Tíminn - 26.10.1989, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 26. október 1989
Tíminn 7
milllllllllHllllllllllll VETTVANGUR
lllllllllll
ílllllllllllllllllllllllll
Þorsteinn Guðmundsson:
Þættir um daginn og vegmn
Þegar haustar að og „veður öll gerast válynd“ getur það
hent að manni verði hugsað tU líðandi sumars og þess sem
þá var á dagskrá og ef illa blæs getur viljað svo til að mann
langi til að leggja orð í belg hvernig sem það kann að takast.
Ekki man ég eftir jafnmörgum gjaldþrotum á landi voru
og nú þessi síðustu misseri þrátt fyrir að segja megi að ríkt
hafi góðæri hér síðustu árin.
Fyrirtæki stór og smá lýsa sig nú
gjaldþrota en önnur biðja um
greiðslufrest um lengri eða
skemmri tíma, jafnvel þótt ekki sé
hægt að benda á líkur fyrir því að
hagur þeirra batni á næstu mánuð-
um. Þá fréttist það í meiri mæli en
áður að hyggnir menn sameini
fyrirtæki sín í skildum atvinnu-
greinum til að freista þess að draga
úr rekstrarkostnaði og bjarga
þannig grónum fyrirtækjum frá
miklu verra hlutskipti.
Ekki stafar þessi óáran af því að
eldgos eða hafísar né heldur jarð-
skjálftar eða sölutregða á fram-
leiðsluvörum hafi lagt sínar drep-
andi loppur yfir afkomumöguleika
þjóðarinnar.
Ég er á sama máli og skáldið sem
sagði fyrir nokkrum áratugum að
þetta eða hitt væri „ekki ómerki-
legt rannsóknarefni“.
Það er eflaust fífldirfska af karli,
sem er hvergi nema leikmaður í
neinni grein, að leggja hér orð í
belg. Og þó skal þess freistað.
Þegar maður fær skýrslur frá
fyrirtækjum, sem gefa manni yfirlit
yfir „afkomu síðasta árs“ og oftast
með stórvægilegum hallarekstri, er
það jafnan viðkvæðið að það sé
fjármagnskostnaðurinn sem sé
mesti bölvaldurinn.
Fyrir ekki löngu síðan þurftu
flest skuldug fyrirtæki að greiða
um og yfir 40% í leigu fyrir að fá
fjármagn að láni til reksturs síns,
það er tvo fimmtu af höfuðstólnum
á ári og ifklega þó nokkuð meira á
svokölluðum gráum markaði.
Ég held ég hafi aldrei þekkt
fyrirtæki sem þyldu slíkan vaxta-
fót.
Þegar ég hreyfði þessari skoðun
minni við alþingismann fyrir
nokkrum vikum fékk ég það svar
að það sé dýrtíðin sem valdi þessu.
Þær þjóðir sem best hafa tök á
dýrtíðinni í sínu landi halda henni
við í um 2 til 4%. Bretar eru nú
komnir nokkru hærra og eru mjög
óhressir yfir því. Og svo eigum við
íslendingar, sem verðum að lifa á
því að selja mestalla okkar fram-
leiðslu til útlanda, að keppa um
markaðinn við aðrar þjóðir og
okkar vísitala rokkar á milli 20 og
30%.
Á þessu sumri, sem nú er að
kveðja, var tapið á fiskiskipunum
2 til 4% og hallarekstur fiskvinnsl-
unnar í landi nálægt helmingi
hærri. Ef við getum fært okkar
vísitölu í vitræna upphæð, segjum
3 til 4%, væri þá ekki þessum
aðalatvinnuvegi þjóðarinnar
borgið?
Ef við íslendingar gætum fært
okkar vísitölu í upphæð sem hæfir
viðskiptum okkar við þjóðir sem
við verslum við sé ég ekki betur en
öll sæmilega rekin fyrirtæki gætu
bjargað sér hjálparlaust. Hugsum
okkur sjávarútveg, fiskverkun,
landbúnað, skipaútgerð, svo sem
Eimskip, SÍS og fleiri slík, allar
verslanir og iðnaðinn sem selur til
útlanda og unglingana sem langar
að eiga hús yfir höfuð sitt og ekki
síst sjálfan ríkissjóðinn með allar
sínar inniendu skuldir. Gæti ekki
gerst að ríkissjóði væri þá hægra
um hönd að greiða niður eitthvað
af þeim óhemjuskuldum sem á
honum hvíla, bæði utan lands og
innan?
