Tíminn - 16.05.1990, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Miðvikudagur 16. maí 1990
Tímirm
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Utgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin ( Reykjavík
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gíslason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason
Skrifstoftir: Lyngháls 9, 110 Reykjavík. Sími: 686300.
Auglýsingasími: 680001. Kvöldsímar Áskrift og dreifing 686300,
ritstjórn, fréttastjórar 686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tlmans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1000,-, verð í lausasölu kr. 90,- og kr. 110,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 660,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Valdabákn eins flokks
Fram hafa komið sjö framboðslistar til borgar-
stjómarkosninga í Reykjavík sem út af fyrir sig er
vel í lagt. Þar íyrir er engin ástæða til að trúa áróðri
íhaldsins um „sundmngu minnihlutaflokkanna“,
sem á að vera réttlæting þess að Sjálfstæðisflokkur-
inn hafi alræði í stjóm borgarinnar kjörtímabil eftir
kjörtímabil.
Minnihlutaflokkamir verða eigi að síður að gera
ráð fyrir að „glundroðakenningin“ geti haft áhrif,
þótt hún sé áróðursbragð og standist ekki reynsl-
una. Sannleikurinn er sá að minnihlutaflokkamir
hafa átt ágætt samstarf um borgarmálefni á liðnu
kjörtímabili og þurfa að láta það koma fram í kosn-
ingabaráttunni.
Þótt hver framboðslisti hljóti að heyja sína eigin
baráttu, verður eigi að síður að gera reykvískum
kjósendum ljóst að núverandi minnihlutaflokkar
eru tilbúnir til að vinna saman sem meirihlutaafl.
Ihaldsandstæðingar verða sameiginlega að sýna
fram á að „glundroðakenningin" er áróður sjálf-
stæðismanna gegn þeim öllum jafnt.
Ihaldsandstæðingar þurfa með skýrum rökum að
sýna borgarbúum fram á að í reykvískri pólitík er
við að etja rótgróið valdabákn eins flokks, sem
óhjákvæmilega hefúr haft í för með sér þá pólitísku
sérdrægni sem slíku fylgir. Andstæðingar Sjálf-
stæðisflokksins verða að hafa þann þrótt í sér að
ráðast gegn einflokkskerfinu sem íhaldið reynir af
öllum mætti að festa í sessi í borgarmálefnum
Reykjavíkur. Það er ekkert eðlilegt við það að sami
stjómmálaflokkur haldi völdum uppihaldslítið ára-
tug eftir áratug án þess að menn fáist til að átta sig
á þeim hættum sem því fylgja. Kostir lýðræðis-
skipulagsins verða að engu þegar ein valdablokk
verður allsráðandi til langs tíma. Það býður heim
ofstjóm, einræði og spillingu.
Allt þetta hefur gerst í borgarmálum Reykjavíkur.
Ofstjómin og einræðið fer ekki framhjá neinum
sem fylgist með þeim málum. Spillingin skýtur þar
auðvitað upp kollinum, þótt e.t.v. sé hún látin dan-
kast í okkar litla samfélagi kunningsskapar og
frændsemi. Spilling í stjómmálalífí er auk þess
nægilega afsleppt hugtak til þess að menn festa
ekki alltaf á því hendur, og það er ein ástæða til
þess að spilling í valdakerfúm, þar sem hver hlífír
öðmm, nær að þrífast þar til báknunum er velt og
þau verða skorin upp á staðnum. Þetta þarf að ger-
ast í Reykjavík. íhaldsandstæðingar eiga að tala af
dirfsku um þetta og í alvörutóni eins og Sigurður
Ingólfsson í grein í Tímanum í gær. Þeir eiga að
gera Reykvíkingum ljóst að auðstétt borgarinnar
hefúr komið sér upp alræði í stjómkerfí borgarinn-
ar.
Borgarstjórar og borgarstjóraefni á vegum slíks al-
ræðiskerfís þurfa ekki á öðmm verðleikum að halda
en að kunna að þjóna þeim hermrn sem gera þá út.
Ihaldsborgarstjóri er og verður þjónn íhaldsaflanna.

Samvinnuhreyilngln f iandinu
hefur um tíma átt í erfiðieikum
eins og velflest sfærri fyrirtæki.
Sá er munurinn að margir aðilar
hafa náð sér á strik að nýju eftir
tímabil þeirrar mikiu kröfu að
Játa tjármagasgróðann stjórna
viðgangi samféiagsins. Þau fyrir-
tæki, sem öðrum þræði voru rek-
in á félagslegum grundveili, en
þar er einkum Sambandinu og
kaupfélögunum til að dreifa,
lentu iila út úr ofurvaldi fjár-
magnsgróðans, enda er hér um að
ræða þjónustufyrirtæki, sem
spunna alla byggð í landinu, þar
sem félagslegar þarflr eru iátnar
sitja i fyrirrúmi. Skuldir hafa
reynst þrálátar og ijármagns-
kostnaður hefur átt þátt í að auka
þser í þeim mæli, að ekki hefur
gengið nógu hratt að ná þeim nið-
ur. Fyrir utan einstök kaupfélög á
Sambandið sjáift í sífeildum erf-
iðieikum vegna fjármagnskostn-
aðar og skuldasöfnunar af iians
völdum.
