Tíminn - 16.06.1990, Blaðsíða 5

Laugardagur 16. júní 1990
HELGIN ip 15
...
Góubréfið, en þar nefiidi eg Qóshaug.
Það var undarlegt, því fjóshaugar og
aðrir haugar eru snar þáttur í mannlegu
lífi.
Eg er orðinn hundgamall, man lítið af
þvi sem gerist ffá degi til dags, en ífem-
ur man eg einstök atvik ffá fyrri tið og
nú ætla eg að rifja upp örfáar minning-
ar ffá löngu liðnum tima.
Kolakrani Eldeyja-
Hjalta og endur
sem geröu verkfall
Það var seint í janúar 1930 að eg
ákvað að fara suður og vinna fyrir pen-
ingum. Eg vildi eignast peninga eins og
annað fólk.
Eg fór gangandi suður yfir Holta-
vörðuheiði og með Suðurlandinu ffá
Borgamesi til Reykjavíkur. Suðurland-
ið var gufúskip ekki stórt og liggur nú í
fjöru einhversstaðar á Vestfjörðum.
Reykjavík var þá bær, ekki borg eins og
nú. Eitt þótti mér sérstaklega merkilegt.
Það var kolakraninn hans Eldeyjar-
Hjalta, sem gnæfði yfir allt hafhar-
svæðið.
Eg fór á símastöðina. Þar var einskon-
ar vinnumiðlunarstaður. Þangað komu
Höfundur greinarínnar, Bjöm Eg-
ilsson, á yngrí ámm.
útvegsbændur sunnan með sjó, að ráða
sjómenn á bátana og svo komu líka
bændur úr næstu sveitum að reka ýms
erindi. Þar hitti eg Níels bónda á Helga-
felli í Mosfellssveit og réði mig hjá
honum yfir febrúarmánuð til að grafa
skurði. Mér var sagt að ekki mundi
verða mikil vinna við höfnina í Reykja-
vík í febrúar, en meira í marz og apríl.
Eg var á Helgafelli þann tíma, sem um
var talað, gróf meters djúpa skurði, var
einn við það með skóflu og gaffal og
gekk það sæmilega, því eg var þeirri
vinnu vanur. Jörð var þíð, sunnanátt og
stöðugar rigningar, en rigning sakaði
mig ekki, því eg keypti stakk, gúmmi-
stígvél og sjóhatt.
Níels á Helgafelli var með kúabú.
Hvað kýmar voru margar veit eg ekki,
gátu hafa verið tuttugu eða fleiri. Eg leit
aldrei inn i fjósið, þurffi þess ekki, því
kýrrassa hafði eg tekið trú, eins og K.N.
komst að orði.
Níels hafði vinnupilt, sem vann bú-
störfin með honum. Þessi piltur hafði
aukabúgrein, uppbót á kaupið. Það
vom nokkrar endur með höfuðstöðvar
niður í mýrinni. En það var ekki við
lamb að leika sér að hafa upp úr þeim.
Þær gerðu kröftir eins og verkalýðsfé-
lögin. Ef þeim var ekki gefið á ná-
kvæmlega sama tíma, hættu þær að
verpa.
Ekki man eg hvað kona Níelsar hét, en
hún var sköruleg og sérstaklega vel
verki farin. Hún bjó til svo góðan mat,
að eg man það, enn þann dag í dag.
Ólafur Thors
- röddin ekki köld
Frá Helgafelli fór eg aftur til Reykja-
vikur í lok febrúar. Eg fór á fiind Ólafs
Thórs og talaði um að fá vinnu hjá
Kveldúlfi en togaraútgerð Kveldúlfs
var þá í góðu gengi.
Ólafúr tók mér ágætlega. Við fyrstu
sýn og æ síðan fannst mér hann vera
mikill höfðingi, sem hann líka var.
Hann var fyrirmannlegur í fasi og ftam-
komu, röddin ekki köld. Svo var hann
„Ég sótb' yfirsetukonu, þegar Indr-
iði G. Þorsteinsson fæddist. Hann
er nú nafrikennd persóna meðal
lýðsins."
víða heima og ræddi um smátt og stórt
í mannlegum samskiptum, eins og
gamall sveitabóndi, sem aldrei hafði
setið á skólabekk.
Þegar eg sagði til min, kom það upp úr
kafinu, að eg var í ftændsemi við konu
Ólafs. Faðir minn og hún vom systk-
inaböm. Eg er viss um að þessi ftænd-
semi hafði engin áhrif á það, sem Ólaf-
ur vildi greiða fyrir mér. Hann vildi
hvers manns vandræði leysa, sem til
hans leituðu, eins við alla.
Ýmsar sögur vora sagðar af Ólafi
Thors eins og gengur um slíka menn.
Ein var á þessa leið: Kona Ólafs hafði
tekið til gjöf, sem kostaði lítið, til að
gefa vinnukonu sem lengi hafði verið
hjá þeim og sýndi manni sínum. Þá
sagði Ólafúr: „Nei, þetta getum við
ekki verið þekkt fyrir, Imba mín“; og
tók upp 500 kr., er gefa skyldi. 500 kr.
var þá vertíðarkaup fyrir fúllgildan sjó-
mann.