Það mundi mörgum skilsömum
manni þykja mál til komið.
Ég kom 23. september sl. á fund
í Borgamesi sem Neytendasam-
tökin boðuðu. Þessi samtök höfðu
ekki minna við en hafa þrjá fram-
sögumenn, tveir þeirra vom úr
hópi samtakanna en einn var hag-
fræðingur úr Reykjavík.
Tveir þeirra fyrrtöldu fram-
sögumanna mæltu fyrst og seinast
með því að leyfa frjálsan innflutn-
ing á landbúnaðarvömm. Þeir
sögðu að íslenskar vöm væm svo
dýrar að þar væri ekki hóf á.
Frummælendur þessir sögðu að
landbúnaðarvörur niðurgreiddar í
Norður-Evrópu væm svo ódýrar
að einsýnt væri að íslendingar
fengju að njóta þess. Ekki óttuðust
þessir ágætu ræðumenn að Norður-
álfubúar kynnu að þreytast á því
að greiða þessar vömr niður í
Mörlandann um ár og aldir, jafnvel
þótt íslenskur landbúnaður legðist
niður. Mér skildist á þessu að það
búi mjög hjartagott fólk þama
suður frá. Ekki töluðu þessir menn
neitt um það að það kostaði fé að
flytja þessar vörrur yfir hafið til
neytendanna og ekki var það nefnt
að það kostaði okkur gjaldeyri að
eignast þetta aðkeypta fæði. Lík-
lega hafa framsögumennirnir
reiknað með því að kaupmenn
gæfu sinn þátt í dreifingu vömnnar
en það mundi ég nú kalla of mikla
bjartsýni, þótt margt megi segja
gott um þá stétt manna þá hafa þeir
ekki enn gleymt að leggja á vömna
sem þeir selja.
Þá gleymdu þessir ræðumenn að
segja frá því að ríkið tekur einn
fjórða part af verði vömnnar til sín
og kallar söluskatt, og munar þó
um minna.
Ekki hreyfðu þessir fulltrúar
Neytendasamtakanna heldur því
að nokkrar skæðar pestir liggja í
landi í Norður-Evrópu og leggjast
á búfé en hafa ekki enn náð til
íslands og þess vegna bannar ís-
lensk löggjöf innflutning á ósoðnu
kjöti hingað til lands.
Þá liggja sumarNorðurálfuþjóð-
ir undir því ámæli að nota vaxtar-
aukandi hormóna til að flýta fyrir
vexti sláturdýra. Þetta hormóna-
mál er talið svo alvarlegur hlutur
að það er orðið að milliríkjamáli
milli Bandaríkjanna og þjóða í
Norður-Evrópu. Vestmenn vilja
ekki leggja sér hormónakjöt til
munns þótt forsvarsmönnum ís-
lenskra neytenda hrylli ekki við
því.
Ekki gerðu þessir málsvarar ís-
lenskra neytenda neina tilraun til
þess að bera saman verð á íslenskri
nýmjólk, sem er gæðavara, og
ropvatni því sem selt er vítt og
breitt um allt land á hærra verði en
mjólkin, að minnsta kosti þegar
það er komið á kvöldin inn á
veitingahús til íblöndunar við ann-
að miklu verra efni.
Fyrir líklega tveimur árum eða
svo var boðið hingað amerískum
hagfræðingi. Hann átti að kenna
íslendingum að búa í sínu eigin
landi vel og skynsamlega. Þessi
fræðimaður fékk því upplýsingar
um framleiðslumagn þjóðarinnar
og hvemig því væri varið. Þá fékk
hann líka skýrslu um hvemig þjóð-
in skiptist í atvinnustéttir. Á þeim
pappímm sá hann að heildsalar á
íslandi væm vel tvö þúsund. Þá rak
þennan amerfska fræðimann aiveg
í rogastans og sagði að innflutning
fyrir svo fámenna þjóð, og með
svona litla peninga, gæti einn og
hálfur heildsali annast. Ég skal
ekki leggja dóm á úrskurð þessa en
það þykist ég sjá að svona fjölmenn
heildsalastétt sé þungur baggi á
þjóðfélaginu. Ekki afla þeir neins
en taka sitt brauð af því aflafé sem
vinnandi hendur þjóðarinnar draga
í sjóð okkar allra. Ekki hef ég
heyrt að neytendafélögin hafi
hreyft einu orði í þá átt að hér væri
framin óráðsía með þjóðinni sem
hefði veruleg áhrif í þá átt að auka
dýrtíðina í landinu.