Skuldirnartil hliöar?
Um siðustu helgi kom stjórn
Sambaodsins saman og sam-
þykkti að skoðað yrði hvort
heppilegt væri að gera hinar
ýmsu deildir Sambandsins að
hiutafélöguro. Með því móti tclur
stjórnin, sem virðlst sammála um
þessá lausn, að hægt veröi að
víkja frá skuldavanda Sambands-
ins, án þess þó að menn virðísf
gera $ér grein ryrir þvi hvað ura
skuldirnar eigi að verða. Rök-
semdin er $ú að verði deildirnar
gerðar aó hiutafélðgum komi
fjársterkir aðiiar og gerist hlut-
hafar og styrki með þeim hætti
reksfur einstakra deilda. Hægt cr
að láta liggja á milli hluta skyn-
semi slíkrar áætlunar, enda ekki
ljóst enn hvernig þeir aðilar, sem
Sambandið skuldar fé, taka hug-
myndinni um siíka breyfingu.
Sýnilegt cr að hún er hugsuð á
þann veg, að heíldarskuldir Sam-
bandsins veröi ekki látnar
íþyngja deildunum um of, myndi
þá einskonar eignarhaldsfélagi
ætiað að sltja uppi raeð bróður-
partinn afþeim.
Hugmynd gengur aftur
Tæplega er þetta mál svona ein-
falt. Lík hugmynd kom upp þegar
hvað mestur gustur var á þeim
mönnum sem höfðu ráðið nýjan
forsfjóra að Sambandinu, áttu
sinn þátt í skuldasöfnuninni, og
vildu freista þess að iosa sig við
forsfjórann eiglnlega strax eftir
ráðningu hans. Stærstí munurlnn
nú er að ötl Sanibandsstjórnin
virðist sammála um að þessi
gamia ieið verði athuguð að nýju.
I tengsium við það er eðliiegt að
spurt sé: Ilverjir cru teknir við
stjóm Sambandsins? Þótt místæk
stjúrnvöid hafl aflt i einu gert
hlutafélagaformið æskilegra en
áðar var, skyldi enguro detta í hug
að sú ráðstöfun standi endilcga til
frambúðar. Samtímis hefur að-
staða fjöld asamtaka j fóiksins i
iandinu verið skert. í stað sam-
vinnu eiga að koma almennings-
hlutaféiög i anda Eykons. Eim-
skipafélag ísiands var á sinuin
tiraa einskonar almenningshlufa-
félag. Það er nú að mesfu komið í
eigu Qölskyltloanna fimmtán
ásamf öðrum fyrirtækjum. Þcssi
fjöiskyldnahópur, sem nefndur
hefur verið kolkrabbinn, bíður
þess nú að ná tangarhaldi á ríkis-
biinkunum eftir að búið er að
fareyta þeim í hiutaféiög. 'I'als-
mann þeirrar breytingar er jafn-
vcl að finna í þcirrt ríkisstjórn
sem nú situr og hefur verið keuud
við vinstriinennsku, Á sama tíma
býr Sambandið við aðstæður, sem
gcra þvi mjög erfitt fyrir og cru
að hluta stjórnarfarslegs eðiis.
Geðið dignar
Fyrir utan að vera verslunar-
hreyfmg, sem á rætur sínar aftur í
siðustu öid, er samvinnuhreyfing-
in féiagsmábihreyflng með itök
um allt iand, Off hefur verið
þröngt fyrir dyruin hjá sam-
vinnuhreyfingunni, einkum á
fyrri árum hennar. Menn innan
hennar hafa á öllum tímum haft
lækifæri ti! að geíasí upp og
mynda td. hlutfélög um ein-
hverja parta hreyfingarinnar, en
þeir voru nógu félagslega þrosk-
aðb- til að snúast gegn mðfgangs-
bárunni og iétu sér ekld detta i
hug neins konar parfasöiu. En
tímarnir breytast og geðið dijgnar.
Undir stjórn Guðjóns B. Olafs-
sonar, forstjóra, hafa skuldir
Sambandsins dregist samau. Þær
munu haida áfram að niinnka,
fakisf að selja eignir og draga úr
kostnaök En > el gef ur farið svo að
á það fái aldrei aó reyna. Verðí
hlutaféiagafo rmið ofan á er Ijóst
að hvert einstakt hlufafélag þarf
að taka á sig skuidahyrði, sem
verður ekkcrt auðveldari viður-
eignar bútuð niður eftir félögum.
Sambandið er félagsleg hefld og
eigi íyrir því að liggja að ieysast
upp i hlotafélög verður róðurinn
ólíkf erfiðari. Að auki mun fólki
koma minna við hvernig einstökú
hlutafélagi gengur en sarovínnu-
hreyfmgunni sem slikri. Þá er
þess ógetið, að Samvinnuhreyf-
ingin hefur alla tíð verið til mót-
vægis við hægri öflin í landinu.
