Tíminn - 01.09.1989, Qupperneq 6

6 Tíminn
Föstudagur 1. september 1989
Tímiim
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri:
Ritstjórar:
Aöstoðarritstjóri:
Fréttastjórar:
Auglýsingastjóri:
Kristinn Finnbogason
Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
OddurÓlafsson
Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot: *
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f.
Frá og með 1. ágúst hækkar:
Mánaðaráskrift í kr. 1000,-, verð í lausasölu í 90,- kr. og 110,- kr. um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Horft um öxl
Segja má að nú sé u.þ.b. eitt ár síðan lokaþáttur-
inn hófst í því að reyna að halda saman ríkisstjórn
Þorsteins Pálssonar. Sú viðleitni bar engan árang-
ur.
Ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar var mynduð í
júlí 1987 eftir langa stjórnarkreppu að afstöðnum
kosningum 25. apríl það ár. Þetta var að því leyti
til sterk ríkisstjórn að hún hafði tvo þriðju Alþingis
á bak við sig og þurfti ekki að standa ógn af
stjórnarandstöðunni, sem var fáliðuð, dreifð og
sundruð.
Þessi ríkisstjórn hafði því öll ytri skilyrði til þess
að láta að sér kveða og einbeita sér að þeim málum
sem mest voru aðkallandi. Þegar horft er yfir
rúmlega eins árs langan feril ríkisstjórnar Þorsteins
Pálssonar kemur í ljós að sífellt var dregið á
langinn að skilgreina þann vanda sem brýnast var
að leysa, með þeim afleiðingum að sjálfsögðu að
aðgerðir gegn vandanum drógust að sama skapi.
Um það bil sem ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar
tók við völdum í júlí 1987 og næstu vikur þar á eftir
gat það ekki dulist að efnahagslegur samdráttur
var að halda innreið sína eftir mikla þenslu síðustu
ár. Pessi samdráttur hófst í sjávarútvegi eins og
ævinlega verður hér á landi.
Mátti segja að flest það sem fyrir getur komið
hafi skollið í einu á sjávarútvegsgreinum til þess
að rýra rekstrarafkomu þeirra. Markaðsverð mikil-
vægra sjávarafurða féll, gengisþróun var mjög
óhagstæð og fjármagnskostnaður fyrirtækjanna
keyrði úr öllu hófi.
1 þessu stjórnarsamstarfi var það fyrst og fremst
krafa framsóknarmanna að láta hagsmuni útflutn-
ingsatvinnuveganna hafa allan forgang meðan
verið væri að koma rekstrarafkomu þeirra á réttan
kjöl. Sú stefna hlaut að hafa það í för með sér að
grípa yrði til beinna opinberra aðgerða og jafnvel
einhverrar millifærslu á fjármagni í landinu.
Þorsteinn Pálsson færðist ævinlega undan að
taka af festu á málum. Þótt vissulega væru margir
sjálfstæðismenn vel meðvitaðir um hvert stefndi
um afkomu útflutnings- og samkeppnisgreina, þá
réðu milliliðir og nýkapitalistar ferðinni í Sjálf-
stæðisflokknum. Það stríddi ekki aðeins gegn
kreddum frjálshyggjunnar að ríkisvaldið gripi í
taumana, heldur kom það við beina gróðahags-
muni þeirra manna sem nú virðast öllu ráða í
Sj álfstæðisflokknum.
Það kom aldrei betur í ljós en þegar tekist var á
um svokallaða niðurfærsluleið hvoru megin Þor-
steinn Pálsson stóð í innanflokksátökunum í
Sjálfstæðisflokknum. Hann var á bandi millilið-
anna og hávaxtamannanna. Á því sprengdi hann
sína eigin stjórn eftir rúmlega árs setu.
Það kom því í hlut núverandi ríkisstjórnar
Steingríms Hermannssonar að leysa útflutningsat-
vinnuvegina úr fjötrum skulda og rekstrarstöðv-
ana. Það hefur þessi stjórn gert við erfiðar
aðstæður en með athyglisverðum árangri.
GARRI
Bókaskattur
Eins og menn vita er hér á landi
lagður fullur söluskattur á bækur.
Það þýðir að af hverjum þúsund
krónum, sem menn greiða hérfyrir
bók í bókabúð, renna um það bil
tvö hundruð krónur beint ■ ríkis-
kassann.
Þetta hefur lengi verið umdeild
skattlagning og fer ekki hjá að svo
sé enn. Bókaútgáfa hér er nú einu
sinni verulega stór þáttur af þjóð-
menningunni, sem allir vilja
vernda og viðhalda. Væru hér ekki
gefnar út bækur á móðurmálinu er
hætt við að það yrði fljótlega
komið á undanhald. Þá myndu
ekki duga neinar málverndarvikur,
líkar þeirri sem nú er framundan
hér í skólunum.