Ef maður gengur frá Lækjartorgi
og inn Laugaveg í Reykjavík og
alla leið inn á Hlemm sýnist manni
að þar séu næstum óteljandi bank-
ar og sparisjóðir á þessari leið og
að sjálfsögðu em þessar stofnanir
miklu miklu fleiri á öllu Reykjavík-
ursvæðinu. Á Suðurlandssvæðinu
er mér sagt að séu um tuttugu
bankaútibú og sparisjóðir. Flestall-
ar em þessar peningastofnanir í
fjársvelti og hreint ekki auðvelt að
fá lán þótt lítið sé. Núna síðustu
vikumar sýnist það vera að renna
upp fyrir mönnum að þessi skipan
sé nokkuð dýr og nú fyrst er farið
að tala um að sameina banka og
fækka sparisjóðum, og er það vel,
en allir þurfum við að greiða þessa
ráðleysu háu verði. Það er gleðilegt
ef atvinnuvegimir fara bráðum að
fá lán á bærilegum kjömm. Ekki
hef ég orðið þess var að Neytenda-
samtökin hafi beint geiri sínum að
þessu vandamáli.
Mig langar til að segja marg-
nefndum Neytendasamtökum frá
því að fullum þrem vikum áður en
þau héldu sinn fund í Borgamesi
hélt Stéttarsamband bænda aðal-
fund sinn á Hvanneyri í Borgar-
firði. Á þessum fundi bændanna
var það eitt af aðalmálunum á
dagskránni hvemig þeir gætu lækk-
að verð á framleiðsluvörum sínum
til þess að neytendumir mættu
betur við verðið una. Þama réttu
bændur fram hönd sína til átaks í
sameiginlegu áhuga-og vandamáli.
Sannarlega sést ekki enn að
Neytendasamtökin ætli að taka í
þessa framréttu hönd. Ég held að
það væri öllum fyrir bestu að
þessar tvær neytendastéttir gætu
orðið samstiga, jafnstórt og mál-
efnið er fyrir alla þjóðina.
Bændur hafa jafnan tekið því vel
að minnka framleiðslu sína að
vissu marki, þrátt fyrir að það
þrengdi kjör þeirra vemlega.
Ég hef hvergi spurt það í nokkm
landi að hópur fólks í borgum og
bæjum teldi hag sínum best borgið
með því að gera bændum ókleift að
framleiða landbúnaðarafurðir fyrir
þjóð sína. Ef þama væri á ferðinni
eitthvert óskaráð trúi ég ekki öðm
en því að fleiri íslenskir neytendur
hefðu séð það.
Framsögumenn neytendanna á
fundinum í Borgamesi sýndu okk-
ur margar litskyggnur sem sýndu
að mikill meirihluti þeirra, sem
spurðir vom í skoðanakönnun,
vildi hafa starfandi bændastétt í
landinu. í því fólst auðvitað að þeir
sem hér svömðu vildu að bændum
yrði gert kleift að sitja að búum
sínum án þess að líf þeirra yrði
vonlaust svelti og þrældæmur.
Ekki sýndust þessi svör hafa
nein áhrif á skoðanir fmmmæl-
enda. Þeir virtust ekki sjá neitt
annað en flytja inn niðurgreiddar
landbúnaðarvömr. En af hverju
em þessar vömr greiddar niður í
hinum suðrænu löndum? Sam-
kvæmt hnattstöðunni er miklu auð-
veldara að framleiða ávöxt jarðar-
innar þar en hér norður við heim-
skautsbaug. Ég spyr aftur: Af
hverju stafa þessar niðurgreiðslur
þama syðra? Ég held að svarið
felist í því að þeir, sem stjóma
málunum í Suðurlöndum, séu það
vitugir að sjá að þetta fyrirkomulag
hentar bara vel, bændur framleiða
meira og neytandinn fær ódýra
vöm.
Þetta hafa íslenskir stjómendur
líka séð og því hafa niðurgreiðslur
verið viðhafðar hér um langt ára-
bil. Þetta kostar auðvitað nokkurt
fé og það vita allir og hafa alltaf
vitað. Eins og gefur að skilja
greiða bændur að sínum hluta
þessar niðurgreiðslur eins og aðrir
neytendur og nægir þar að benda á
söluskattinn, en hann er 25% og
hefur verið lagður á næstum allar
vörur nú síðustu misseri.
