Tíminn - 24.06.1989, Blaðsíða 8

18 m
HELGIN
í TÍMANS RÁS
Atli
Magnússon:
Laugardagur 24. júní 1989
„íslenskan er orða frjósöm móðir“
„fslenskan er orða frjósöm
móðir, ekki þarf að snfkja, bræður
góðir,“ kvað Bólu-Hjálmar. Þetta
var áminning til aldar sem nokkuð
var höll undir dönsku og þótti
meira að segja betri manna bragur
að því að „sletta". En þessi tíska
lagðist af og menn þóttu verða sér
til athlægis ef á þá sannaðist,
einkum í prentuðu máli, að málfar
þeirra væri dönskuskotið. Var svo
lengi vel að menn voru logandi
hræddir við að falla í þennan pytt
og tungan tók breytingum til batn-
aðar. En alltaf eimdi þó eftir af
ýmsum dönskum áhrifum í máli
almennings og er á leið þótti ekki
tiltökumál þótt slíku brygði fyrir
og enginn nennti að elta ólar við
það lengur, enda oft um svo gróin
áhrif að ræða að færri kunnu að
greina þau frá góðri íslensku.
Nú eru gjörbreyttir tímar. Mikil
fjölmiðlaöld er upp runnin og
henni hefur fylgt það að nær hvert
mannsbam hefur ensku í eyrunum
talsverðan hluta frítíma síns á
kvöldin við sjónvarpið og margur
á vinnustöðum, þar sem útvarp
gengur um daga og flytur dægur-
músík við enska texta. Þessi nýja
„enska öld“ í sögu landsins hefur
orðið til þess að enginn má vera að
því að óttast dönsku meir, en því
meiri hætta er talin á að enskan
grandi tungunni, lýti hana eða
blátt áfram útrými henni.
Nú er í uppsiglingu ný sókn til að
minna á tunguna og gildi hennar og
getur ekki verið nema gott um það
að segja. En við ramman reip er að
draga. Tungumál breytast, eins og
ekki þarf að segja neinum, og
hvort sem mönnum líkar betur eða
1
m. rm bm.soí.^i
íjwf fml qfMdc ^
I '*f u y cwT ij
r,j u Htjdu tftfuUtoýál «* vitfrfá’&ú fd
ntmclntf. 'u’\*ák |>d! iriu/iuwxtmT'tn. ci hd
t 1 l’* ‘Jötntfcj mx tiUtc í ytrfícn tiSipL
f) d<3 • íjzanú á-htlu • ?’ fdxn* 'Kvfcnftr útiÁr ttínf'bo Œ£u8di
VX Va&csú d imá ^&unbu icibafy (ftHp. &Q [uo iSo jj
típíVz. ú úty S vxaS te fm 4»al5öc v&t.
áuilu tívjj CáuQðu úuvau 4p&) iaai
ÓeySfifrtpzibúv. - y
verr, þá sýnir reýnslan að þau
stefna til einföldunar. Mikill hluti
þjóðar margra landa virðist komast
af með ákaflega takmarkaðan
orðaforða og hefur svo lengi verið,
sbr. fræga rannsókn á málfari
breskra kolanámamanna, sem not-
uðu venjulega ekki nema svo sem
300 orð í daglegum samskiptum.
Ekki er ósennilegt að hinn rým-
andi orðaforði verði mesti hvatinn
að því að greiða enskum orðum og
öðrum erlendum orðum leið. Böm
og unglingar verða mjög snemma
liðtæk í einfaldri ensku og er ekki
óskiljanlegt að gripið sé til þeirrar
þekkingar, þegar íslenska orðið er
mönnum ekki tiltækt í svip. Þessi
lausn, ásamt því að fáir verða til
þess að finna að, veldur því svo að
viðkomandi finnur enga þörf hjá
sér fyrir hið íslenska orð. Þetta
mun svo smita út frá sér í kunn-
ingiaflokki og þá enn víðar.
Ar og áratugir líða hratt hjá.
Hin hálf-málvana böm vaxa upp,
festa ráð sitt og eignast afkomend-
ur. Það er deginum ljósara að hin
nýja kynslóð fær ekki beysna þjálf-
un í að tala málið, þegar foreldr-
arnir kunna það varla. Ástæða er
til að ætla að tungutakinu hljóti að
fara enn hrakandi á vömm niðj-
anna. Erfitt er að ráða í framtíðina,
en auðvelt ætti að smíða formúlu,
sem reikna mætti eftir hve langur
tími liði uns íslenskan væri ekki
annað en kalinn kvistur, skreyttur
lánuðum laufum. Sem betur fer
ganga slíkir hrakfallaútreikningar
þó sjaldan fullkomlega eftir, frem-
ur en hinar ótal heimsslitaspár. En
verði þróunin samt þessi, má þó
búast við að alltaf verði til sérfræð-
ingar sem haldi tungu Snorra við
lýði. „Menn þurfa alltaf að frnna
sér eitthvað til þess að doktorera
í,“ eins og Isaac Bashevish Singer
sagði um jiddískuna og það er
kannske huggun harmi gegn.
GETTU NÚ
'iáÉk'v. _
Það voru Kerlingarfjöll,
sem við spurðum um síð-
ast og hafa margir efa-
laust farið á skíðum um
brekkurnar á myndinni.
Nú er spurningin
nokkru flóknari. Hvað
heitir fossinn á myndinni,
sem prýddur er svo fögru
stuðiabergi báðum
megin? Við verðum að
láta þess getið að hann
er í Skjálfandafljóti.
KROSSGÁTA