggur ekkert annað fyrir en
að ekki aðeins þessi sveit heldur heilar sveitir víðs vegar
um landið, fari í eyði áður en langt um iíður. Og það
hrikalegasta er kannski það, að þegar fólk gengur úr
hlaðinu heiman að frá sér er ekkert annað að gera en að
vinka „biess“, því það er ekki túskildingsvirði sem það
getur tekið með sér.“ Þetta eru orð Jens Guðmundssonar
bónda á Bæjum á Snæfjallaströnd um það sem við blasir í
mörgum sveitum landsins um þessar mundir.
Á Snæfjallaströnd hefur fólki
fækkað um helming eða meira á
aðeins einum áratug og svo er um
fleiri sveitir. Jens og fleiri bentu á
að fólksfjöldatölur segðu ekki
nema hluta sögunnar, því aldrað
fólk væri margt nauðbeygt til að
hokra á meðan þess er nokkur
kostur, og í raun lengur. Hreint
hrun geti því orðið á tiltölulega
skömmum tíma.
JENS GUÐMUNDSSON,
BÆJUM:
„Munurinn sé sá að
þessar eignir bænda
verða einskis virði
um leið og þeir verði
að hverfa frá þeim
sökum aldurs eða
annarra ástœðna.
Engir safnað peningum
Jens benti á að það sama eigi við
um bændur og kaupstaðarfólk,
menn hafi ekki safnað peningum
heldur látið þá í framkvæmdir.
„Undanfarin 30-40 ár hafa verið
á sömu bókina lærð bæði í sveitum
og bæjum: Allstaðar hafa verið að
rísa byggingar, framkvæmdir og
fjárfestingar í öllum mögulegum
og ómögulegum hlutum og í þeim
liggja öll verðmæti sem menn hafa
unnið sérinn ástarfsævinni." Mun-
urinn sé sá að þessar eignir bænda
verða einskis virði um leið og þeir
verði að hverfa frá þeim sökum
aldurs eða annarra ástæðna.
Jarðir verðlaus vara
- Rollurnar eru drepnar og
grafnar, ekki einu sinni að maður
fái að taka þær með sér til matar.
Öll tæki og áhöld eru sömuleiðis
einskis virði. Það kaupir þetta
enginn, þar sem það er svo mikið
samansafn af þessu allstaðar og
margir að hætta búskap. Og jarð-
imar sem fólk er búið að leggja í
allt það verðmæti sem það hefur
aflað á lífsleiðinni, kaupir heldur
enginn fyrir nokkurn hlut - þær eru
verðlaus vara. Jafnvel þótt ein-
hverjir ungir menn hefðu áhuga,
þá er kvótinn svo naumt skammt-
aður að það væri útilokað fyrir þá
að sjá fyrir sér og sínum með
búskapnum.
- Við höfum því ekki annað fyrir
okkur að leggja heldur en ellilaun-
in, sem eru um 26 þús. kr. á
mánuði. Fyrir það þyrftum við að
leigja húsnæði fyrir 30 þús. kr. á
mánuði og éta svo fyrir afganginn,
sem er minni en ekki neitt.
Fólk nauðbeygt
til að hokra
- Fólk er því nauðbeygt til að
sitja eins lengi á þessum kotum
eins og það mögulega getur, og oft
lengur en það, því það hefur ekki
nokkur efni á að fara og kaupa sér
húsaskjól annarstaðar. Það kostar
milljónir - og aldrað sveitafólk á
engar milljónir, þegar það fær
ekkert fyrir jörð sína eða áhöfn
hennar.
- Þegar það gefst upp verða
menn einfaldlega að ganga frá öllu
sem þeir hafa fórnað ævistarfinu
fyrir og fara slyppir og snauðir með
tóma vasa - eins og, eða jafnvel
verr staddir heldur en þegar þeir
byrjuðu búskaparbaslið á sínum
tíma.
Heiður Helgadóttir
Niður fyrir
venjulegar tekjur
Segja má að þessi lýsing Jens á
Bæjum um það sem við blasir víða
í sveitum landsins sé samnefnari
fyrir það sem fram kom í samtölum
sem Tíminn átti við fólk í mörgum
öðrum fámennum sveitum víða
um land. Stór hluti bænda sé
kominn yfir miðjan aldur eða á efri
ár. Þeir hafi dregið saman bústofn-
inn, hvar af leiðir að kvóti jarðanna
sé svo lítill að útilokað sé fyrir unga
menn að kaupa og hefja búskap.
Margt eldra fólk til sveita sé
komið langt niður fyrir allt það
sem kallast geti venjulegar tekjur.
Og yngri menn fari í vinnu annað
ef þeir geti því við komið (vegna
nálægðar við þéttbýli) en haldi
áfram heimili sínu í sveitinni til að
nota íbúðarhús sem þeir yrðu að
ganga frá ella.
Mikil fjárfesting
verður að engu
„Það blasir við að geigvænlega
mikil fjárfesting til sveita verður
einskis nýt nema eitthvað sérstakt
komi til,“ sagði Jón Sigurðsson á
Hánefsstöðum í Seyðisfirði. Þar á
meðal nefnir hann gífurlegar ný-
framkvæmdir í loðdýrabúum, sem
nú séu að setja flesta á hausinn og
flýti þar með fyrir að koma sveitum
í eyði, í stað þess að sporna við því
eins ætlast var til. Jón benti á að
hús sem hætt er að nota grotni
niður á stuttum tíma og ræktað
land fari í órækt á aðeins 2-3 árum.
Menn plataðir
í refaræktina
Davíð Pétursson á Grund í
Skorradal kveður enn fastar að
orði um ábyrgð yfirvalda hvað
varðar refaræktina.
„Fólk var hreinlega platað út í
þetta, sem síðan hefur komið
mörgum á vonarvöl." Davíð sagð-
ist kunnugt um bændur sem leitað
hafi eftir lánum til að byggja upp
t.d. fjárhús komin að falli. Slíku
hafi verið þverneitað. Hins vegar
hafi menn verið hvattir til að fara í
loðdýrarækt og öll lán til þess hafi
legið á lausu. „Nú standa menn
uppi stórskuldugir vegna rándýrra
refahúsa, sem standa tóm og ekki
hægt að nota í neitt annað, og með
ónýt fjárhús eftir sem áður“.
Ekki ódýrt til langframa
„Mér líst líka skuggalega á allan
þennan þunga áróður fyrir inn-
flutningi landbúnaðarvara," sagði
Jón á Hánefsstöðum. „Víst eru
þær ódýrar ennþá vegna offram-
leiðslu og niðurgreiðslna - en Evr-
ópubandalagið er núna að fara inn
á sömu brautir og við í framleiðslu-
stýringu. Og þá verða þessar vörur
ekki lengur seldar fyrir slikk í
Evrópu.“
Jens Guðmundsson, Bæjum,
Snæfjallaströnd.
DAVÍÐ PÉTURSSON,
GRUND:
„Nú standa menn
uppi stórskuldugir
vegna rándýrra
refahúsa, sem standa
tóm og ekki hægt að
nota í neitt annað, og
með ónýt fjárhús
eftir sem áður. “
JÓN SIGURÐSSON,
HÁNEFSSTÖÐUM:
„Mér líst líka
skuggalega á allan
þennan þunga
áróður fyrir
innflutningi
landbúnaðarvara. “