Tíminn - 26.04.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 26. apríl 1990
Nepal:
Þegnarnir búnir að fá
nóg af 30 ára ógnar-
stjórn og gera uppsteyt
Á hverju árí hefur sama sagan endurtekiö sig. Á sjöunda degi
minnkandi febrúartunglsins reka yfirvöld embættismenn sína út
á götur höfuöborgarínnar Katmandu. Þar eiga þeir að láta í Ijós
„föðurlandsholla gleði sína vegna síns yfirmáta réttláta og góða
lýðræðis" af ýtrustu skyldurækni. Á hverju árí fér almenningur
síðan næsta dag út á strætin til að krefjast raunverulegs lýðræð-
is. í nokkra daga eru mótmælaaðgerðir, þartil lögreglan kemurá
vettvang með kylfur og skotvopn. Þá er aftur komin á kyrrð.
Þetta endurtók sig eins og hveijir
aðrir helgisiðir, eins og svo margir
aðrir siðir i ríkjum Himalajafjalla, í
28 ár. Á því 29., þ.e. þessu ári, tóku
atburðimir aðra stefnu.
Mótmælendur fóru nú um strætin og
hrópuðu „Nicolae, Nicolae“ og hót-
uðu stjómendunum því að þeirra
biðu sömu örlög og rúmenska harð-
stjórans fyrrverandi, Ceausescu. Án
þess að gefa minnstu viðvörun hóf
lögreglan skothríð á mannfjöldann.
17 féllu á aðeins einni götu, þar af
tvö böm. 127 illa særðir vom fluttir á
Bir- sjúkrahúsið. Síðan hefur ekki
tekist að kæfa byltinguna í konungs-
rikinu og einræðisættin, sem til þessa
hefur staðið af sér öll mótmæli, á nú
á hættu að vera steypt af stóli.
Núverandi stjórnarhættir
teknir upp 1960
I desember 1960 létþáverandi kon-
ungur, Mahendra, taka höndum alla
þingmenn og setti á stofh nýtt ein-
valda „lýðræðiskerfi“, án stjómmála-
flokka. Við það stjómarkerfí hafa
þegnamir orðið að sætta sig til þessa.
I þessi 30 ár hefur konungsættin
fylgt gamalreyndri íyrirmynd, elsti
sonurinn verður konungur með að
sögn guðlega eiginleika, annar son-
urinn í röðinni tekur herinn upp á
arma sína og fjölskylduauðæfin. Sá
þriðji stýrir lögreglunni.
Stjómin hefur hingað til óhindrað
getað farið sínu fram og lagt hald á
það sem henni þóknaðist. Enga versl-
un má opna án leyfis hennar, ekkert
leyfi er veitt án þess að greidd séu
„umboðslaun" — í flestum tilfellum
em það 20% metins verðmætis sem
verður að láta af hendi. Sama megin-
regla gildir líka um útdeilingu þeirra
um 10 milljarða íslenskra króna sem
Nepal em veittar árlega f þróunarað-
stoð. Þar sem skrifstofuveldið er
gríðarstórt og konungur skiptir um
ráðherra eftir vild, gufar um helm-
ingur brúttóþjóðarframleiðslunnar
upp í spillingu. „Það gerist í öllum
þróunarlöndum,“ segir fjármálaráð-
herrann.
Staðgenglar drykkfellds
konungs, „Imelda og
drekahaus“
Sennilega hefði almenningur um-
borið ástandið áfram, hefði ekki ver-
ið farinn að berast greinilegur fnykur
ffá æðri stöðum. Hans hátign Sri
Pantsch Maharadsch, fursti Birendra
Bir Bikram kóngur Dewa, eins og
Birendra, 44ra ára gamall ríkjandi
kóngur ffá 1972 vill láta nefna sig
opnberlega, er líka aðeins að tak-
mörkuðu leyti fær um að stjóma
vegna áfengisneyslu. Það er drottn-
ingin, Aischwaija, í munni fólksins
kölluð „Imelda“ í hæðnisskyni, sem
heldur um stjómartaumana ásamt
bróður konungs, Gjanendra, „dreka-
haus“.
Prinsinn náði sér ekki aðeins í ísra-
elska hemaðarráðgjafa heldur lét það
líka viðgangast að Katmandu yrði
miðstöð svartamarkaðs- og eitur-
lyfjabrasks. Þegar Bandaríkin upp-
hófu mótmæli gegn þessu 1987, fóm-
aði kóngur yngsta bróður sínum,
lögreglustjóranum, og sendi hann í
þægilega útlegð í London. Síðan
stjómar Gjanendra bæði her og lög-
reglu. Hann hefur séð til þess að þeir
sem völdin hafa í einu fátækasta
landi veraldar, em nú taldir meðal 10
auðugustu fjölskyldna heims.
Land gert upptækt
meö lagabreytingu
— fátæklingar út á kaldan klaka
1989 fyrirskipaði Gjanendra laga-
setningu um breytingar á jarðeigna-
lögum. Innan sex vikna átti að láta
endurskrá hverja jarðeign „ásamt af-
riti af óvefengjanlegum skjölum".