Svo vann eg ftam í maí við höfnina, á
eyrinni eins og það var kallað. Það var
mikil vinna ;:ð skipa upp úr togurum og
svo komu millilandaskip með kol og
salt. Eg vann aldrei í kolaskipum, kærði
mig ekki um það, þvi þá urðu menn að
fara í bað tvisvar á dag, ef þeir vildu
ekki verða svertingjar.
Kveldúlfúr gerði út eina fjóra togara
og hafði verkstjóra við höfhina, sem
kallaði menn til vinnu þegar skipin
komu. Mig minnir að verkstjórinn héti
Jónas, eldri maður syfjulegur með hálf-
lokuð augu, en hann vissi sínu viti.
Stundum mundi hann ekki hvað eg hét
og kallaði mig Geira. Það vora nokkrir
menn, sem fyrst vora kallaðir til vinnu
og þeir hafa sennilega verið fastraðnir.
Eg var einhversstaðar í miðjum röðum,
en aldrei með þeim síðustu. Eg hugsa
að Ólafúr Thórs hafi beðið verkstjór-
ann að láta mig hafa einhveija vinnu,
en veit þó ekkert um það.
Oddur sterki
- matsala Dýrunnar
Þennan vetur var mikið atvinnuleysi.
Flópur af mönnum komu á vinnustað
snemma á morgnana og stóðu þar eða
sátu inni í verkamannaskýlinu til há-
degis, fóra þá heim og sumir komu aft-
ur eftir hádegi, sumir ekki.
Eg hugsaði stundum um, hvað það
vasri illa gert af mér, að koma hingað og
taka vinnu ffá þessum mönnum og
sumir þeirra gætu verið með fúllt hús af
bömrun.
Málafylgja var í mér og það kom önn-
ur hugsun á móti. Fyrst ekki var bannað
með lögum að sækja vinnu til Reykja-
vikur mátti eg gera það og hugsa bara
um mig sjálfan og vera ekki á hreppn-
um á bezta aldri mér til skammar. Það
var ekki á mínu valdi að frelsa heiminn.
Stundum komu verkalýðsforingjar, að
tala við verkamenn. Það vora þeir Jón
Baldvinsson og Ólafúr Friðriksson.
Þeir gátu ekki frelsað heiminn ffemur
en eg, en þeir vildu reyna að frelsa
landið okkar með ráðum og dáð.
Ekki er eg búinn að gleyma Oddi Sig-
urgeirssyni sterka af Skaganum. Hann
gekk um götur .í fommannabúningi,
ekki mikill á velli, en snöggur í hreyf-
ingum, heymarlítill og með stór-
mennskubijálæði í svip, orðinn gamall
og hættur að vinna.
Veturinn 1930 var ýmislegt að gerast í
Reykjavík eins og nú. Þá var verið að
Ijúka við að byggja Hótel Botg og þá
var verið að reisa útvarpstumana á
Vatnsendahæð. Þá var Hótel Borg talið
fúllkomið veitinga- og gistihús á mæli-
kvarða Evrópu og er það kannski enn.
Vel sé stjómendum Reykjavíkurborgar
fyrir að hafa keypt þetta hús nú. Það
verður aldrei nema einn miðbær í
Reykjavík.
Það vora margir menn i vinnu á Vatns-
endahæð og nokkrir þeirra voru útlend-
ingar. Yfirmaðurinn var þýzkur eða
danskur. Islendingar vora á effir, að yf-
irvinna óttann við aðdráttarafl jarðar, en
Frakkar sem byggðu Eiffeltuminn vora
búnir að því.
Eitt sinn var yfirmaðurinn í mikilli
hæð uppi í grindverkinu og missti mutt-
eringu úr höndum sér og um leið heyrð-
ist hann krossbölva. Mutteringin hefði
steindrepið mann sem fyrir varð, en
jámstykki þetta drap ekki mann, en
gekk á kaf ofan í jörðina.
Eg hafði herbergi á leigu á Skóla-
vörðustíg með öðrum rnanni, en borð-
aði á matsölustað í Veltusundi 1, er
Dýrunn Jónsdóttir rak. Hún var skagf-
irzk að ætt, systír Bjöms hreppstjóra á
Stóra-Seylu og Margeirs fræðimanns á
Ögmundarstöðum. Dýrunn var góð
kona, prúðmannleg í firamgöngu og yf-
irlætislaus. Umhverfis hana var alltaf
gott andrúmsloft. Hún bjó til góðan mat
og seldi vægu verði. Frá Dýrunnarhúsi
var stutt að ganga í vinnuna þegar skip-
in komu.
Að „halda heisi“
Þá vora ekki vélar tíl allra hluta, mik-
ið notað handaflið. Tveir menn vora í
lestinni á togurunum, rifú fiskinn upp
og köstuðu honum upp um lestaropið.
