Tíminn - 09.09.1989, Blaðsíða 11

Laugardagur 9. september 1989
Tíminn 23
lllllllllllllllllllllllllllllllllll
lllllttllliilllí!!
Illllllllllllllllllllllllll!lllll

Illlillllllllllllllllllllllllllllllllilllllli
Ásgeir S. Björnsson
lektor
llllllllllll MINNING, 1111)111
Fæddur 12. desember 1943
Dáinn 20. ágúst 1989
ÍSALANDS
ÓHAMINGJU
VERÐUR ALLTAÐ VOPNI.
Þannig komst Bjarni Thorarensen
að orði í minningarljóði um Baldvin
Einarsson, er lést í blóma lífsins,
eins helsta oddvita íslenskrar sjálf-
stæðisbaráttu á fyrri helmingi 19.
aldar.
Petta eru stór orð, en mér hafa
stundum komið þau í hug, þegar ég
hef hugleitt helstríð og nú síðast lát
Ásgeirs vinar míns Bjömssonar frá
Ytra-Hóli á Skagaströnd.
Á miðjum starfsdegi er hæfileika-
maður kallaður burtu af okkar
heimi, eftir standa lifendur og syrgja
góðan dreng. En vegir lífs og dauða
eru órannsakanlegir og enginn veit,
hver næstur verður kallaður. Sem
betur fer vitum við ekki slíkt fyrir-
fram.
Á vordögum 1988 þurfti ég að
gangast undir heilaskurðaðgerð. Ör-
fáum dögum síðar kom Ásgeir í
heimsókn til mín á gjörgæsludeild,
ásamt öðrum vini okkar, hlýr í
bragði og uppörvandi. Á þeirri
stundu hefur víst hvorugum dottið í
hug, að röðin væri senn komin að
honum, en raunin var sú, og fáum
mánuðum síðar mátti hann þola líka
aðgerð. Munurinn var sá, að mitt
mein reyndist læknanlegt, en hans
ekki.
Jarðarfarardagurinn 26. ágúst var
einhver sá blíðasti, sem ég minnist í
langan tíma. Vart sást ský á himni
og lognið algert. Kirkjan á Hösk-
uldsstöðum var þéttskipuð fólki, þó
sat fjöldi á stólum sunnan undir vegg
og hlýddi athöfninni, en inni fyrir
flutti séra Miako Þórðarson jafnframt,
orð prestsins á táknmáli fyrir einka-
soninn, Jón Bjarka, og þrjár ungar
stúlkur túlkuðu söngtextana á sama
hátt. Þetta jók áhrifamátt þessarar
kveðjustundar, og mér fannst hið
einsýna veður gefa fyrirheit um fagra
heimkomu vinar okkar til annars
tilverustigs. í hug minn kom annað
augnablik, þegarég heimsótti Ásgeir
að Ytra-Hóli í vetrarbyrjun s.l. árs,
nokkru eftir að hann gekkst undir
uppskurðinn.
Á þeirri stundu var ekki vitað,
hvern árangur eftirmeðferð mundi
bera. Ásgeiri var ekki gjamt að ræða
sjúkleika sinn, en samt hafi hann
tjáð mér, að mein hans væri illkynjað
og líkur á bata fremur minni en
meiri. Hann vissi þó fleira en hann
lét uppi, en það var fjarri honum að
gefast upp, og við ræddum m.a.
framtíðarverkefni, sem hugur hans
var bundinn.
Við kvöddumst á hlaðinu á Ytra-
Hóli, og ég stóð um stund og virti
fyrir mér hið víða og fagra sjónsvið,
sem þar bar fyrir augu. Það hafði
kastað éljum og var tvíveðrungur í
lofti, bjart að horfa vestur yfir Húna-
flóann til Strandafjalla, en kólgu-
bakkar inn til héraðsins yfir Vatns-
dals- og Víðidalsfjöilum. Mér bjó
uggur í brjósti og fannst verðurútlit-
ið endurspegla óvissuna um framtíð
vinar míns. Hvort mundi birta upp,
eða syrta frekar að?
Kynni okkar Ásgeirs hófust að
marki fyrir fáum árum, eftir að hann
var orðinn útgáfustjóri hjá Örlygi
Hálfdánarsyni bókaútgefanda.
Sumarið 1987 vann hann m.a. að
Iokaundirbúningi á verki Daniels
Bruun, fslenskt þjóðlíf í þúsund ár.
Þá var ég allmarga daga á heimili
hans á Seltjamarnesi honum til að-
stoðar við gerð myndatexta. Sumar-
ið eftir, 1988, vann hann að útgáfu
bókar Collingwoods, Fegurð fslands
og fomir sögustaðir, og aftur dvald-
ist ég hjá honum talsverðan tíma. Þá
var hann farinn að kenna sjúkdóms
síns, en lét það lítt aftra sér og
vinnuþrekið var einstakt.
Mér em þessir dagar ógleyman-
legir, hafði sérstaka ánægju af að
vinna með honum og blanda geði.