Þetta hafði í for með sér að í Katm-
andu- dalnum einum féll allt að því
helmingur jarðeigna til stjómvalda.
Allt land sem tilheyrði mustemnum
fór sömu leið. Það kom sérstaklega
illa við fátæklinga, sem fram að þeim
tíma höfðu fengið félagslegan stuðn-
ing af tekjum landseta „guðhrædda
landsins".
Það var í rafmögnuðu andrúmslofti
þessara aðstæðna sem „lýðræðisdag-
urinn" í ár var haldinn og leiddi til
óeirðanna og blóðsúthellinganna.
Ognandi múgur manns sem mót-
mælti mannréttindabrotum reitti for-
sætisráðherrann til reiði. Hann lýsti
því yfír í útvarpi að „Við höfum þó
tilkynnt að þessi réttindi séu þegar
fyrir hendi,“ og lét taka meira en 600
andófsmenn höndum, þ.á m. 31 þing-
mann. En nú hafði formaður stjómar-
innar ofmetið þolinmæði þjóðarinn-
ar. 15. febrúar sl. rakst hin
hefðbundna gleðiskrúðganga emb-
ættismannanna á óbifanlegan vegg
mótmælenda.
Dagvissar óeiröir
og blóðsúthellingar
Síðan hefur ekki komist kyrrð á i
Katmandu. Um þijúleytið hvert síð-
degi koma saman í ýmsum borgar-
hlutum hópar mótmælenda, og lög-
reglan hefúr svo skothriðina upp úr
kl. 4. Að sögn yfirvalda falla tveir á
dag og sjö særast. En á Bir-sjúkra-
húsinu einu saman er tekið á móti um
15 manns með alvarleg skotsár. „Og
það em bara þeir sem vinir koma
með hingað," segir einn læknanna.
,Trá því í byijun mars hefur lögregl-
an safnað saman öllum særðum sem
hún kemur höndum yfir. Hvað um þá
verður, vitum við ekki.“
Allt er líka á huldu um örlög þeirra
sem teknir em höndum. Fram-
kvæmdastjóri mannréttindasamtak-
anna í Nepal álítur að þeir séu ekki
færri en 4000. Á umliðnum vikum
hafa verið reistar a.m.k. sex fanga-
búðir í Katmandu-dalnum einum og
læknar, lögffæðingar og ættingjar
þeirra sem þar em niðurkomnir, fá
þar engan aðgang. Vitað er að þar
eiga sér stað pyntingar, en engin vitn-
eskja liggur fýrir um hversu mörg lík
em brennd þar á hveiju kvöldi.
Yfirmaöur hers og
lögreglu heimilar undir-
mönnum sínum rán og
gripdeildir
Þar sem þessar ógnaraðgerðir hafa
ekki dugað til að koma ró á í landinu,
gaf Gjanendra almenningi til kynna
hvers hann væri megnugur. 18. mars
mddust herdeildir inn í borgimar
Kirtipur og Bhaktapur og fengu að
ræna og rupla óáreittar í tvo klukku-
tíma. Síðan hafa kaupmenn markaði
sína lokaða í níu klukkustundir á dag.
í marslok varð enn stigmögnun á
Undanfarin
30 ár hefur
spillt ætt ein-
ræöisherra
kúgaö þjóð
Himalajaríkis-
ins Nepals.
Nú eru þar
veðrabrigði í
lofti.
ógnaraðgerðum stjómvalda. Tilskip-
un var gefin út um að yfirvöld allra
borga væm sett af. Daginn eftir
myndaðist í ferðamannahverfinu í
Katmandu, Thamel, mótmælaganga
bama þeirra sem teknir hafa verið
höndum. Blygðunarlaust réðst lög-
reglan til atlögu við bömin og em um
150 þeirra síðan í vörslu lögreglunn-
ar en tvö þeirra liggja enn á Bir-
sjúkrahúsinu vegna skotsára.
„Hættiö aö nota ísra-
elsku gúmmíkúlurnar“
Nú var læknunum nóg boðið. I kurt-
eislegu mótmælabréfi skomðu þeir á
stjómina að hætta að notast við ísra-
elsku gúmmíkúlumar, sem valda svo
miklum áverkum að lögreglan sendi
útsendara sína á sjúkrahúsin til að
leita vandlega að myndavélum. Þeir
27 læknar sem undirrituðu bæna-
skrána vom teknir fastir vegna
móðgunar við hátignina. Síðan hafa
læknar verið í verkfalli og sinna að-
eins neyðartilfellum.
Og nú má eins búast við því að
kónginum verði steypt af stóli. Hann
hefur þegar rekið alla ráðherra, sem
hafa talað fyrir því að farið skuli að
Birendra konungur og Aischwaija drottning hans taka sig bærilega út en kóngurínn er ófær um aö stjóma
vegna ofneyslu áfengis og drottningin hefur tekið við stjómartaumunum.