Á því máttí enginn stanz verða og þetta
þóttí svo erfið vinna, að það vora
mannaskiptí með stuttu millibili. Af
ÓlafurThors. „Við fyrstu sýn og æ
síðan fannst mér hann vera mikill
höfðingi."
dekkinu var fiskinum kastað upp á
bryggju og af bryggjunni upp á bílpall
og svo ekið með hann út á Seltjamames
eða eitthvað annað, þar sem harrn var
vaskaður og þurrkaður. Þetta var vænn
þorskur, fallegur fiskur. Karfi sást ekki.
Blámenn í Suðurlöndum hafa þá lík-
lega ekki viljað éta fiskinn rauða.
Á þessum tíma mátti með sanni segja
að lífið væri saltfiskur, engin vinna í
frystihúsum við fiskverkun.
Einu sinni eða oftar vann eg í lest á
saltskipi. Við vorum tveir saman og
mokuðum saltínu í litla tunnu, sem
kölluð var mál. Úr málinu var hvolft í
poka, sem áttu að vera fjórir eða sex,
svo kom halvírinn með krók á endan-
um og lyfti pokunum upp úr skipinu. Ef
búið var að fylla pokana og ekki stóð á
þvi, þegar krókurinn kom, var það kall-
að að „halda heisi“. Ef menn héldu
ekki heisi vora þeir látnir hætta, er
ekki vísað úr vinnunni, heldur fengifi
annað starf. Eg hafði góðan mann mefi
mér og við héldum alltaf „heisi“.
Það gætu hafa verið 10 eða 12 menri
sem að jafnaði borðuðu á matstofú
Dýrannar. Þar var ofl glatt á hjalla og
skemmtilegar umræður. Einn maðui
bar þó af i þessu samfélagi. Eg man
ekki íengur hvað hann hét, en mér vai
sagt að hann væri prestssonur úr Ár-
nes- eða Rangárvallasýslu. Hann vai
myndarmaður nálægt þrítugsaldri.
menntaður og hafði farið til útlanda.
Sérstaklega var hann fróður um skipu-
lag kommúnismans og lét að þvi
liggja, að það væri óráðlegt fyrir fólk
að ganga í hjónaband fyrr en komm-
únisminn væri orðinn gildandi hér á
landi og þess yrði varla lengi að bíða.
Þessi austanmaður sagði fra því afi
maður sem hann þekkti hefði farið tíl
Rússlands og verið þar eitthvað. Spun
var, hvað maður þessi hafi gert þar
Svar: Hann var eitthvað við að drepa
presta.
Eftir þessa vertíð kom eg með pen-
inga að sunnan. Eg eyddi litlu, keypti
ekki vín eða tóbak og fór ekki á
skemmtanir, nema einu sinni í Gamla
Bíó. Það hefúr verið sagt um mig, afi
eg timdi aungvu. Mér finnst það ekki
hnjóðsyrði að eyði ekki peningum i
vitleysu. En það er nú svo, að pening-
ar hafa ekki tollað hjá mér. Það vantai
eitthvað í mig, sem eg kann ekki afi
skilgreina. Eg hef aldrei eignast neitt,
sem hægt er að telja og þó. Eg á gull-
bók í Búnaðarbanka með innieign kr.
2300-. Á þessa fjárhasð safnast vextir.
Mér finnst létt yfir mönnum þessa
vordaga, vegna þess að Rússakeisari
er fallinn í annað sinn.
2. júní 1990.
Björn Egilsson
BILFERÐ TIL EVROPU
MEÐ LLÚXUSSKIPI
■ *

'iT ’r?” “
llllllllllllllll
Það er notaleg tilbreyting
að sigla með lúxusfleytu til
Evrópu. Um borð í þægi-
legri ferju með öllum ný-
tísku þægindum geturðu
slakað á og byrjað að njóta
sumarleyfisins. Hreint
sjávarloftið hressir ótrú-
lega og streitan hverfur eins
og dögg fyrir sólu á Atlants-
hafsöldunni. Norræna er
bílferja af fullkomnustu
gerð, búin þeim þægindum
sem kröfuharðir
ferðamenn nútímans
vilja. Um borð í
Norrænu er að finna
veitingastaði, frí-
höfn, bari, diskótek
og leikherbergi fyrir
bömin. Fullkominn stöð-
ugleikabúnaður gerir
siglinguna að ljúfum leik.
Þannig eiga sumarfríin að
vera. Hringdu eða
líttu inn og fáðu all-
ar upplýsingar um
ferðir Norrænu til
Færeyja, Noregs,
Danmerkur og
Hjaltlands, því vel
undirbúið sumarfrí er
vel heppnað sumarfrí.
NORRÆNA FERÐASKRIFSTOFAN
SMYRIL-LINE ÍSLAND
LAUGAVEGUR 3 101 REYKJAVÍK
SIMI 91-62 6362
AUSTFARHF.
N0RRÆNA FERÐASKRIFSTOFAN
FJfRÐARGÖTU 710 SEYÐISFIRÐI
SIMI 97-21111