Gamansemi hans, orðhittni og frá-
sagnarhæfileiki var kitlandi. Hann
beitti auðveldlega fyrir sig gullaldar-
málfari, tilvitnanir og snilliyrði úr
bókmenntun léku honum á tungu og
þótt ég væri miklu fremur þiggjand-
inn, lét hann mann aldrei finna
yfirburði sína. Margt bar á góma
þessa daga og mér varð fljótt ljóst,
hvílíkur yfirburðamaður hann var
að þekkingu á þjóðsögum, þjóðleg-
um fróðleik og bókmenntum. Hann
var fljótur að finna, hvað nýtilegt
hékk á spýtunni, og mati hans skeik-
aði lítt.
Þótt Ásgeir væri sannur heims-
maður af upplagi sínu og menntun,
gerði hann sér þess ljósa grein, hvað
hégómlegt var og fánýtt í aldarfar-
inu. Því betur kunni hann að njóta
ýmissa þeirra hluta, sem efla þroska
manneskjunnar, snertingunni við
mátt lífs og moldar, tengslunum við
mannlíf fyrri tíðar, sem veitir sálinni
einhverja þá fyllingu, er ekki verður
með orðum lýst. Þótt fluttur væri
suður, vakti jafnan í honum bóndinn
og sveitamaðurinn. Að fara norður
í göngur, hirða bagga af túni, finna
ilman jarðar. Þetta var honum lífs-
fylling, sem ekki fékkst á malbikinu.
Hann lét í ljósi, bæði í gamni og
alvöru, að hann væri raunar bóndi á
Ytra-Hóli, dvölin syðra aðeins kaup-
staðarferð. Hin foma íslenska
bændamenning var honum í blóð
runnin og bar þar ríkulegan ávöxt.
Rætur hans allar lágu djúpt í hún-
vetnskri moldu, sem fóstrað hafði
hann frá fyrstu tíð. - Til þeirrar
moldar er hann nú aftur horfinn.
Ég var lítt kunnugur starfi Ásgeirs •
í Kennaraháskólanum, en ég vissi,
að hann var þar í hávegum hafður,
bæði af nemendum og kennurum.
Hins vegar var mér miklu ljósara,
hvernig hann naut sín í starfi útgáfu-
stjóra hjá forlagi Örlygs Hálfdánar-
sonar. Þar fengu hæfileikar hans,
smekkvísi og fræðimennska að
blómstra, því saman fór áhugi þeirra
Örlygs beggja á íslenskri þjóðmenn-
ingu, og var ekkert til sparað, að
útgáfur yrðu sem best úr garði
gerðar. Lykilhefti bókaflokk'sins
Landið þitt, íslandsmyndir Mayers,
fslenskt þjóðlíf í þúsund ár og
Fegurð fslands og fornir sögustaðir,
svo nokkur glæsilegustu verkin séu
nefnd, munu ætíð bera vitni þjóð-
legum metnaði útgefandans og snilli
útgáfustjórans.
Svo aftur sé vitnað til upphafsorða
þessara skrifa, þá þarf íslensk þjóð
enn að stunda sína sjálfstæðisbar-
áttu, baráttu fyrir tungu sinni og
menningu. Án hennar mun íslenskt
þjóðerni smám saman líða undir
lok. Yfirgripsmikil þekking á þjóð-
fræði og íslensku máli og möguleikar
á að miðla þeirri þekkingu, gerðu
Ásgeir Bjömsson máttarstólpa þess-
arar nýju sjálfstæðisbaráttu. Ritverk
þau, sem honum auðnaðist að koma
á framfæri, áhrif hans í Kennarahá-
skólanum á nemendur sína, uppvax-
andi kennarastétt í landinu, munu
marka heilladrjúg spor í þessari
baráttu, en þegar hugsað er til alls
þess, sem hann átti ógert í þágu
þjóðmenningar okkar, rennur
manni til rifja fslands óhamingja.
Ásgeir var kvæntur Sigurveigu
' Alexandersdóttur, en leiðir þeirra
skildu fyrir nokkrum árum. Þau
eignuðust einn son, Jón Bjarka.
Þeim mæðginum, Rannveigu, for-
eldrum, systkinum og öðrum ástvin-
um votta ég mína innilegustu samúð.
Víst er fráfall Ásgeirs þeim óbætan-
legt. Svo er einnig um okkur öll, sem
höfðum af honum kynni og nutum
þeirra, en minningin lifir í hugum
okkar, hún lifir í verkum þeim, sem
honum auðnaðist að ljúka, og hún
lifir í áhrifum þeim, sem hann hafði
á okkur.
Skamma hríð fékk ég og fjöl-
skylda mín að kynnast Ásgeiri, en sú
kynning auðgaði líf okkar. Kona
mín og dóttir bundu strax við hann
tryggðir og hús hans stóð okkur
jafnan opið. Margar nætur áttum við
undir þaki að Bollagörðum 45.
Hinsta kveðja túlkar þakkir okkar
fyrir trausta vináttu og ógleymanleg-
ar stundir. Hjalti Pálsson.