Hverfi Sambandið sem heild af
sjónarsviðinu eru fáir lcikir cflir
til að mæfa auknura áhrifum kol-
krabbans, sem bíður nú færis á
rtkisbönkuuum tveimur, Garri
Gefiö lífsanda loft
Tvískinnungur voldugra þjóða
varðandi náttúruvemd veldur því
að sífellt sígur á ógæfuhliðina þótt
margt sé gert til að spoma við
mengun. En það er of lítið og of
seint og ríkar þjóðir og fátækar bera
því jafhan við að þær hafi ekki efni
á að koma sér upp vömum sem
duga.
Iðnveldum eins og Bandaríkjunum
er útlátalaust að banna hvalveiðar
annarra þjóða með hótunum um
viðskiptabönn og dekurböm alls-
nægtaþjóðfélaganna stytta sér
stundir við að kippa tilvemgmnd-
velli undan því fólki sem byggir
norðurhjara með þvingunaraðgerð-
um og atvinnuhættir sem stundaðir
hafa verið um þúsundir ára em for-
dæmdir sem ógnun við lífríki hinna
útvöldu í tempraða beltinu.
Á sama tima menga hinir best
stæðu loft, vatn og jörð með
brennslu og efhasamböndum sem
ógnar öllu lífi í þúsundfalt hrika-
legri mæli en veiðimenn norður-
slóða munu nokkm sinni gera við
þá hefðbundnu iðju að draga sér
björg í bú.
Eiturbyrlarar
Það vom orð í tíma töluð þegar
Steingrímur Hermannsson, forsæt-
isráðherra, benti Bandaríkjamönn-
umn og Bretum á hve slælega þeir
standa að mengunarmálum miðað
við margar aðrar þjóðir og að þeir
yrðu að taka sig stórlega á í þeim
efnum. Ásakanimar lagði Stein-
grímur fram á umhverfisráðstefn-
unni í Bergen og varð fátt um svör.
Sem endranær lagði forsætisráð-
herra mikla áherslu á að hætt yrði
að losa eiturefni og annan úrgang í
sjó. Þar em Bretar ekki bamanna
bestir, enn skella þeir skollaeymm
við þeim sjálfsögðu kröfúm strand-
ríkja í norðanverðri Evrópu að
hætta við að losa kjamorkuúrgang í
hafið. Bandaríkjamenn em stórtæk-
ir í að menga loft og haf og taka
stórfyrirtækin og ráðamenn ekki
sönsum þrátt fyrir mótmæli og
áskoranir heima fyrir og erlendis
frá.
Mengun í kommúnistaríkjum er
kapítuli út af fyrir sig og þar þarf að
gera slikt stórátak til að hreinsa til
að líkja má við hreinsunina miklu
sem á sér stað í hugmyndafræði
sósíalismans og enginn sér fyrir enn
hvemig fara muni.
Ffiækt andans
Nokkur lönd á meginlandi Evrópu
hafa sett sér að draga úr mengun og
hafa þegar náð einhverjum árangri í
þá átt en hugarfarsbreyting hefúr
þegar átt sér stað.
En eins og Steingrímur sagði í
ræðu sinni í Bergen telja Bretar og
Bandaríkjemenn sig ekki hafa efni
á þeim mengunarvömum sem að
notum koma.
Það er auðvitað fáránlegt að svona
auðug riki beri fyrir sig fátækt þeg-
ar um lífsnauðsyniegar mengunar-
vamir er að ræða og að þau sjái ekki
sóma sinn í að hætta að ögra líffíki
jarðar, lofts og vatns leiðir hugann
að því hvers konar öfl það em eig-
inlega sem halda um hina raunvem-
legu valdatauma.
I engilsaxneska menningarheimin-
um er mikið talað um frelsi, ffam-
tak og samkeppni. Einkahyggjufólk
leitar fyrirmynda í þessum ríkjum.
Frelsið og ffamtakið leiðir iðulega
til offíkis fyrirtækja og auðmagns
og samkeppnin þvingar oft til
óhæfúverka.
Það er ffelsi fyrirtækjanna og lin-
kind við þau sem valda því að ekki
er sett ströng löggjöf um mengunar-
vamir og svo öfugmælakennt sem
það kann að virðast hafa fyrirtæki
ffelsi til að kæfa allt það sem lífs-
anda dregur i skítnum sem myndast
við ffamleiðslu og orkumyndun
sem auka eiga lífsgæðin.
Það er fjármagnsskortur sem veld-
ur því að ekki er hægt að koma
virkum mengunarvömum við í
Bandaríkjunum og fyrrverandi og
bráðum fyrrverandi örsnauðum
kommúnistaríkjum.
Auðvlfáð er það fyrirsláttur að það
sé of kostnaðarsamt fyrir Breta og
Bandaríkjamenn að gefa lífsanda
hreint lofl þegar fram á næstu öld
kemur eða að drepa verði allt líf í
sjónum af spamaðarástæðum og
þeirri áráttu að ekki megi skerða
frelsi fyrirtækja til að eitra um-
hverfið.
En eins og Steingrímur sagði, lif-
um við enn í voninni á meðan um-
hverfissjónarmiðin em enn að
vinna á. OÓ