Líka er að því að gæta að víðast
hvar í nálægum löndum fara menn
mjög varlega í skattlagningu á
bækur, ef þeir þá sleppa henni ekki
algjörlega. Ástæðurnar eru þær að
litið er á bókagerð sem menningar-
starf, sem ekki sé rétt að skatt-
■eggja til jafns við venjulega
verslun.
Hlutur höfunda
Þá er það viðurkennt að hér á
landi er hlutur skálda og ríthöfunda
fyrír vinnu sína mun rýrarí en
gerist með stórþjóðunum. Fá-
menni landsins veldur því að hér
verða upplög bóka aldrei nema
brot af því sem getur orðið í
fjölmennari löndum.
Af þeirri ástæðu hefur þessi
skattur á bækurnar einnig verið
gagnrýndur. Margir hafa bent á að
réttara væri að reyna heldur að
auka hlut höfunda af bókaverðinu
og gera þeim þannig frekar mögu-
legt að lifa af vinnu sinni en ella.
Svona svipað og fólk í öðrum
stéttum gerír yfirleitt nokkuð rétt-
mætar kröfur um að fá að gera.
Þetta hefur hins vegar ekki náðst
fram, því að hér hjá sjálfri bóka-
þjóðinni eru ísienskar bækur skatt-
lagðar til jafns við hverja aðra
lúxusvöru. Vitaskuld bitnar þetta
einna harðast á höfundum, sem
ella gætu borið töluvert meira úr
býtum en þeir gera nú. En þó eru
fleiri hliðar á þessu máli.
Á hverju hausti þurfa skóla-
nemendur að snara út stórum upp-
hæðum í kennslubækur. Það ætti
að vera hafið yfir deilur að það er
menningaratriði hér hjá okkur að
eiga kennslubækur á móðurmálinu
í sem flestum greinum.
Að slíku er ekki verið að stuðla
með söluskattinum, heldur þvert á
móti. Þar er beinlínis veríð að gera
íslenskum kennslubókum erfiðara
fyrír í samkeppninni við aðrar frá
stórum forlögum í útlöndum sem
gefa út í risaupplögum. Fyrir
kennara hlýtur þá oft að vera
töluverð freisting að nota heldur
útlendar bækur, til dæmis enskar,
sem kannski eru margfalt ódýrari
en hinar.
íslenskunám
Og er þá ógleymt þcim bókum,
sem notaðar eru við íslensku-
kennslu, og sem ekki er hægt að
leysa af hólmi með bókum frá
enskumælandi löndum. Sölu-
skatturinn leggst á þær jafnt og
aðrar. Með þvf móti er höfundum
og útgefendum nýrra kennslubóka
í íslensku máli og bókmenntum
gert töluvert erfiðara fyrir en ætti
að vera, vegna þess að ríkið hækk-
ar verð þessara bóka um íjórðung
með skattinum.
Þetta er eiginlega heldur and-
hælislegt á sama tíma og efnt er til
málverndarátaks og talað fjálglega
um að efla íslenska tungu og bók-
menntir. Eiginlega finnst manni að
réttara værí að hafa þetta heldur á
hinn veginn.
Núna er manni sagt að framund-
an sé að taka hér upp virðisauka-
skatt í staðinn fyrír söluskattinn.
Því hlýtur að fylgja töluverð kerf-
isbreyting og uppstokkun. Meðal
annars hefur heyrst að virðisauka-
skatturinn verði í tveimur þrepum,
öðru lægra en hinu hærra, auk þess
sem einhverjar menningargreinar
verði undanþegnar honum.
Núna er því tilvalið tækifæri til
að taka þennan umdeilda skatt til
endurskoðunar. Hann er allt of
lengi búinn að vera allt of hár og
allt of stór þröskuldur í vegi inn-
lendrar bókagerðar. Þeir menn,
sem hér á landi vinna af alvöru að
viðhaldi tungunnar með rítun ís-
lenskra bóka, eiga allt annað skilið.
Það er á engan hátt réttlátt að
menningarstörf þeirra séu skatt-
lögð til jafns við vinnu hinna sem
raka saman fé á því að pranga
hinum og þessum óþarfanum inn á
þjóðina.
Þess vegna er meir en kominn
tími til að bókaskatturinn sé tekinn
upp til endurskoðunar. Að minnsta
kosti til þess að lækka hann veru-
lega frá því sem núna er. Og helst
af öllu tíl þess að feUa hann algjör-
lega niður. Garrí.