Ég hef bent á það fyrr í þessum
hugleiðingum að það er margt að
athuga áður en horfið er að því
ráði að gefa frjálsan innflutning á
landbúnaðarvömm. Hugsum okk-
ur ef að kæmi stríð, eflaust ennþá
ægilegra en hrellingamar í síðustu
tveim heimsstyrjöldum, og íslend-
ingar ættu þá hvorki kýr né kindur,
þá fengist ekki einu sinni hormóna-
kjöt í matinn. Það kostar meira en
ár og dag að byggja upp frá gmnni
heilan landbúnað, jafnvel þó hjá
smáþjóð sé.
Það stendur enn óhaggað sem
Grettir sagði forðum: Svo skal böl
bæta að bíða ekki annað meira.
Annað skáld sagði: Litla þjóð, sem
átt í vök að verjast, vertu ei við
sjálfa þig að berjast.
Þeir sem tala og skrifa mest um
nauðsyn þjóðarinnar á því að flytja
inn niðurgreiddar landbúnaðarvör-
ur sunnan úr löndum verða ókvæða
við ef bændur láta í sér heyra og
draga í efa þessa speki þeirra. Ég
trúi þeim vel til þessa. Þessir herrar
vilja helst vera einir um hituna
þegar þeir fá innblástur og hlaupa
út á stræti og gatnamót og kenna
þar fræði sín.
í augum þessara manna er réttur
bóndans ekki einu sinni sá að mega
bera hönd fyrir höfuð sér þegar á
þá er ráðist.
Þorsteinn Guðmundsson
Siglaugur Brynleifsson:
Sköpunarsagan
Ted Hughes: Tales of the Early World.
Illustrated by Andrew Davidsson.
Faber and Faber 1988.
Ted Hughes er lárviðarskáld Eng-
lendinga. Hannfæddist 1930. Kynnt-
ist Sylviu Plath í Pembroke College,
Cambridge. Skepnurnar og fegurð
og grimmd náttúmnnar eru honum
hugleikin. „Crow“ frá 1970 er magn-
aðasta ljóðabók hans, en þar segir
krákan sköpunarmýtuna sem verður
í munni hennar jafndökk henni
sjálfri. „Cave Birds“, 1975, „Rema-
ins of Elmer, 1979, em náttúrulýs-
ingar hans af æskuslóðum og
„River", 1983, líf árinnar, barátta
tegundanna og dulstreymi árinnar.
Hughes hefur samið leikrit fyrir
böm og þessi bók um sköpunina er
ætluð bömum, eins og segir á bókar-
kápu, en hún er engu síður lesning
allra aldursflokka.
Hér er Guð sá mikli listamaður
sem verður stundum hissa á sköpun-
um eða verkum sínum. Sumar
skepnumar kvikna af tilviljun, gór-
illuapinn er hálfmisheppnaður en
það vegst upp þegar hann hefur
fullgert hestinn. Margvíslegar dýra-
tegundir hlaupa, skríða, synda,
fljúga og hjakka um blaðsíðurnar.
„Það var ekki ótítt að Guð ætti
afganga af ýmiss konar efni, sem
hann hafði verið að nota við sköpun
hinna og annarra dýrategunda, að
afloknum vinnudegi. Stundum tíndi
hann afgangana saman og lét ráðast
hvað yrði úr þeim, blés síðan lífs-
anda í fyrirbrigðið og sjá, skepnan
skokkaði, flaug eða tiplaði út á engi
eilífðarinnar. Dag einn þurfti Guð
að gera allsherjar hreingemingu á
vinnustofunni, hann sópaði saman
fjölbreytilegustu afgöngum og
smellti öllu dótinu saman og blés...
„Farðu nú og leiktu þér. “ Fyrirbrigð-
ið virtist annars eðlis en þær skepnur
sem hingað til höfðu verið skapaðar,
enda sýndi sig fljótlega hverrar nátt-
úru skepnan var þegar Guð þurfti að
fara í mat. Fyrsta afrekið var að
drepa kú og éta hana, öllum skepn-
um til hryllings. Aðrar skepnur
fengu hina mestu ömun á þessari
nýjustu sköpun Guðs, enda kom á
daginn að hún átti margt til.“
Hughes segir frá sköpunarsögunni
og margvíslegum uppátækjum Guðs
við starf sitt, hugkvæmni hans var
einstök og oft ræður tilviljunin síð-
ustu handtökunum.
Þetta er skemmtilega skrifuð
fantasía og áhugi höfundar á náttúru
og skepnum kemur fyllilega til skila.
Myndirnar eru afbragðs góðar.