VÍTT OG BREITT
Kjarabætur aðalsins
Aðallinn í íslenskri launþeg-
ahreyfingu fær kauphækkun í prós-
entum í dag. Menntunarsnauður
vinnulýður fær sina launahækkun í
krónutölu og henni fastri. Það er
sama hvert kaupið er hjá öllu ASÍ
-fólki og BSRB-liði og öðrum laun-
þegasamtökum, hækkunin í dag
nemur 1.500 krónum á mann, sama
hvert kaupið er. Þetta er jafnlauna-
stefnan sem samið var um á aflíð-
andi vetri og þótti í nokkrar vikur
mikilvægt spor í átt til jöfnuðar í
þjóðfélaginu.
En háskólamenntaðir í samtök-
um kennara og annarra þeirra sem
tilheyra launþegaaðlinum
sprengdu öll bönd af jafnlauna-
stefnunni og hér eftir mun enginn
trúa eða treysta forréttindastéttun-
um þegar kjarasamningar eru ann-
ars vegar.
Forréttindi aðalsins byggjast
fyrst og fremst á því að langskóla-
menntaðir sátu beggja vegna samn-
ingaborðsins og andlegt atgervi
fjármálaráðuneytisins skildi svo
miklu betur kröfur og væntingar
háskólagenginna starfsmanna
ríkisins en þeirra sem eru bara í
BSRB, og sömu aðilar sömdu við
um allt önnur kjör aðeins árfáum
vikum áður.
Laun hinna
menntunarsnauðu
Og áfram skulu forréttindin sitja
í fyrirrúmi. Um leið og almennir
launþegar fá jöfnu krónutöluna,
1.500 krónur á mann í kauphækk-
un, hækka námslánin um 10% og
er skilningur á þörfum námsfólks
miklu meiri en skilningur á lífsbar-
áttu þeirra sem amla ofan af fyrir
sér á almennum vinnumarkaði eða
eru menntunarsnauðir í opinberri
þjónustu.
Ef einhver velkist í vafa um að
prósentuhækkun aðalsins sé í raun
hærri en fasta krónutala lágstétt-
anna á vinnuma'rkaði ér rétt að
benda á að prósentuhækkunin er á
milli 1,5 og 2% og vísast á lista
fjármálaráðuneytisins um hæstu
launin sem þar eru greidd til for-
réttindastéttanna. Eftirleikurinn á
að vera auðveldur, að minnsta
kosti fyrir þá sem kunna einfaldan
prósentureikning.
Upplausn
Fregnir eru uppi um að miklar
hækkanir á vöru og þjónustu dynji
yfir nú um mánaðamótin. Fulltrúar
ASÍ hafa í hótunum að þær kunni
að leiða til upplausnar og átaka og
er það líkst til fremur kokhreysti
en að alvara búi að baki.
Hitt er annað mál, að almennu
launþegasamtökin hafa ekki
gleymt hvemig svikist var aftan að
þeim með forréttindasamningun-
um í vor og er ekki búið að bíta úr
nálinni hvað þá linkind alla snertir.
En hvað sem öllum köpuryrðum
líður, eins og t.d. þeim sem höfð
vora eftir varaforseta ASÍ í DV í
gær, er ljóst að ekki árar til al-
mennra launahækkana í þjóðfélag-
inu eins og sakir standa og munu
hatrammar vinnudeilur aðeins
auka á þau vandræði sem fyrir era
án þess að leysa nokkum vanda,
hvorki launþega né annarra.
Verðhækkanaskriða mun heldur
engan vanda leysa, ekki heldur
þeirra sem halda sig bera meira úr
býtum með hækkandi verði. Bog-
inn er þegar spenntur svo hátt, að
verðhækkanir valda aðeins sölu-
tregðu á viðkomandi vöra og er þá
til lítils barist að heimta hærra verð
fyrir hana.
Fer því best á því að verðhækk-
unarpostular og verkalýðsleiðtogar
reyni að hafa hömlur á hækkunar-
áráttu sinni hvað varðar vöra,
þjónustu eða laun. Skriður og
boðaföll með tilheyrandi víxlverk-
unum er engin leið út úr ógöngum,
heldur varða allir aðilar að sýna
hófsemd í hækkunarkröfum og
mun þeim þá betur famast.
Forréttindastéttir og aðall hrifs-
ar ávallt eins mikið til sín og hann
kemst upp með og er ekkert við því
að segja í sjálfu sér.
Nema hvað einstaka sinnum er
svoleiðis fólki kippt niður af svið-
inu með byltingum. En hver nennir
að standa í svoleiðis út af nokkram
• skitnum prósentum. OÓ